دغدغه‌های امتحانات مجازی دانشگاه‌ها از احراز هویت تا رقابت سالم

به گزارش ایرنا، ویروس کرونا از اسفند سال گذشته در کشورمان شیوع یافت و بدنبال آن کلاس های درس حضوری در مدارس و دانشگاه ها تعطیل و همه آنها به بستر مجازی و آنلاین منتقل شد؛ تجربه ای جدید که در ابتدا با مشکلات عدیده ای مواجه بود اما به مرور زمان با فراهم شدن زیرساخت ها و استفاده از تجربه های بدست آمده، بهبود یافت.

نیمسال تحصیلی دوم ۱۳۹۹ - ۱۳۹۸ با همه فراز و نشیب هایش به اتمام رسید و امتحانات پایانی آن نیز بصورت مجازی برگزار شد و با وجودیکه عده ای امیدوار بودند که سال تحصیلی جدید ۱۴۰۰ - ۱۳۹۹ با بهبود شرایط همه گیری کووید ۱۹ بصورت حضوری و عادی آغاز شود اما ویروس کرونا همچنان در سطح جامعه در حال انتشار بود و این سال تحصیلی نیز بصورت مجازی برگزار شد.

با رسیدن بهمن ماه، امتحانات پایان نیمسال تحصیلی در دانشگاه ها آغاز شده است و به گفته منصور غلامی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، امتحانات در شرایط فعلی در همه دانشگاه‌ها به صورت مجازی و آنلاین برگزار خواهد شد.

همچنین به گفته علی خاکی صدیق معاون آموزشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در ابتدای سال تحصیلی جدید تصور شد می توانیم تلفیقی از آموزش مجازی و حضوری داشته باشیم اما با توجه به مشکلات پیش آمده تمام اقدام های آموزشی مجازی انجام شد.

بدین ترتیب مسوولان آموزشی و استادان دانشگاه های مختلف در حال برنامه ریزی برای برگزاری آزمون های پایانی هستند اما نگرانی و دغدغه ای که وجود دارد این است که امتحانات به چه شکل و شیوه ای انجام شود تا با کیفیت بالاتر، امکان رقابت سالم و تقلب و تخلف کمتر همراه باشد.

با توجه به اینکه امتحانات دانشگاه ها در این نیمسال نیز بصورت مجازی و آنلاین برگزار می شود و با در نظر گرفتن تجربه ها و سوابقی که از ترم گذشته وجود دارد، عده ای این بحث را مطرح می کنند که آزمون ها باید به گونه ای برگزار شود تا علاوه بر احراز هویت دانشجو و اطمینان از اینکه فرد دیگری به جای دانشجو در آزمون شرکت نکرده باشد، امکان تقلب یا تخلف را به حداقل برساند زیرا باید سطح درسی دانشجویان به خوبی محک بخورد و دانشجویان با پایه علمی ضعیف به ترم های بالاتر نروند.

نگرانی هایی نیز درباره برخی مباحث مانند " همیار دانشجو " یا " همیار تقلب " و همچنین شرکت برخی دانشجویان در آزمون بصورت گروهی نیز مطرح شد بطوریکه تعدادی از دانشجویان با جمع شدن در یک مکان باهم در آزمون شرکت کرده و به یکدیگر در حل مسئله ها و پاسخ دادن به پرسش ها یاری می رسانند یا اینکه افرادی دیگر (با هزینه یا بدون هزینه) به جای آنها در آزمون شرکت می کنند.

درحالیکه به گفته خاکی صدیق معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، هر نوع امتحانی هم از دانشجویان گرفته شود باز هم عده ای با بی توجهی به دنبال کسب نمره از طریق تقلب هستند اما تعدادی از استادان نیز روش های خاص خود را برای برگزاری آزمون های مجازی پایان ترم در پیش گرفتند از جمله اینکه از دانشجویان می خواهند که وِب‌کم (دوربین) رایانه یا گوشی تلفن همراه خود را روشن کنند تا علاوه بر احراز هویت دانشجو و ارتباط چهره به چهره، مشخص باشد که آنها به تنهایی و بدون کمک گرفتن از فرد یا سیستم دیگری در آزمون شرکت کردند.

آزمون مجازی از تنوع در طراحی سوالات تا امتحانات "کتاب باز"

امسال امتحانات پایان ترم برای همه مقاطع تحصیلی بصورت مجازی برگزار شد و هر یک از دانشگاه ها شیوه ها و سامانه های ویژه ای را برای آن با توجه به تجربه ای که از نیمسال قبل داشتند طراحی کردند و در اختیار استادان و دانشجویان قرار دادند.

به گفته مدیر کل امور آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) در آموزش مجازی همواره نگرانی و دغدغه درباره نحوه برگزاری آزمون ها هست زیرا احتمال خطا در آن با وجود همه تلاش ها برای طراحی سامانه های به روز و استفاده از روش های جدید وجود دارد.

مهرداد جعفرپور در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه این نگرانی ها در مقاطع تحصیلات تکمیلی کمتر است، توضیح داد: بیشتر استادان در این مقاطع بویژه در رشته های فنی از روش های موسوم به " کتاب باز " (Open Book) برای ارزیابی دانشجویان استفاده می کنند که امکان تقلب چندانی در آن وجود ندارد هرچند این روش قبل از اینکه شرایط آموزش مجازی در دانشگاه ها بدلیل همه گیری بیماری کووید ۱۹ ایجاد شود نیز بکار گرفته می شد.

در امتحانات کتاب باز یا "جزوه باز" دانشجویان بیشتر از جنبه فهم مطالب مورد ارزیابی قرار می گیرند و از آنها انتظار می رود مطالب درسی را در شرایط جدید به کار برند و عناصر و روابط را تحلیل کنند.

جعفرپور با تاکید بر اینکه بیشتر این نگرانی ها در مقطع کارشناسی و برای آزمون های تستی (چهار گزینه ای) وجود دارد، اضافه کرد: در این نوع آزمون استادان تلاش می کنند تا سوالات مختلفی را برای دانشجویان طراحی کنند تا آزمون آنها مشابه هم نباشد و وقت معین و محدودی را در نظر می گیرند تا امکان تقلب به حداقل برسد.

وی خاطرنشان کرد: در دانشگاه آزاد برای برخی از دروس به تشخیص استاد این امکان وجود دارد که برای ارزیابی دانشجو از روش مصاحبه فرد به فرد استفاده کند به این صورت که بصورت فردی برای هر دانشجو وقت مشخصی بعنوان مثال پنج دقیقه در نظر گرفته شود تا از او مصاحبه شود.

وی ادامه داد: این روش برای کلاس های عمومی و پر جمعیت قابل اجرا نیست زیرا زمان زیادی می برد.

به گفته وی در طراحی سوالات آزمون مجازی در این دانشگاه تلاش می شود تا پرسش های تستی سهم کمتری داشته باشد و برای امتحان پایان ترم، سقف نمره کمتری در نظر گرفته شده تا نمره ارزیابی مستمر در طول ترم و انجام تکالیف و پژوهش ها نیز در نمره نهایی لحاظ شود.

مدیر کل امور آموزشی دانشگاه آزاد اصفهان درباره احراز هویت دانشجویان در امتحانات مجازی، با بیان اینکه روش هایی برای آن مانند روشن کردن وب‌کم وجود دارد، تصریح کرد: در هر حال گریزی از برخی خطاهای موجود در این زمینه نیست.

جعفرپور با اشاره به اینکه استفاده از وب‌کم در آزمون های این دانشگاه اختیاری است، گفت: برای این کار باید زیرساخت های مورد نیاز فراهم شود و برخی مسائل امنیتی هم مطرح است اما اگر استاد نسبت به سلامت آزمون شک داشته باشد می تواند از این روش استفاده کند.

به گفته وی اگر در برگزاری آزمون آنلاین، استاد برای هر دانشجو پرسش های متفاوتی طراحی کند و زمان معین و محدودی را برای امتحان در نظر بگیرد، حتی اگر دانشجویان امکان برقراری ارتباط با یکدیگر در زمان آزمون را داشته باشند یا کنار هم باشند، امکان تقلب به حداقل می رسد.

امکان به صفر رساندن تقلب وجود ندارد

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در هر صورت امکان تقلب به هر روشی حتی در امن ترین سامانه های مجازی نیز وجود دارد، تاکید کرد: با اتخاذ روش های مختلف می توان تا حد امکان، احتمال تقلب را کاهش داد اما صفر نمی شود.

جعفرپور خاطرنشان کرد: استادان دانشگاه آزاد اصفهان از ترم تحصیلی گذشته تجربه هایی را درباره آموزش و آزمون مجازی کسب کردند و آمادگی لازم را برای ترم جاری داشتند و محتوای آموزشی برای آنها درباره نحوه طراحی سوالات و همچنین برای دانشجویان درباره نحوه شرکت در آزمون ارایه شد.

جانشین معاون آموزشی و مدیر تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز با بیان اینکه امتحانات پایان ترم در این دانشگاه بصورت الکترونیکی و غیر حضوری برگزار می شود، به برخی از روش های این دانشگاه برای برگزاری آزمون اشاره کرد و گفت: در آزمون تستی (چهار گزینه ای) میزان بازگشت به سوالات قبلی فقط برای ۱۰ درصد پرسش ها وجود دارد و همچنین برای هر پرسش وقت مشخصی بین ۴۵ تا ۶۰ ثانیه در نظر گرفته می شود تا امکان تقلب به حداقل برسد.

علیرضا ایرج پور در گفت و گو با ایرنا افزود: همچنین هر دانشجو حداکثر ۱۰ دقیقه پس از شروع زمان آزمون برای ورود به آن فرصت دارد و اگر وقفه در آزمون اتفاق بیفتد دلیل آن بررسی خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه درباره آزمون های تشریحی، مشکلات کمتری وجود دارد، تصریح کرد: درباره احراز هویت دانشجو بویژه در آزمون های تستی نقص هایی وجود دارد و به صفر رساندن آن امکانپذیر نیست.

مدیر امور آموزشی دانشگاه اصفهان نیز با اشاره به اینکه در ترم تحصیلی گذشته تمهیداتی مانند طراحی سامانه آزمون توسط مراکز آموزش الکترونیکی و فناوری اطلاعات دانشگاه و افزایش روزهای امتحانات برای برگزاری هرچه بهتر آزمون های نهایی در این دانشگاه اتخاذ شد، گفت: در آن دوران استفاده از وب‌کم در امتحانات الزامی نبود، استادان سوالات و داده های پرسش ها را متفاوت طراحی کردند و برخی از آنها پس از بارگزاری پاسخ ها از خود دانشجو نیز با تماس صوتی یا تصویری سوال می پرسیدند.

کورش حسن پور در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه اگر استادی نسبت به صحت آزمون شک و تردید داشت می توانست آزمون را مجدد برگزار کند، افزود: همچنین گروه های تحصیلی و دانشکده ها معدل و نمرات دانشجویان را در نیمسال های گذشته بررسی می کردند که آیا تفاوت معناداری با نیمسالی که آموزش و آزمون ها بصورت مجازی بود، داشت یا نه که فقط در چند مورد انگشت شمار این موضوع مشاهده شد.

وی با اشاره به اینکه سامانه آزمون دانشگاه اصفهان در چند ماه گذشته برای بخش های مختلف از جمله بارگزاری پاسخ امتحانات، تقویت شد، خاطرنشان کرد: بطور همزمان ۲ هزار و ۲۰۰ دانشجوی دانشگاه اصفهان امکان حضور در سامانه آزمون را دارند و در هر هفته سه هزار آزمون می تواند برگزار شود.

ارزیابی دانشجویان منحصر به یک آزمون نباشد

درحالیکه شیوه های متعددی برای آزمون مجازی در دانشگاه ها وجود دارد، سیاست‌های وزارت علوم نیز مبتنی بر سنجش و ارزیابی دانشجویان از ابتدا تا پایان ترم و بصورت مستمر است بطوریکه به گفته معاون آموزشی وزیر علوم، ارزیابی مستمر از دانشجویان در طول نیمسال تحصیلی، مانع بروز تقلب در امتحانات مجازی پایان نیمسال می‌شود.

خاکی صدیق با بیان اینکه استاد در طول ترم باید دانشجو را مرتب تحت ارزیابی داشته باشد که این امر از طریق طرح پژوهشی، تمرین و برنامه های شفاهی میسر می شود، افزود: ارزیابی ها نباید با یک امتحان پایان ترم مبنا قرار گیرد، هر چند در ترم های حضوری هم بهترین روش ارزیابی همین روش است.

مدیر کل امور آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اصفهان نیز با بیان اینکه باید از روش ارزیابی مستمر و ارایه تکالیف در طول دوران تحصیلی برای نمره دادن به دانشجویان استفاده کرد، گفت: از نظر فرهنگی و شخصیتی باید با دانشجویان کار و این درک ایجاد شود که هدف از حضور آنها در دانشگاه فقط کسب نمره و مدرک نیست بلکه یادگیری مباحث درسی و مهارتی است.

جعفرپور با بیان اینکه در دانشگاه آزاد اصفهان، سقف نمره امتحان پایان ترم کاهش یافت، توضیح داد: از ۲۰ نمره پایانی، حداکثر ۱۰ نمره برای امتحان پایان ترم در نظر گرفته و بقیه نمره بر اساس ارزیابی مستمر، پرسش و پاسخ سر کلاس، حضور دانشجو در کلاس و انجام تکالیف لحاظ می شود.

همچنین ایرج پور جانشین معاون آموزشی و مدیر تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خاطرنشان کرد: بهترین راه برای ارزیابی دانشجویان در شرایط آموزش مجازی، ارزیابی مستمر آنها در طول نیمسال تحصیلی است مانند انجام تکالیف، حضور در کلاس ها و امتحانات میان ترم.

کرونا، فرصتی برای بازنگری در شیوه های آزمون

مدیر امور آموزشی دانشگاه اصفهان نیز با تاکید بر اینکه ارزیابی دانشجویان در آموزش مجازی نباید منحصر به برگزاری یک یا ۲ آزمون باشد، افزود: استاد باید ارزیابی دانشجو را بر اساس طول دوران تحصیلی از ابتدا تا پایان ترم انجام دهد.

حسن پور اضافه کرد: دانشجویان باید به گونه ای پرورش یابند که سلامت آزمون را خودشان تامین کنند و نیازی نباشد که برای درستکاری در امتحانات، حتما استاد بالای سر آنها باشد.

به گفته مدیر امور آموزشی دانشگاه اصفهان، شرایط شیوع کرونا و آموزش مجازی در دانشگاه ها، فرصتی را برای بازنگری در شیوه های آزمون فراهم کرد و اگر استادی از آن استفاده نکرده این فرصت خوب را از دست داده است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: روش های ارزیابی دانشجویان باید اصولی، علمی و متناسب با شرایط روز و نیازهای جامعه باشد و از روش های جدید استفاده کنند.

استفاده از توان بخش خصوصی در آزمون مجازی

مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان فعال در بخش فناوری اطلاعات در اصفهان، یکی از سخت ترین بخش های آزمون مجازی را احراز هویت خواند و اظهار داشت که در شیوه ای که شرکت متبوع وی طراحی کرده است از پردازش تصویری دانشجویان از طریق گوشی تلفن همراه برای این کار استفاده می شود.

آریان ستوده مهر در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه لازم است دانشگاه ها از توان و ظرفیت شرکت های خصوصی و دانش بنیان در طراحی و برگزاری آزمون های آنلاین استفاده کنند، افزود: در زمان حاضر بیشتر دانشگاه ها دارای مرکز فناوری اطلاعات هستند و از مشارکت بخش خصوصی در این زمینه چندان بهره نمی گیرند.

وی، ایجاد کنسرسیوم (انجمن) از چند شرکت خصوصی و فناور فعال در بخش طراحی سامانه های آموزشی و فناوری اطلاعات و ارتباطات را برای بهبود کیفیت آزمون های مجازی ضروری خواند و تصریح کرد: لازم است دانشگاه ها در ارتباط با بخش خصوصی از تخصص آنها برای طراحی پرسش گرفته تا نحوه برگزاری آزمون استفاده کنند.

ستوده مهر با اشاره به اینکه در زمان حاضر در بیشتر آزمون های مجازی دانشگاه ها از بستر نرم افزار ادوب کانکت ( Adobe Connect ) استفاده می شود، خاطرنشان کرد: این نرم افزار کِرک شده (تغییر یافته)، بومی کشور و متناسب با رفتار دانشجویان و استادان ما نیست و همه قابلیت های لازم برای آزمون مجازی را ندارد.

وی با بیان اینکه لازم است سامانه های آزمون مجازی مطابق با شرایط دانشگاه های کشورمان و بر اساس استانداردهای آموزشی طراحی شود، تصریح کرد: این موضوع بدین معنا نیست که هر دانشگاه برای خودش یک سامانه ایجاد کند بلکه با ایجاد کنسرسیوم و بصورت مشترک می توان از یک سامانه برای چند واحد استفاده کرد.

این کارشناس به برخی مشکلات آزمون های مجازی اشاره و اضافه کرد: برخی استادان همان سوالاتی که در آزمون های سنتی استفاده می کردند را تبدیل به نسخه دیجیتال کرده و بدین شکل آزمون برگزار می کنند درحالیکه در آزمون مجازی باید از طراحی سوال گرفته تا نحوه برگزاری آزمون، دیجیتالی و متفاوت باشد.

این کارشناس با تاکید بر اینکه در آموزش مجازی، آزمون ها باید شخصی سازی شده و دانش و بینش با هم ترکیب شود، خاطرنشان کرد: اگر آزمون ها به این شکل باشد، هیچکس به جای دانشجو نمی تواند پاسخ سوالات را بدهد زیرا مدل طراحی سوالات به گونه ای است که جواب آن برای هر دانشجو، متفاوت می باشد.

به گفته ستوده مهر، استادان دانشگاه می توانند بخشی از آزمون ها را به این شکل برگزار کنند هرچند این کار مستلزم گذراندن دوره های آموزشی تخصصی است.

درحالیکه مسوولان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تاکید دارند که در دوران پسا کرونا آموزش مجازی تداوم خواهد داشت و از تجربه های بدست آمده در این دوران برای توسعه، استقرار و استمرار آموزش الکترونیکی استفاده خواهد شد، کارشناسان تاکید دارند لازم است ضوابط آموزش مجازی بطور کامل مشخص، نقشه راه و سند آموزش دیجیتال تدوین و از ظرفیت بخش خصوصی در این کار استفاده شود.

اصفهان دومین استان دانشگاهی کشور با حدود ۲۵۰ هزار دانشجو و ۱۸۰ دانشگاه و موسسه آموزش عالی است.

ویروس کرونا از اسفند سال گذشته در کشورمان شیوع یافت و تاکنون حدود یک میلیون و ۳۳۰ هزار نفر در کشور به بیماری کووید ۱۹ مبتلا شدند و بیش از ۵۶ هزار نفر بر اثر آن جان باختند.