درمان ناباروری مردان با سلول‌های بنیادی متوقف شد

به علت اختصاص نیافتن بودجه لازم؛

چندی پیش گزارشی پیرامون این روش درمانی منتشر کردیم که مورد توجه بسیاری از مخاطبان قرار گرفت و بسیاری از افراد سوال های درباره این نوع روش درمانی و چگونگی نحوه همکاری داوطلبانه با این مجموعه را مطرح کردند. خبرنگار سیناپرس برای پاسخ به تمام این سوال ها گفت و گویی با دکتر منصوره موحدین، دکترای جنینی شناسی، استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس، عضو هیات مدیریت شرکت دانش بنیان ژن و سلول ایده آل، مجری طرح درمان ناباروری مردان با استفاده از سلول‌های بنیادی انجام داد که در ادامه آن را می خوانید.

شما با اجرای این طرح دنبال چه هدفی بودید؟

باروری می تواند مردانه، زنانه، ترکیبی از این دو یا ناشناخته باشد. حوزه تحقیقاتی من ناباروری مردانه و سلول های بنیادی سیستم تولید مثل جنس مذکر( تحت عنوان سلول های اسپرماتوگونیا) است. این سلول های در جنس مذکر حیوان های آزمایشگاهی نیز وجود دارد. من بیش از پانزده سال است که در این حوزه تحقیقاتی به فعالیت علمی و پژوهشی پرداخته ام. در نهایت تیم تحقیقاتی ما موفق شد این سلول های بنیادی را جدا و در محیط کشت تعدادشان را زیاد، خالص سازی و فریز کند یعنی ما توانستیم این سلول ها را به مدت زیادی در حالت انجماد نگه شان بداریم و وقتی لازم شد آنها را ذوب کنیم و به بدن موجود زنده که نابارور است وارد کنیم. ما برای این کار تحقیقاتی مان با انجام چند روش، نا باروری را در حیوان های آزمایشگاهی ایجاد و با انجام پیوند سلولی مجددا حیوان را بارور کردیم. پس از انجام این پیش زمینه (اصطلاحا مطالعات پیش کلینیکی روی حیوان‌های آزمایشگاهی گفته می شود) و موفقیت در اجرای آن، تصمیم گرفتیم برای مرحله انسانی وارد کارآزمایی بالینی یا مطالعات بالینی بشویم. در مرحله نخست باید مطالعات محیط کشت را در محیط آزمایشگاه انجام می دادیم تا بتوانیم این بار منبع بافت بیضه انسانی را جدا و ثابت کنیم که آنها سلول های بنیادی هستند. سپس این سلول ها را تکثیر و خالص سایز کنیم و پس از آن ثابت کنیم اگر به بدن حیوان آزمایشگاهی برگردد قابلیت تولید اسپرم را دارد. این مرحله را نیز با موفقیت سپری کردیم. در همین زمینه نیز مقاله هایی چاپ کردیم و پس از آن وارد مطالعات کارآزمایی بالینی شدیم.

هم اکنون این طرح در چه مرحله‌ای به سر می برد؟

هم اکنون فاز یک به اتمام رسیده است. تعدادی نیز داوطلب داشتیم. فاز یک به ترتیب بود که باید سلول های بنیادی اسپرماتوگونیایی که در بیضه مردان نابارور دارای شرایط خاص هستند( هرکسی نمی توانست وارد این طرح بشود. این افراد باید یک سری معیارها را داشته باشند) با انجام یک بیوپسی کوچک از بیضه شان این سلول های بنیادی را جداسازی و در محیط آزمایشگاهی تکثیر و خالص سازی کردیم. مجددا پس از گذشت 2تا 3 هفته به بیضه آنها بازگرداندیم. این فاز اصلا مشکلی برای فرد ایجاد نمی کند. فازی بود که ایمن بودن این روش را بررسی کردیم. در این مرحله باید ثابت می کردیم پیوند سلول های بنیادی عارضه ای مانند ایجاد عفونت و تومور ندارد. فاز دوم مربوط به موثر بودن و کارایی این تکنیک است که متاسفانه این فاز متوقف شده است. هم اکنون تمام زیر ساخت ها و مواد مصرفی این روش آماده است و ما به دنبال این هستیم تا بودجه این طرح مصوب به ما اختصاص پیدا کند.

چرا این طرح در فاز دوم متوقف شد؟

اصولا انجام کارهای تحقیقاتی سلول درمانی هزینه های زیادی دارد. در فاز اول به علت اینکه باید تمام استانداردها رعایت می‌شد و به دلیل اینکه افراد شرایط خاص داشتند و آزمایشگاه باید در شرایط کلین روم قرار می داشت ما به ازای هر فرد 10 تا 18 میلیون تومان هزینه صرف کردیم چون این طرح کارآزمایی بالینی بود بنابراین ما نمی توانستم هیچگونه هزینه ای حتی مواد مصرفی‌ را از بیماران دریافت کنیم. جراح باید دو بار( انجام بیوپسی و بازگردانی سلول بنیادی به بیضه) بیمار را به اتاق عمل می برد. جراح نمی توانست نه هزینه دستمزد و نه هزینه مواد مصرفی، نگهداری سلول ها را در این بازه زمانی از بیمار دریافت کند. بیمه ها نیز به هیچ عنوان طرح های کارآزمایی بالینی را پوشش نمی دهند. در صورتی که این طرح در ستاد سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی معاونت علمی ریاست جمهوری مصوب شده بود و باید بودجه اش را می گرفت اما متاسفانه حتی یک ریال هم از بودجه طرح را دریافت نکرد. در مجموع تمام این دلایل باعث شد فاز دوم این طرح متوقف شود. از سوی دیگر بیمار نیز نمی توانند مبلغ 10 تا 18 میلیون پول را برای مرحله کارآزمایی بالینی پرداخت کند. وقتی می گوییم کارآزمایی بالینی یعنی اینکه باید ببینیم این روش جواب می دهد یا نمی دهد یعنی این طرح هنوز روش روتین درمانی نشده است. هم اکنون بخشی از هزینه این فاز را شرکت دانش بنیان ژن و سلول ایده آل قادر به پرداخت است اما تمام هزینه پرداخت بسیار سنگین خواهد بود.

آیا چنین طرحی در کشورهای دیگر هم در حال اجراست؟

این طرح با چنین وسعت کاری برای اولین بار در ایران انجام شده است. مشابه این طرح در دنیا نیز در حال انجام است اما هنوز هیچکدام شان به نتیجه نرسیده اند و به عنوان یک روش روتین درمانی معرفی نشده اند. ما نیز پا به پای دنیا این مراحل تحقیقاتی را در حال طی کردن هستیم.

آینده روشنی برای این روش برای درمان مردان نا بارور متصور می شوید؟

شکی نیست که به زودی سلول درمانی به زودی جای خودش را به دارو درمانی در بیماری های مختلف می دهد اما من نمی توانم عنوان کنم که قطعا با این روش ناباروری مردان درمان می شود. حتما باید کارهای زیادی در این زمینه انجام شود و خیلی از مسایل را باید بهبود ببخشیم تا بتوانیم به یک روش روتین درمانی برسیم. قطعا تحقق چنین امری زمان بر است.

در پایان توقع تان از دولت و ستاد سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چیست؟

این طرح نیز مانند روش های درمانی یا دارو درمانی برای اینکه جای خودش را پیدا کند و به بازار ورود پیدا کند باید چند مرحله را طی کند و هزینه ای نیز باید بابت آن صرف شود. همیشه در ماموریت های ستاد سلول های بنیادی معاونت علمی حمایت از کارآزمایی های بالینی وجود دارد اما عملا به خاطر یک سری مشکل های بودجه ای که اکنون در کل کشور وجود دارد، نتوانسته اند بودجه این طرح را به ما بدهند. اگر بودجه این طرح به ما تعلق می گرفت مرحله دوم کارآزمایی بالینی ما خیلی سریعتر پیش می رفت. ما حداقل می خواهیم این طرح که سال گذشته تصویب شده بودجه اش را بدهند تا بتوانیم فاز دوم این طرح را آغاز کنیم.

گزارش: فرزانه صدقی