خطر بالقوه زمین لرزه را از یاد نبریم

بسیاری از ساکنان اردبیل که بالای ۳۵ سال از سنشان سپری می‌شود زمین لرزه دهم اسفند این منطقه را به یاد دارند ولی مشغله‌های زندگی پرهیاهو و پیچیده انسان امروزی را چنان در خود فرو برده است که شاید کمتر فردی از مردم منطقه در چنین روزهایی به یاد این حادثه طبیعی دهشتناک می‌افتد.

زمان به عنوان یک نعمت بزرگ و مرهمی بر زخم خاطرات تلخ حوادث گوناگون و ناملایمات روزگار ازسوی آفریدگار بر انسان‌ها ارزانی شده است ولی نباید گذشت این عنصر به عاملی در گرفتاری آدمی به نوعی بی‌تفاوتی و بی احتیاطی در برابر حوادث تبدیل شود.

سال‌ها قبل تعداد وقوع زمین لرزه‌های متوسط و قابل احساس در منطقه اردبیل گاهی چنان زیاد می‌شد که افکار ساکنان منطقه را برای مدتی به خود مشغول می‌کرد و بسیاری از اردبیلی های پا به سن گذاشته وقوع صدها زلزله پیاپی را که در اصطلاح زلزله شناسان به طوفان زلزله موسوم است در تابستان ۱۳۶۷ که مصادف با تاسوعا و عاشورای حسینی بود به یاد دارند.

بدون احتساب ۱۸ سال اخیر دست کم طی چهار دهه قبل از آن هر سال چند زمین لرزه متوسط حدود چهار ریشتری و قابل احساس در منطقه اردبیل اتفاق می‌افتاد ولی طی حدود ۱۸ سال اخیر تعداد وقوع زمین لرزه‌های متوسط و محسوس اردبیل در مقایسه با سال‌های قبل از آن کاهش چشمگیری داشته و این موضوع تا اندازه ای از توجه ساکنان منطقه به این حادثه طبیعی کاسته است.

البته در این دوره زمانی چندین هزار زلزله خفیف در اردبیل و اطراف آن اتفاق افتاده است که برای ساکنان منطقه قابل احساس نبوده‌اند.

در دهم اسفند ماه دیگری قرار داریم و با وجود گذشت ۲۴ سال هنوز لحظات ناخوشایند آن رویداد طبیعی برای بسیاری از مسوولان وقت‌، خبرنگاران رسانه‌های گروهی ایرانی و خارجی و نیروهای امدادی که از استان‌های همجوار به کمک زلزله زدگان دامنه سبلان شتافته بودند از یاد نرفته است.

این مناسبت بهانه مناسبی است تا نسلی که در آن دوران به دنیا نیامده و یا کم سن و سال بودند و یا در زمان وقوع حادثه در اردبیل حضور نداشتند در جریان آن فاجعه طبیعی قرار بگیرند هرچند به قول پیشینیان : شنیدن کی بود مانند دیدن؟!

ساعت ۱۶ و ۲۸ دقیقه جمعه دهم اسفند ماه ۱۳۷۵ ساکنان اردبیل و نقاط همجوار با فعال شدن یکی از گسل‌های دامنه سبلان زمین لرزه‌ای با بزرگی ۵/۵ ریشتر را تجربه کردند که با وجود خسارات و تلفات سنگین، پیامدهای مثبت فراوانی را نیز برای مردم منطقه به ارمغان آورد.

این زلزله هرچند از لحاظ بزرگی در مقایسه با سایر زلزله‌های شدید ۶ ریشتر به بالا که در ایران روی می‌دهند اهمیت زیادی نداشت ولی به لحاظ وضعیت ناهمواری‌های منطقه و وجود خانه‌های سست و اماکن روستایی ساخته شده از کاه و گل روی گسل و یا در نزدیکی آن، خسارات و تلفات فراوانی به بار آورد که در آن زمان باعث شگفتی بسیاری از کارشناسان و حتی مردم عادی کشورمان از بالا بودن میزان خرابی‌ها و تلفات انسانی و دامی شد.

در آن روز زمین دامنه‌های کوه ۴۸۱۱ متری سبلان در غرب اردبیل غرش‌کنان کینه چندین صد ساله خود را بیرون ریخت و با وقوع زمین لرزه، ساکنان بسیاری از منازل و دیگر اماکن روستاها در زیر خروارها کلوخ ، سنگ و الوار مدفون شدند.

این زمین لرزه علاوه بر تخریب منازل و تاسیسات زیربنایی تعداد ۱۳۶ روستا به ۱۳۷ روستا هم در شهرستان‌های اردبیل، گرمی مغان، مشگین شهر، سرعین و نیر زیان‌هایی وارد کرد.

این زمین لرزه با ۷۶۰ نفر کشته ، صدها نفر مصدوم، ویرانی ۲۳ هزار واحد مسکونی و تلف شدن ده‌ها هزار راس از احشام به همراه میلیاردها تومان خسارت به تاسیسات زیربنایی به عنوان یکی از سهمناک‌ترین حوادث طبیعی استان اردبیل در تاریخ ثبت شد.

زمین لرزه هنگامی روی داد که برخلاف قرار داشتن در آخرین ماه زمستان اکثر روستاییان به لحاظ مطلوب بودن وضعیت جوی در بیرون از خانه‌ها مشغول کارهای مربوط به کشاورزی بودند و فقط جمعی از کودکان و زنان در منازل حضور داشتند.

اگر این حادثه طبیعی در ساعات شب و زمان خواب اهالی روستاها اتفاق می‌افتاد میزان تلفات انسانی به چندین برابر افزایش می‌یافت.

افرادی چند از کل جمعیت این روستاها که از حادثه جان سالم به در برده بودند از نخستین لحظه پس از وقوع آن با استفاده از ابتدایی‌ترین وسایل و ابزاری که در اختیار داشتند به کمک مصدومان و در آوردن جنازه ها از زیر خروارها خاک و سنگ شتافتند.

ساعاتی بعد آفتاب؛ پرتوهای خود را از پهنه‌های دشت برچید و در آن سوی کوه افسانه‌ای سبلان از نظرها پنهان شد و هنگامی که شب، تاریکی خود را بر روستاهای ویران شده گستراند نه از روشنایی برق خبری بود و نه از سرپناه‌های امنی که بتوان در کنار بخاری‌های آن‌ها از سرمای زمستانی و شبانگاهی دامنه‌های سبلان در امان ماند.

شامگاه غم انگیز آن جمعه را که روستاهای سبلان به تلی از خاک بدل شده و زوزه گرک‌ها با صدای پیچش بادها در آمیخته بود بازماندگان هرگز نمی‌توانند فراموش کنند.

اهالی روستاها که از وحشت حادثه هنوز به خود نیامده بودند و از سویی در اندوه کشته شدگان خود به سر می‌بردند به ناچار برای ادامه عملیات امداد، گرم کردن خود و فراری دادن گرگ ها اقدام به آتش زدن لاستیک کهنه خودرو در کنار ویرانه‌ها کردند.

چند روز پس از ترکیدن بغض زمین، آسمان نیز دگرگون شد و ریزش برف و نفوذ موجی از سرما و بوران شدید ضمن ایجاد مشکلات زیاد در کار امداد رسانی، گرفتاری های بازماندگان را دو چندان کرد.

یک ساکن روستای بنمار می‌گوید : هفت نفر از اعضای خانواده او در برابر دیدگانش زیر خروارها کلوخ، سنگ و الوار مدفون شدند.

اصغر پناهی گفت: تا آن لحظه احتمال وقوع چنین حادثه‌ای در این منطقه هرگز به ذهن ما نمی‌رسید، همه چیز در یک لحظه اتفاق افتاد و روستا از این رو به آن رو شد و ما که در دقایق اولیه از ابعاد حادثه بی‌خبر بودیم انتظار رسیدن سریع نیروهای امدادی به روستا را داشتیم.

وی ادامه می‌دهد: با گذشت ساعاتی متوجه گستردگی ابعاد زمین لرزه و ویرانی‌های گسترده‌ای که در چندین روستا برجای گذاشته است شدیم و روستای ما هم مانند سایر روستاهای آسیب دیده از کمک نیروهای امدادی از اردبیل بی‌نصیب نماند.

یکی از اهالی روستای گلستان هم در حالکیه اشک بر گونه‌های پرچین و چروکش روان است می‌گوید : در حالی که دقایق زیادی از وقوع زمین لرزه سپری نشده بود تعدای از جوانان و نوجوانان روستا با شنیدن ناله‌های ضعیف بستگان خویش از زیرآوار دیوانه وار با انگشتان خویش در حال کندن خاک بودند ولی افسوس که دستان بی‌رمق آنان یارای انجام این کار را نداشت.

یکی از اهالی شهر ایردموسی نیز گفت‌: گسلی که با فعالیت آن در دهم اسفند ۱۳۷۵ این حادثه طبیعی در دامنه‌های سبلان به وقوع پیوست تا اندازه‌ای از این شهر فاصله داشت ولی تکان‌های شدید زمین سبب فروریختن تعدادی از منازل و نیز اماکن دامی در زادگاه ما شد.

وی بیان کرد: هرچند ۹ نفر از هم زادگاهی‌های ما و نیز صدها نفر از اهالی سایر روستاهای منطقه در حادثه زمین لرزه، نقابی از خاک بر رخ کشیدند و تحمل این فاجعه برایمان سخت بود اما از آن به بعد به سبب توجه دولت و مردم به مقاوم سازی بناها چهره اکثر این روستاها دگرگون شده و اهالی تا اندازه‌ای با آرامش و اطمینان بیشتری درباره ایمنی نسبی که در مقابل وقوع حوادث طبیعی احتمالی مشابه ایجاد شده است به خواب می‌روند.

به دنبال وقوع این زمین لرزه اکثر ساکنان منطقه به خصوص اهالی روستاهای دامنه سبلان که در گذشته به علت به وقوع نپیوستن حوادث طبیعی مهیب ازجمله زلزله در طول سال های متمادی هیچگاه به فکر ساختن منازل و اماکن دارای استحکام زیاد در برابر این گونه حوادث نبودند با مشاهده عمق فاجعه به خود آمدند تا در سریع‌ترین زمان اقدام به مقاوم سازی بناهایشان کنند.

کارشناسان ذیربط می‌گویند: زمین‌ لرزه اردبیل که در بخش کوچکی نسبت به وسعت استان خرابی به بار آورد هشداری بود به بعضی نقاط دیگر که وضع بناهای آن‌ها شاید تعریف چندانی ندارد.

کارشناسان زلزله معتقدند که امکان وقوع زلزله در مناطق لرزه‌ خیز یک واقعیت است که باید با آن واقع بینانه برخورد کنیم و برای مقابله با این پدیده طبیعی به فکر کاهش عوارض ناشی از آن باشیم.

آنان خودداری از احداث ساختمان‌ها روی گسل، رعایت اصول صحیح در احداث سازه‌ها، مقاوم سازی، نظارت دقیق بر ساخت و سازها و برنامه‌ریزی مناسب شهری را از جمله راه‌های کاهش عوارض ناشی از زمین‌لرزه می‌دانند.

به گفته کارشناسان، یکی دیگر از موارد مهم هنگام وقوع زلزله سقوط اجسام و اشیای سنگین از روی دیوارها ، کمدها و طاقچه‌های منازل و ساختمان‌ها و نیز شکستگی لوله‌های آب و گاز شهری و انفجار و آتش‌سوزی ناشی از آن‌هاست که میزان آسیب و تلفات را بالا می‌برد.

مدیرکل مدیریت بحران استان اردبیل می‌گوید: اردبیل در ردیف ‎ ۱۰استان ایران از نظر حوادث طبیعی قرار دارد و بعد از زلزله دو پدیده خشکسالی و سیل به‌عنوان پرخسارت‌ترین حوادث طبیعی در این استان محسوب می‌شوند.

فرهاد عبدالعلی‌پور افزود : ۵۶ فقره گسل با توان لرزه‌خیزی بالا در نقاط گوناگون استان اردبیل شناسایی شده است که بیشترین تعداد این گسل‌ها در مناطق خلخال و گرمی قرار دارند و سه گسل در منطقه اردبیل نیز توان ایجاد زمین لرزه های بزرگ را دارند.

او تنها راه مقابله با خسارات و تلفات زمین لرزه را مقاوم‌سازی و رعایت موارد استاندارد و ایمنی در ساخت و سازها و اجرای پروژه‌ها دانست.

مدیرکل بنیاد مسکن استان اردبیل نیز می‌گوید: ۳۵ هزار واحد از منازل روستایی در این استان فاقد استحکام لازم بوده و به مقاوم ‌سازی نیاز دارند.

فرهاد سبحانی افزود: مقاوم‌سازی واحدهای مسکونی باتوجه به حوادث طبیعی که هر از گاهی روی می‌دهند از اولویت‌های این بنیاد در استان اردبیل که حوادث طبیعی گوناگون در آن روی میدهد

می‌باشد.

وی اظهار کرد: از سال ۱۳۸۴ طرح مقاوم ‌سازی واحدهای مسکونی روستایی در ایران آغاز شده و سهمیه استان اردبیل‌، مقاوم سازی چهار تا پنج هزار واحد مسکونی در سال است.

او گفت‌: دولت تسهیلات ارزان‌ قیمت با نرخ سود پنج درصد به دارندگان واحدهای مسکونی روستایی پرداخت می کند و علاوه بر آن برای گروه ‌های کم درآمد و آسیب‌پذیر نیز تا سقف ۳۰۰ میلیون ریال وام بلاعوض پرداخت می‌شود.ن

گذشت ۲۴ سال از زلزله دهشتناک اردبیل هنوز هشداری برای مردم و مسئولان است که حادثه خبر نمی‌کند، باید هوشیار و آماده بود و پیش از رسیدن بلا در مقابل آن سپر و دفاعی مهیا کرد.