روزگار سیاه جنگل‌های بلوط زاگرس!

به گزارش ایسنا، جنگل‌های زاگرس یک گنجینه ارزشمند در مناطق زاگرس‌نشین کشور محسوب می‌شوند، در دو دهه گذشته عواملی از جمله آفات و بیماری‌ها، تغییر اقلیم، خشکسالی‌های پی در پی، قاچاق چوب، بهره‌برداری‌های بی‌رویه جنگل‌نشینان و .... موجب شد که این جنگل‌ها در معرض خطر نابودی قرار بگیرند.

معشیت جنگل‌نشینان وابسته به جنگل‌های بلوط زاگرس است، قطعا مشکلات اقتصادی و معیشتی موجود در کشور موجب شد تا جنگل‌نشینان برای رفع نیاز خود بیش از گذشته به سمت جنگل‌ها هجوم ببرند، نقش سودجویان نیز در این میان در تخریب جنگل‌ها بیش‌تر مشهود بود.

طی سالیان گذشته گزارشاتی از زوال و خشکیدگی درختان بلوط در مناطق زاگرس‌نشین گزارش شد، ضعف جنگل‌های زاگرس بر اثر تنش‌های اکوسیستمی زمینه جولان آفات و بیماری‌ها را در این جنگل‌ها فراهم کرده است، جنگل‌های بلوط نیازمند اقدام فوری مسئولان هستند، اگر احیای جنگل‌ها مورد بی‌توجهی قرار بگیرد باید در آینده‌ای نه چندان دور شاهد زوال کامل این گنجینه طبیعی باشیم.

حدود ۱۴۰ گونه آفت و بیماری در جنگل‌های زاگرس وجود دارد

یعقوب ایرانمنش مسئول بخش تحقیقات منابع‌طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه جنگل‌های زاگرس با گستره‌ای قریب به شش میلیون هکتار در ۱۱ استان کشور پراکنده هستند، افزود: حدود ۴۰ درصد منابع آبی کشور از طریق جنگل‌های زاگرس تامین می‌شود، همچنین زاگرس ظرفیت و نقش عظیمی در مباحث اقتصادی از جمله منابع نفتی، معدنی، گیاهان دارویی، پرورش آبزیان، پرورش زنبور عسل، طبیعت‌گردی و گردشگری دارد.

ایرانمنش با بیان اینکه حدود ۱۸۰ گونه درختی و درختچه‌ای در جنگل‌های زاگرس شناسایی شده است، یادآور شد: این مسئله نشان‌دهنده تنوع بالای پوشش گیاهی غنی در این منطقه و ارزش ژنتیکی و اکولوژیک این گونه‌هااست به طوریکه هشت گونه بلوط در جنگل‌های زاگرش شناسایی شده است، در چهارمحال و بختیاری نیز حدود ۳۰۰ هزار هکتار جنگل وجود دارد که گونه‌ غالب آن را بلوط ایرانی تشکیل می‌دهد.

وی با تاکید بر اینکه گونه بلوط در جنگل‌های زاگرس ارزش بالایی از نظر اکولوژیک و محیط‌زیستی دارد، گفت: این گونه ارزش اقتصادی و اجتماعی برای کل کشور دارد.

ایرانمنش در ادامه در خصوص پدیده خشکیدگی جنگل‌های زاگرس، توضیح داد: این پدیده به زوال بلوط نیز معروف است، اولین گزارش‌ها در خصوص پدیده زوال بلوط در جنگل‌های زاگرس در ابتدای دهه ۸۰ مطرح و اولین عارضه‌های این پدیده در سال ۸۵ در جنگل‌های واقع در منطقه ایلام گزارش شد.

مسئول بخش تحقیقات منابع‌طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: در سال ۹۳ با آلوده شدن بیش از یک میلیون هکتار از جنگل‌های زاگرس به پدیده خشکیدگی بلوط، آثار آن نمایان تر شد.

وی با اشاره به اینکه عوامل مختلفی در بروز پدیده خشکیدگی جنگل‌های بلوط زاگرس دخیل هستند، تصریح کرد: نمی‌توان گفت تنها یک عامل خاص این پدیده را بوجود آورده است، عوامل متعددی در طول سالیان متمادی شرایطی را فراهم کرده است که اکوسیستم جنگلی و درختان موجود در آن ضعیف شوند.

ایرانمنش ادامه داد: عوامل دیگری نیز به‌عنوان عوامل ثانویه وارد عمل می‌شوند و ضربه‌های نهایی را به این گونه‌های درختی و جنگلی وارد می‌کنند و درمجموع این عوامل به دو دسته زیستی و غیر زیستی تقسیم‌بندی می‌شوند.

مسئول بخش تحقیقات منابع‌طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: عوامل زیستی شامل حشرات، برگ‌خوارها، چوب خوارها، قارچ‌ها، ویروس‌ها و باکتری‌ها هستند که در بروز خشکی جنگل‌ها نقش دارند، عوامل غیر زیستی نیز شامل آب و هوا، میزان بارندگی، خشکسالی، تغییرات دمایی، وضعیت خاک، کمبود عناصر غذایی در خاک، کاهش رطوبت و فشرده شدن خاک است.

وی بیان کرد: همچنین آلاینده‌های هوا، ریزگردها و گرد و غبار از جمله عوامل غیرزیستی محسوب می‌شود که در پدیده خشکیدگی بلوط تاثیرگذارند.

ایرانمنش خاطرنشان کرد: مجموع مطالعات در جنگل‌های زاگرس نشان می دهد حدود ۱۴۰ گونه آفت و بیماری در این جنگل‌ها وجود دارد که از این مقدار ۱۰۸ گونه خسارت اقتصادی به این جنگل‌ها وارد می‌کند، آفت جوانه‌خوار بلوط، ملخ بال کوتاه، برگ‌خوارها، گیاهان انگلی و نیمه انگلی از جمله این بیماری‌ها هستند.

مسئول بخش تحقیقات منابع‌طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به بحث قارچ‌های بیماری‌زا در جنگل‌های بلوط زاگرس، بیان کرد: قارچ‌های مختلفی در جنگل‌ به‌صورت طبیعی وجود دارند، اما یکی از این قارچ‌ها به نام قارچ زغالی بلوط به عامل بیماری‌زا در جنگل‌های بلوط تبدیل شده است.

وی افزود: این قارچ گونه‌های مختلفی دارد و باعث ایجاد زخم‌هایی در ساقه، شاخه و تنه اصلی درخت بلوط می‌شود، زمانی‌که دما بیش از اندازه افزایش پیدا کند، این قارچ حالت تهاجمی به خود می‌گیرد، همچنین هنگامی که جنگل تحت تاثیر تنش آبی قرار می‌گیرد این قارچ از حالت کمون خارج و به حالت بیمازی‌زا تبدیل می‌شود، در جنگل‌های چهارمحال و بختیاری نیز نشانه‌های از این آفت وجود دارد.

ایرانمنش با تاکید بر اینکه قارچ زغالی بلوط عامل اصلی پدیده خشیدگی جنگل‌های بلوط در زاگرس نیست، اظهار کرد: کاهش بارندگی‌ها و تغییر بارش، تغییر اقلیم، وابستگی معیشتی روستائیان به جنگل، بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها، تخریب خاک، زراعت زیراشکوب جنگل، بهره‌برداری ناپایدار از محصولات فرعی جنگل، معدن کاوی غیراصولی در جنگل‌ها و .... فشارهای مضاعفی را به عرصه‌های جنگلی وارد کرده و آن‌ها را با ضعف شدید روبرو کرده است.

مرگ تدریجی درختان بلوط زاگرس

مسئول بخش تحقیقات منابع‌طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه جنگل‌ها همانند انسان‌ها هستند که اگر دچار ضعف شدید شوند در معرض انواع آسیب‌ها قرار می‌گیرند، تصریح کرد: خشکیدگی درختان از قسمت‌های بالایی درخت آغاز می‌شود (سرخشکیدگی) و به تدریج گسترش پیدا می‌کند و درخت با مرگ تدریجی روبرو شده و از بین می‌رود.

وی با بیان اینکه اکوسیستم جنگل پیچیده است و نمی‌توان برای آن یک نسخه واحد پیچید، گفت: مجموع مطالعات در حوزه زوال بلوط نشان داده است که کاهش رطوبت خاک رابطه مستقیمی با افزایش خشکی‌ها دارد و به همین دلیل در سال‌هایی که شاهد بارش مطلوب باران و برف در چهارمحال و بختیاری بودیم و رطوبت کافی در اختیار درختان قرار گرفته، پدیده خشکیدگی بلوط تا حدودی متوقف شده است و هر زمان با کاهش نزولات آسمانی مواجه شدیم پدیده خشکیدگی شدت پیدا کرد، و بر همین مبنا محققان احداث سامانه‌های ذخیره نزولات در جنگل را برای مقابله با پدیده زوال اکوسیستم پیشنهاد داده‌اند.

ایرانمنش توضیح داد: باتوجه به کاهش بارندگی‌ها در سال‌جاری، اگر وضعیت بارش به همین منوال ادامه یابد، باید آمادگی لازم برای مواجهه با طغیان آفات و بیماری ها و افزایش خشکیدگی در سطح جنگل‌های بلوط استان را داشته باشیم.

علت بیماری زغالی در جنگل‌های بلوط نامعلوم است

سید اسماعیل صالحی مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه نزدیک به ۲۰ هزار هکتار از جنگل‌های چهارمحال و بختیاری درگیر آفت جوانه‌خوار بلوط هستند، اظهار کرد: این آفت در ابتدا در جنگل‌های بلوط کهگیلویه و بویراحمد شیوع و سپس به استان سرایت کرد، در ابتدا جنگل‌های شهرستان لردگان و سپس کیار درگیر شدند.

وی با بیان اینکه بیماری زغالی بلوط در جنگل‌های بلوط چهارمحال و بختیاری به‌صورت پایه‌ای دیده شده است، عنوان کرد: این نوع آفت در سایر نقاط جهان نیز وجود دارد و باوجود تحقیقات صورت گرفته هنوز عامل این بیماری نامعلوم است.

صالحی خاطرنشان کرد: بارندگی‌های سال گذشته موجب شد بیماری زغالی در جنگل‌های بلوط استان تا حدود زیادی مهار شود.

مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به اینکه امکان استفاده از سموم شیمیایی برای مبارزه با آفات در جنگل‌های بلوط استان وجود ندارد، گفت: بنابراین برای حفظ تنوع زیستی جنگل‌ها باید با روش طبیعی با این آفات مبارزه کنیم.

وی یادآور شد: یکی از اساتید دانشگاه‌های چهارمحال و بختیاری در تحقیقات خود مورچه را به‌عنوان دشمن طبیعی آفت جوانه‌خوار بلوط معرفی کرده است، در تلاش هستیم با انعقاد تفاهم‌نامه نتایج این تحقیق علمی را در جنگل‌های بلوط برای مهار بیماری امتحان کنیم.

انتهای پیام