آمریکا و شکستی پیش از موشک‌باران

اقدام ارتش آمریکا در حمله به سردار شهید قاسم سلیمانی که به دستور مستقیم «دونالد ترامپ» صورت گرفت، در فهرست تروریسم دولتی کاخ سفید قرار می‌گیرد و از منظر حقوق و هنجارهای بین‌المللی محکوم شمرده می‌شود اما پیامدهای این اقدام جنون‌آمیز از منظر استراتژیک هم از همان روزهای نخست گریبان ایالات متحده را گرفته است. اولین نتیجه‌ای که از این اقدام نصیب واشنگتن شد آن بود که پارلمان عراق با رای نمایندگان مجلس این کشور مصوبه خروج نیروهای خارجی به ویژه ارتش ایالات متحده از خاک عراق را تایید کرد.

این بزرگترین ضربه بر پیکره سیاست های خاورمیانه‌ای آمریکا بود زیرا به گفته مقام‌های این کشور، واشنگتن در دو دهه اخیر بیش از ۷ هزار میلیارد دلار بابت سیاست‌های خود در خاورمیانه هزینه کرده است اما تاکنون نتوانسته دستاورد قابل توجهی را کسب کند. گفته می‌شود آمریکا در حدود ۱۵ سالی که از اشغال عراق و سرنگونی صدام حسین می‌گذرد حدود ۲ هزار میلیارد دلار هزینه کرده و سربازان بسیاری را از دست داده است.

اکنون دولت و پارلمان عراق خواستار خروج نظامیان خارجی از این کشور شده‌اند. در واقع اکنون آمریکا باید دست از پا درازتر و بدون هیچ دستاورد ملموس مادی و با کوله‌باری از بدنامی، کشتار و تروریسم خاک عراق را ترک کند.

پارلمان عراق در یک جلسه فوق العاده دو روز پس از حمله هوایی به سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس تصمیم گرفت تا به حضور نیروهای خارجی در این کشور پایان بدهد. البته در روزهای پس از مصوبه نمایندگان ملت عراق، مقام‌های کاخ سفید و پنتاگون اعلام کردند که ایالات متحده هیچ تصمیمی برای خروج از این کشور ندارد اما بسیاری از تحلیل‌ها از تقویت خواست سیاسی در میان افکارعمومی و چهره‌های عراقی برای تلاش جهت اخراج کردن نیروهای نظامی آمریکا حکایت دارد.

اگرچه برخی تحلیل‌ها با نگاهی تقلیل‌گرایانه اقدام پارلمان عراق را تلاشی برای آرام کردن افکار عمومی عراق بیان می‌کنند اما از هر نظر موضوع اخراج نظامیان خارجی بر پیچیدگی شرایط برای کاخ سفید افزوده است. اهمیت موضوع به اندازه‌ای بالا است که یکی از محورهای اصلی که بسیاری از اندیشکده‌های غربی در یکی دور روز اخیر به آن پرداخته‌اند، مصوبه پارلمان عراق بوده‌است.

اندیشکده «رند»(RAND) در ارزیابی خود مصوبه مجلس عراق را پیروزی واقعی ایران تفسیر کرده و نوشته است: ایران بدون شلیک یک گلوله، انتقام سخت خود را علیه ایالات متحده به اجرا درآورد. استفاده از فرایند دموکراتیک عراق در کنار نفوذ ایران در این کشور عوامل اصلی این پیروزی بود. نکته بارز تحولات اخیر آن است که ایالات متحده به شکل موثری عرصه را به ایران باخته است. در چنین شرایطی تشکیل هلال معروف شیعی به واقعیت نزدیک‌تر می‌شود.

گزارش این اندیشکده می‌افزاید: در نهایت دو گزینه عملیاتی برای آمریکا باقی می‌ماند؛ نخست آنکه ترامپ از این فرصت برای کاستن از نیروهای نظامی خود در عراق استفاده کند که در این وضعیت نفوذ تهران در منطقه بیشتر می شود. گزینه دیگر انجام مذاکرات دوباره در مورد ادامه حضور نظامی واشنگتن در عراق است. اگر آمریکا نقش مشاوره‌ای را برای خود انتخاب کند قادر خواهد بود تا در عملیات ضدداعش مشارکت داشته باشد و کماکان به نیروهای عراقی آموزش بدهد.

با این‌حال نیاز به بازبینی در روابط دو کشور و مذاکره مجدد در مورد توافقنامه استراتژیک آن‌ها باید پیش از این بحران صورت می‌گرفت. اگر دیپلمات‌ها و سیاستگذاران آمریکایی بخواهند راهبرد بلندمدتی را برای عراق تدوین کنند باید به توافقی دست پیدا کنند که منافع هر دو طرف را برآورده می‌سازد.

تارنمای اندیشکده «شورای آتلانتیک» (Atlantic Council) نیز در تحلیل خود تاکید دارد ترور سردار سلیمانی باعث شد تا روابط ایالات متحده و عراق نابود شود.

براین اساس، رای روز یکشنبه مجلس عراق در زمینه اخراج نیروهای آمریکایی نشان می‌دهد که حمله به دو تن از فرماندهان نظامی ایرانی و عراقی، شکافی را در روابط واشنگتن و بغداد ایجاد کرده آن هم در دوره ای که تنش میان ایران و آمریکا شدت یافته است.

طبق تحلیل فوق از آنجا که آمریکایی‌ها از پایگاه‌های خود در عراق برای اهداف دیگری به جز مبارزه با تروریسم یا آموزش نیروهای عراقی استفاده کرده‌اند، پارلمان این تصمیم را گرفته است. رای پارلمان عراق از هر دو جنبه نمادین و اجرایی دارای اهمیت ارزیابی می‌شود. اگرچه تحولات اخیر در بدترین زمان از نظر شرایط سیاسی عراق رخ داد اما ترور سردار سلیمانی مهمترین واقعه در عراق پس از اشغال عراق از سال ۲۰۰۳ تاکنون بود. از همان زمان گروه‌های مختلف عراقی به ویژه شیعیان و از جمله مقتدی صدر با حضور ایالات متحده مقابله می‌کردند و «جیش المهدی» نیز مهمترین هدف خود را اخراج نظامیان آمریکا قرار داده بود.

به نوشته شورای آتلانتیک، تاثیر مستقیم تحولات اخیر در تظاهرات گسترده در این کشور نمایان بود. در حالی که روابط عراق و آمریکا به پایین‌ترین سطح خود رسیده است تهران و بغداد بیش از پیش به هم نزدیک شده‌اند. بنابراین ایالات متحده باید به سختی کار کند تا روابطش را با عراق بازسازی کند شاید بتواند دامنه نفوذ ایران را تا حد امکان محدود نماید.

مرکز پژوهش های «بلفر» وابسته به دانشگاه هاروارد نیز در گزارشی آورده است: یکی از دراماتیک‌ترین پیامدهای ترور فرمانده نیروهای سپاه قدس ایران در بغداد بر روابط آمریکا و عراق حادث شد، با این حال هنوز زمان برای نجات روابط دو طرف وجود دارد؛ موفقیت در این مسیر نیازمند توانایی دولت ترامپ برای تغییر لحن خود در کوتاه‌مدت نهفته است.

مشابه این تحلیل که در مجله معتبر «فارین افیرز» هم انعکاس یافته، این رویکرد ایالات متحده که عنوان می‌کند اگر بغداد بر خواسته خود اصرار بورزد، تحریم‌های شدیدی را علیه این کشور برقرار می‌سازد موجب بدتر شدن شرایط می‌شود زیرا ممکن است بدون آنکه نیازی به آن باشد یک دوست را به دشمن تبدیل کند.

طبق تحلیل فوق، نکته بارز این است که روابط آمریکا و عراق در بدترین شکل آن از زمان سقوط صدام حسین تاکنون قرار دارد. این‌بار موضع عراق متفاوت و استوارتر از قبل است زیرا حتی نخست وزیر «عادل عبد المهدی» از تصمیم پارلمان حمایت کرده است. همچنین آیت الله «سیدعلی سیستانی» که پرنفوذترین رهبر دینی عراق است در نماز جمعه حمله هوایی ایالات متحده به فرمانده سپاه قدس را محکوم کرد.