بررسی دو بعد مهم از «استعفای ظریف»/ چه شد که اختلاف روحانی با مرد شماره یک سیاست خارجی دولت علنی شد؟

یکی از مهمترین اتفاقات سال ۹۷ بدون شک متعلق است به جناب دکتر ظریف وزیر امور خارجه؛ بابت استعفای پرهزینه شان. حرکتی که باعث شد یکی از دستاورد‌ها و پیروزی‌های بزرگ جریان مقاومت؛ یعنی سفر تاریخی رئیس جمهور سوریه به تهران به حاشیه برود و علاوه بر آن حواشی بسیاری نیز بر کشور تحمیل شود.

علاوه بر این خسارت بزرگ؛ این استعفا را از دو جنبه دیگر نیز مرور و بررسی میکنیم:
یک: دلیل استعفا
در ساعات اولیه؛ برخی از سیاسیون (سیاست بازان) و رسانه‌ها (جارچیان حاشیه ساز)؛ بدون دلیل متقن و با بی ملاحظگی؛ در پی آن رفتند که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم القا کنند که این استعفا مرتبط با عدم حضور ظریف در دیدار بشار اسد با مقام معظم رهبری بوده است و به دروغ آنرا نشانه‌ای از شکاف و اختلافات عمیق در حکومت دانستند. عده‌ای نیز سعی کردند آنرا مرتبط با قضایای FATF یا جریان مقاومت بدانند. متاسفانه برخی رسانه‌ها و افراد هم در دام اینگونه تحلیل‌ها گرفتار آمدند.
اما دیری نپایید که واقعیت مشخص شد؛ یکی از سایت‌ها بخشی از نامه عجیب آقای ظریف به رئیس جمهور را منتشر کرد. جالب آنکه از طرف دولت هم، این نامه تکذیب نشد؛ بلکه سخنگوی وزارت امورخارجه صرفا آن را ناقص خواند!
بخشی از استعفا نامه بدین شرح است: «با توجه به اقدام امروز در پخش عکس‌های ملاقات ریاست جمهوری سوریه با حضرتعالی و با توجه به درخواست‌های مکرر قبلی برای معاف شدن از این مسئولیت رسما از همین ساعت استعفای خود را تقدیم می‌دارم.
جناب آقای رئیس جمهور
اگر جنابعالی که در هر زمان که اراده میفرمائید بدون توجه به ملاقات‌های داخلی و خارجی و متن سخنرانی‌های عمومی بنده (حقیر فدوی) را احضار می‌کنید، ذره‌ای برای اعتبار وزیرامور خارجه جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین المللی ارزش قائل بودید، می‌توانستید پس از ورود آقای بشار اسد (به فرض عدم اطلاع قبلی شما) به دفترتان دستور می‌دادید که بنده را بدون اعلام دلیل، احضار کنند و سپس از ملاقات عکس و فیلم تهیه می‌کردید.
فاصله دفتر من تا کاخ ریاست جمهوری ۵ دقیقه است جناب رئیس جمهور»
البته علنی شدن نامه به مذاق حاشیه سازان خوش نیامد و مورد سانسور شدید آن‌ها قرار گرفت.

علاوه بر این سردار سلیمانی در سخنانی که محبت، همدلی، حمایت و وحدت در آن موج میزد، پرده از واقعیت برداشت:
«حتما آقای ظریف مسئول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است و طی مدت مسئولیت در وزارت امور خارجه کشورمان همواره مورد حمایت و تائید مقامات عالی‌رتبه نظام، بویژه مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) بوده و هستند... در جریان سفر اخیر آقای بشار اسد به تهران و ملاقات وی با آقای دکتر روحانی رئیس جمهور محترم، برخی ناهماهنگی‌ها در نهاد ریاست جمهوری که مطرح هم شده، منجر به عدم حضور وزیر امورخارجه کشورمان در این ملاقات و متعاقبا گلایه مندی ایشان شده است. قرائن نشان می‌دهد هیچگونه تعمدی برای عدم حضور آقای دکتر ظریف در این ملاقات نبوده است و باید تاکید کنم ایشان بعنوان وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران مسئول اصلی در حوزه سیاست خارجی کشور هستند.»

البته می‌توان حدس زد که ناهماهنگی مذکور و عدم دعوت ظریف به دیدار روحانی و بشار اسد، دلیل اصلی استعفا نبوده، بلکه این اتفاق، ضربه نهایی را به صبر لبریز شده ظریف وارد کرد. همچنین نشان از آن داشت که اختلاف نظر‌های جدی بین ظریف و روحانی وجود دارد. در همین زمینه میتوان به اظهار نظر حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اشاره کرد:
«ظریف در گذشته چندین بار استعفا داده بود، ولی اینکه این بار آقای ظریف استعفایش را عمومی کرده است نشان‌دهنده آن است که می‌خواهد رئیس‌جمهور با استعفایش موافقت کند. در شرایط کنونی ظریف بهترین گزینه برای اداره سیاست خارجی کشور است و دلیلی برای استعفای ایشان وجود ندارد. منتها شاید دلایل شخصی داشته باشد و ما امیدواریم که دوباره در خدمت ایشان در عرصه سیاست خارجی باشیم»

دو: دولت در پیشگاه افکار عمومی
اگر بخواهیم مهمترین حوزه فعالیتی دولت تدبیر و امید در این شش سال را نام ببریم؛ آن حوزه، "سیاست خارجی" خواهد بود. سکان دار کشتی دولت در این عرصه هم، محبوب‌ترین شخصیت دولت یعنی دکتر ظریف می‌باشد.
با این وجود و بعد از شکست‌های مختلف دولت در این عرصه (بخصوص در قضیه برجام)، مردم با آگاهی و واقع بینی بیشتری به صحنه سیاست و رویداد‌های پیش‌رو نگاه می‌کنند.
از این زاویه، داستان استعفای ظریف دارای ابعاد بسیار مهمی است؛ به عنوان مثال کاربران توییتر در واکنش به استعفای ظریف؛ هشتک‌های " فرار ظریف" و "دولت ناهماهنگ" را، چندین برابر! هشتک "ظریف بمان" مورد استفاه قرار دادند. (جالب آنکه عموم مردم نیز در توییتر حضور ندارند، وگرنه وضع از این نیز بدتر میشد.)

حال که وضع پر افتخارترین و پردستاوردترین بخش دولت (البته از دید خود دولتمردان) اینچنین است؛ نظر مردم راجع به سایر بخش‌های دولت و یا شخص رئیس جمهور چگونه است؟
این اتفاق هشدار جدی بود به برخی از دولتمردان که گا‌ها سعی می‌کنند تا از بی‌اطلاعی مردم برای پیشبرد اهداف خود استفاده نمایند. یک مورد از این دست موارد مربوط می‌شود به زمان برجام، در آن تاریخ، موافقان برجام با بزک آن، آوردن استدلال‌های دروغین و دادن امید‌های واهی به مردم، توانستند تا افکار عمومی را به اهرمی برای تصویب برجام تبدیل نمایند.
در آخرین مورد نیز، با آنکه اکثریت مطلق جامعه، کمتر راجع به مباحث حقوقی، سیاسی، بین المللی و اقتصادیِ FATF می‌دانند و شورای نگهبان و اکثریت اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، با لوایح مرتبط با آن مخالفت کرده اند و راه حل قانونی و بدون بن‌بست برای آن نیز وجود دارد، اما هر از گاهی شاهد بوده ایم که دنبال کنندگان تصویب این لوایح مضر و پر خطر، خواهان آنند که مثل گذشته از بی اطلاعی مردم سود ببرند. به عنوان مثال:
بهرام پارسایی نماینده لیست امید در مجلس: «لوایح مرتبط با FATF یعنی پالرمو و CFT می‌تواند نقطه آغازی برای استفاده از اصل همه‌پرسی و رجوع به آرای مردم باشد.»
مجید انصاری معاون حقوقی پیشین رئیس جمهور: «اگر پالرمو در مجمع به بن‌بست برسد، می‌توانیم به آراء عمومی و رفراندوم مراجعه کنیم.»
حسن روحانی: «نمی‌شود کشور را به دست ۱۰-۲۰ نفر داد و هر تصمیمی که گرفتند، بگوییم تابعیم. صاحب این کشور ملت بزرگ است حتما ملت و بانک مرکزی و بانک‌های ما حرف خواهند زد... و در جایی دیگر گفته بودند: قانون اساسی بن‌بست‌ها را برداشته و ظرفیت بزرگی دارد و اگر در موضوعی با هم بحث داریم، باید به اصل ٥٩ مراجعه کنیم که طبق آن باید به آرای مردم مراجعه کرد.».

جا دارد این سوال را نیز از دولتمردان بپرسیم؟
چرا راجع به موضوعات فوق تخصصی و بسیار پیچیده‌ای مثل برجام و FATF درخواست رفراندوم می‌دهند، اما راجع به موضوعاتی، چون افزایش یارانه ها، حداقل حقوق ها، قیمت بنزین، مالیات، سود بانک ها، قیمت خودرو و... که مردم کاملا با آن‌ها درگیر هستند چنین نمیکنند؟

در پایان یادی می‌کنیم از پاسخ شهید بهشتی در خرداد سال ۶۰ به درخواست رفراندوم:
«طرح مسئله رفراندوم درست به منظور تضعیف جمهوری اسلامی، تضعیف قانون اساسی، مجلس و دولت است و ملت ما باید توجه داشته باشد که امروز بحمدالله اکثریت قاطع قوه مقننه، دولت و قوه قضائیه و نهاد‌های انقلاب این‌ها همه هم فکر و یکپارچه هستند و این نعمت بزرگی است.
این که برخی از روزنامه‌ها می‌کوشند بگویند در جمهوری اسلامی امروز یک بحران است و راه حل این بحران را در رفراندوم یا چیز‌های دیگر جست و جو می‌کنند این کار‌ها اصلا به منظور ایجاد بحران صورت می‌گیرد... هر حرکت و آوازی که بخواهد این همبستگی را خدشه دار بکند به زیان ملت و انقلاب است و ملت باید در برابر آن هوشیارانه عمل کند و قوه قضائیه وظیفه دارد که در برابر این گونه جریان‌های انحرافی و خطرناک وظیفه اش را قاطعانه انجام دهد»