ترس بد و مذموم از نگاه قرآن

خبرگزاری مهر، گروه دین و آئین، علی بیرانوند: موضوع ترس یکی از مفاهیم و شاخص‌های اخلاقی است که به طور مشخص در فرهنگ قرآن مورد توجه قرار گرفته است. در واقع می‌توان این چنین بیان داشت مسائلی که در رابطه با ترس در فرهنگ قرآن بیان شده موضوعات بسیار مهمی هستند که کمک شایانی به مدیریت صحیح ترس می‌کنند. رهنمودهای کلیدی و شگفت انگیزی که توجه به آنها می‌تواند انسان را در مسیر صحیح سبک زندگی قرآنی قرار داده و سعادت واقعی را برای دنیا و آخرت افراد به دنبال آورد.

غریزه ترس موضوعی است که به طور خدادادی در وجود همه موجودات زنده نهادینه شده است. غریزه‌ی طبیعی که بیشتر در خدمت حیات و بقای موجودات زنده بوده است؛ چرا که با وجود ترس موجودات زنده واکنش صحیح در برابر خطر از خود نشان می‌دهند. ولی در برخی از اوقات غریزه ترس از دایره و مدیریت عقل و شرع خارج شده و بیشتر جنبه افراط و یا تفریط به خود می‌گیرد. باید دانست که جنبه منفی این نعمت خدادادی آثار و پیامدهای مخربی را برای افراد به بار خواهد آورد. در ادامه به برخی از موارد و مصادیق ترس مذموم در فرهنگ قرآن اشاره خواهیم داشت.

از نگاه قرآن کریم ترس مذموم به جای اینکه سعادت و کمال را برای جامعه انسانی به ارمغان آورد، افراد را گرفتار و درگیر اموری می‌نماید که در تضاد جدی با آرامش و سعادت انسانی است. در این چنین مواردی به جای اینکه حیات مادی و معنوی انسان در امنیت قرار گیرد عملاً حیات انسانی در معرض خطر قرار می‌گیرد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۱ - ترس در مصاف با تشکیل خانواده

یکی از مصادیق ترس مذموم و ناپسند، ترسی است که مانع تشکیل خانواده و همچنین مانع بهره مندی از نعمت فرزند آوری در زندگی می‌شود. موضوع بسیار مهمی که به خوبی در فرهنگ قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) مورد توجه قرار گرفته است. «وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ ۚ إِنَّ قَتْلَهُمْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا ؛[۱] و از بیم تنگدستی فرزندان خود را مکشید. ماییم که به آنها و شما روزی می‌بخشیم. آری، کشتن آنان همواره خطایی بزرگ است». از این آیه به خوبی استفاده می‌شود که اوضاع اقتصادی اعراب جاهلی تا بدان جا سخت و ناراحت کننده بوده که حتی گاهی فرزندان دلبند خود را از ترس عدم توانایی اقتصادی به قتل می‏‌رساندند. تعبیر به "خَشْیَةَ إِمْلاقٍ" نیز اشاره لطیفی به نفی این پندار شیطانی است، در واقع می‌گوید این تنها یک ترس است که شما را به این خیانت بزرگ تشویق می‌کند، نه یک واقعیت. ضمناً باید توجه داشت که جمله "کانَ خِطْأً کَبِیراً" با توجه به اینکه "کان" فعل ماضی است اشاره و تاکید بر این موضوع است که قتل فرزندان گناهی است بزرگ که از قدیم در میان انسان‌ها شناخته شده، و زشتی آن در اعماق فطرت جای دارد، لذا مخصوص به عصر و زمانی نیست .[۲]

۲- ترس از جنگ و جهاد فی سبیل الله

یکی از موارد و مصادیق روشن ترس مذموم در فرهنگ قرآن ترس از مردن و ترس از وارد شدن در جنگ و جهاد با معاندان و دشمنان است. موضوعی که می‌توان آن را در قالب فرار از جهاد ذکر کرد. آیات مشخصی از قرآن کریم به این موضوع اختصاص یافته و کسانی که از جهاد ترس و دلهره دارند و تن به جهاد نمی‌دهند به شدت نکوهش شده اند: «أَ لَمْ تَرَ إِلَی الَّذینَ قیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتالُ إِذا فَریقٌ مِنْهُمْ یَخْشَوْنَ النَّاسَ کَخَشْیَةِ اللَّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْیَةً وَ قالُوا رَبَّنا لِمَ کَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتالَ لَوْ لا أَخَّرْتَنا إِلی‏ أَجَلٍ قَریبٍ قُلْ مَتاعُ الدُّنْیا قَلیلٌ وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِمَنِ اتَّقی‏ وَ لا تُظْلَمُونَ فَتیلاً ؛[۳] آیا ندیدی کسانی را که (در مکّه) به آنها گفته شد: «فعلا) دست از جهاد بدارید! و نماز را برپا کنید! و زکات بپردازید!» (امّا آنها از این دستور، ناراحت بودند)، ولی هنگامی که (در مدینه) فرمان جهاد به آنها داده شد، جمعی از آنان، از مردم می‌‏ ترسیدند، همان گونه که از خدا می‌ترسند، بلکه بیشتر! و گفتند: «پروردگارا! چرا جهاد را بر ما مقرّر داشتی؟! چرا این فرمان را تا زمان نزدیکی تأخیر نینداختی؟!» به آنها بگو: «سرمایه زندگی دنیا، ناچیز است! و سرای آخرت، برای کسی که پرهیزگار باشد، بهتر است! و به اندازه رشته شکافِ هسته خرمایی، به شما ستم نخواهد شد!»

۳- ترس از استکباری و ابرقدرت‌های جهانی

کسانی که قلب و روح خود را در مکتب قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) پرورش داده اند تنها از خدای متعال می‌هراسند و از عملکرد خود بیمناک هستند. برخلاف این رویکرد برخی افراد به جای اینکه از خدای متعال خوف و ترس داشته باشند، از ابرقدرت‌های جهانی و مستکبرین جهانی می‌ترسند که مبادا از ناحیه آنها ضرری به ایشان وارد شود. این چنین افرادی به هیچ عنوان جرأت و توان رویارویی با مستکبرین را ندارند. «أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِإِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَؤُکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَ تَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ ؛[۴] آیا با گروهی که پیمانهای خود را شکستند، و تصمیم به اخراج پیامبر گرفتند، پیکار نمی‌کنید؟! در حالی که آنها نخستین بار (پیکار با شما را) آغاز کردند؛ آیا از آنها می‌ترسید؟! با اینکه خداوند سزاوارتر است که از او بترسید، اگر مؤمن هستید!»

بسیاری از دولتهای اسلامی در زمان کنونی مبتلا به این درد و بیماری مهلک شده اند، بیماری خطرناکی که اساساً ریشه در ترس و بزدلی دارد. ترس از ابرقدرتهای به گونه‌ای موجب انفعال آنها شده که دقیقاً در راستای موازین و خواسته‌های نامشروع آنها گام بر می‌دارند، ترسیدن از آمریکا و خلاف میل و انتظار او عمل نکردن تنها گوشه‌ای از این ترس مذموم است. نمونه دیگر این تراژدی غمبار به رسمیت شمردن اسرائیل جنایت کار و وارد مذاکره و گفتگو شدن با آنهاست. این موارد اندک تنها گوشه‌ای از این بزدلی و ترس نامیمون است.

پی نوشت‌ها:
[۱]. سوره مبارکه اسرا آیه ۳۱.
[۲]. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ‏۱۲، ص ۱۰۲.
[۳]. سوره مبارکه نساء، آیه ۷۷.
[۴]. سوره مبارکه توبه، آیه ۱۳.