افت اکسیژن در عمق 50 متری دریای عمان

به گزارش خبرگزاری مهر، بهروز ابطحی از حاکم بودن شرایط نامطلوب اکسیژن در دریای عمان خبر داد و گفت: ستون آب در دریای عمان از دهانه تنگه هرمز تا آب های عمیق روبروی چابهار در اعماق بیش از ۵۰ متر با کمبود شدید اکسیژن مواجه است.

ابطحی در تشریح گزارش سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» در محدوده دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس افزود: اگر غلظت اکسیژن محلول در آب به مقادیر کمتر از ۲ میلی گرم بر لیتر (حدود ۶۰ میکرومول بر کیلوگرم) کاهش یابد شرایط فقر اکسیژن به وجود می آید.

وی ادامه داد: این پدیده به طور طبیعی در اعماق ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ متری برخی مناطق اقیانوسی و نیز محیط های ساحلی آلوده به فاضلاب و کودهای کشاورزی و در اثر تجزیه باکتریایی مواد آلی و بقایای اجساد موجودات زنده و مصرف اکسیژن ایجاد می شود.

ابطحی گرم شدن کره زمین (کاهش حلالیت اکسیژن در آب و تقویت لایه بندی در اقیانوس ها و دریاها) و افزایش ورود فاضلاب ها و کودهای شیمیایی حاوی فسفر و نیتروژن معدنی را از عوامل اصلی تشدید پدیده کاهش اکسیژن در محیط های دریایی عنوان کرد.

وی افزود: این عوامل باعث شده تا حجم و مساحت قابل توجهی از محیط های دریایی جهان به مناطق مرده (dead zone) تبدیل شوند، پژوهش ها نشان می دهد که وسعت و تعداد مناطق مرده دریایی با شرایط زیست محیطی فعلی حاکم بر کره زمین در حال افزایش بوده و اقیانوس ها در حال از دست دادن تنفس خود هستند.

وی ادامه داد: از دهه ۱۹۶۰ تا کنون ۴.۵ میلیون کیلومتر مربع بر مساحت مناطق مرده در دریاها و اقیانوس ها اضافه شده است.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی پیش بینی کرد: بر اساس نتایج این گشت دریایی برای بسیاری از موجودات زنده (بویژه ماهیان) در دریای عمان، زندگی، محدود به لایه بسیار نازکی از سطح آب (ضخامت چند ۱۰ متر) شده است.

ابطحی یاد آور شد: از آنجاییکه احتمال به سطح رسیدن و انتشار آب های کم اکسیژن در سراسر سواحل دریای عمان تحت تاثیر جریان های عمودی و افقی که از ویژگی های منطقه مذکور است وجود دارد، استقرار چنین توده عظیمی از آب های کم اکسیژن و بسیار نزدیک به سطح در دریای عمان می تواند به عنوان یک عامل تهدید کننده برای منابع زیستی این منطقه به شمار آید.

وی تصریح کرد: نتایج اندازه گیری های میدانی نشان می دهد در بیشتر نواحی خلیج فارس و تنگه هرمز، حتی در فصول گرم سال که شدید ترین شرایط لایه بندی در ستون آب برقرار است، غلظت اکسیژن محلول وارد محدوده هایپوکسیا نشده است.

وی افزود: دلیل این پدیده را می توان به تهویه مناسب آب های عمقی توسط جریان پایین رونده آب های شور و چگال و اکسیژن دار بخش های کم عمق جنوب خلیج فارس نسبت داد، با این حال، نتایج نشان می دهد در آب های نزدیک به بستر در نقاط محدودی از خلیج فارس و تنگه هرمز احتمال بروز شرایط فقر اکسیژن در برخی فصول سال وجود دارد.

همچنین عضو هیات علمی پژوهشگاه و مدیر سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» در تشریح جزئیات این گشت اظهار داشت: محققان پژوهشگاه با استفاده از تجهیزات نمونه برداری، نمونه های آب را از اعماق دریای عمان به روی شناور منتقل کرده و مورد بررسی قرار دادند.

ابوالفضل صالح افزود: نتایج سنجش اکسیژن این نمونه برداری ها نشان می دهد که در سراسر دریای عمان در اعماق بیش از ۴۰ متر تا بستر دریا (در عمق ۱۰۰۰ متر) در زمان انجام این مطالعه شرایط فقر اکسیژن حاکم است.

وی تصریح کرد: اگرچه آب شور و نسبتا گرم و اکسیژن دار خلیج فارس که از طریق تنگه هرمز وارد دریای عمان می شود در اعماق حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر باعث افزایش اندک غلظت اکسیژن در این لایه در دریای عمان می شود، اما با این حال شرایط فقر اکسیژن در این لایه نیز همچنان حاکم است.

مسوول اجرای برنامه علمی «کاوشگر خلیج فارس» معتقد است که مصرف اکسیژن (بدون جایگزین شدن) همراه با تولید دی اکسید کربن در ستون آب باعث افزایش قابل توجه اسیدیته آب می شود به طوری که در اعماق حدود ۱۰۰۰ متر در دریای عمان، pH آب حدود ۰.۷ اسیدی تر از آب های سطحی به ثبت رسید.

به گفته وی همچنین افزایش اسیدیته آب نیز یکی از عوامل محدود کننده زیست در محیط های دریایی بویژه برای موجوداتی است که دارای اسکلت یا پوسته کربنات کلسیمی هستند. کاهش شدید غلظت اکسیژن همچنین شرایط مناسبی را برای تولید گازهای بسیار سمی مانند دی هیدورژن سولفید و گاز گلخانه ای نیتروس اکسید در محیط های دریایی فراهم می آورد.

صالح ضمن اشاره به مطالعات اقیانوس شناسی پیشین خاطرنشان کرد که بر اساس مطالعات اقیانوس شناسی، دریای عمان و شمال دریای عرب (که در جنوب دریای عمان واقع شده است) به طور طبیعی در بردارنده توده عظیمی از آب های کم اکسیژن و یا فاقد اکسیژن هستند.

وی یاد آور شد: در سال ۲۰۱۷ میلادی، یک تیم تحقیقاتی از دانشگاه آنگلیای شرقی در انگلستان با همکاری دانشگاه سلطان قابوس عمان با استفاده از ربات های سی گلایدر (seaglider) به پژوهش در دریای عرب و دریای عمان تا عمق ۱۰۰۰متری پرداختند و نتایج تحقیقات آنها نشان داد که این منطقه وسیع ترین و ضخیم ترین منطقه دریایی مرده بر روی زمین محسوب می شود.

دکتر باستین کویست رهبر این تیم تحقیقاتی از این منطقه به عنوان یک منطقه مرده وسیع و روبه گسترش یاد می کند که بطور عمده از موجودات زنده عاری شده است.

محققان پژوهشگاه خاطرنشان کردند که امروزه گسترش مناطق مرده دریایی و کاهش اکسیژن محلول در آب دریا که عمدتا تحت تاثیر عوامل انسانی مانند مصرف سوخت های فسیلی و ورود فاضلاب های شهری و کشاورزی به محیط های دریایی تشدید می شود، همراه با سایر استرس های موجود محلی، منطقه ای و جهانی مانند صید بی رویه، تخریب فیزیکی زیستگاه ها، ورود آلاینده ها، اسیدی شدن دریاها و گرمایش جهانی، تهدیدی جدی برای منابع زیستی دریایی محسوب می شوند.

اقدام های مشترک در زمینه کاهش استرس های محلی و منطقه ای می تواند از تاثیرات منفی چنین پدیده هایی بر منابع زیستی دریایی بکاهد.

سومین گشت دریایی «کاوشگر خلیج فارس» که در راستای برنامه بلند مدت پایش اقیانوس شناسی خلیج فارس و دریای عمان در ۲۶ شهریور ۱۳۹۷ به مدت دو هفته در محدوده دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس انجام شد.

در این گشت دریایی که با حضور ۱۲ پژوهشگر و در ۲۷ ایستگاه نمونه برداری با موفقیت انجام شد، پژوهشگران با تمرکز بر چالش های پیش روی خلیج فارس و دریای عمان پیرامون موضوع های کاهش میزان اکسیژن در بخش های عمیق خلیج فارس و دریای عمان و اثرات آن بر شناورزیان و کفزیان دریایی، میزان اسیدی شدن محیط های دریایی کشور، تخمین عواقب ناشی از افزایش آلاینده های شهری و کشاورزی بر روی منابع زیستی خلیج فارس، آلاینده های نفتی و میکروپلاستیک ها، بازسازی شرایط محیطی در چند قرن اخیر در خلیج فارس و غیره، مطالعه و بررسی های لازم را انجام دادند.

پایش وضعیت اکسیژن محلول در دریای عمان و تغییرات فصلی و بلندمدت آن و تاثیر متقابل غلظت اکسیژن محلول بر موجودات زنده و رژیم بیوژئوشیمیایی ستون آب در این منطقه جزء اهداف برنامه پایش اقیانوس شناسی پژوهشگاه بوده و در مراحل آتی برنامه پایش با جزئیات بیشتری مورد مطالعه قرار خواهد گرفت.