سفری به آشتیان، مهد علم و معرفت

این شهرستان در ۸۰ کیلومتری اراک واقع شده و از شمال به تفرش و قم، از جنوب و جنوب شرق به شهرستان‌های دلیجان و اراک و از غرب به شهرستان فراهان محدود می‌شود.
آشتیان از شهرهای قدیمی ایران است و در گذشته در زمره مادسفلی یا ماد بزرگ بوده است و آثار زیادی از دوره مادها در این خطه وجود دارد و اکنون با یک‌هزار و ۲۳۹ کیلومتر مربع وسعت به عنوان یکی از شهرستان استان مرکزی با یک بخش مرکزی و سه دهستان گرکان، سیاوشان و مزرعه نو نقش آفرینی دارد.
دکتر «محمد قریب»، دکتر «عبدالعظیم قریب»، دکتر «عبدالکریم قریب»، «عباس اقبال آشتیانی»، «پروین اعتصامی»، دکتر «کاظمی آشتیانی»، میرزا «یوسف اعتصامی آشتیانی»، میرزا «هدایت الله دفتری»، میرزا «محمد حسین قریب» (شمس العلما)، میرزا «علی آشتیانی»، میرزا «محمدعلی مستوفی»، دکتر «اسماعیل آشتیانی» از جمله مشاهیر علمی، ادبی، فرهنگی و هنری آشتیان هستند که هر کدام گام های ارزشمندی را در مسیر تعالی و توسعه ایران زمین برداشته اند و نامشان همواره بر تارک تاریخ می درخشد.
دکتر «محمد مصدق»، میرزا «حسن مستوفی الممالک»، میرزا «یوسف مستوفی الممالک»، میرزا «علی آشتیانی» (امین حضور)، میرزا «هدایت الله وزیر دفترآشتیانی» و میرزا «محمد رفیع خان معتمدالایاله» نیز از مهمترین مشاهیر سیاسی و اجتماعی شهرستان آشتیان است.
علامه سید «جلال الدین آشتیانی»، میرزا «حسن آشتیانی»، آیت الله میرزا «احمد آشتیانی»، آیت الله میرزا «مرتضی آشتیانی»، آیت الله میرزا «ابوالقاسم دانش آشتیانی»، حکیم میرزا «مهدی آشتیانی» هم از مشاهیر مهم دینی و مذهبی آشتیان هستند.

این شهرستان قدمتی دیرینه دارد و هویتی دینی و تاریخی آن گواه بر پرورش نام‌آوران بزرگ تاریخ علم و سیاست و ادب است.

وجود تعداد زیادی آتشکده‌ها در این منطقه مانند (آتشکده فردجان و فراهان) ارتباط واژه آشتیان را با دین زرتشت قوی می سازد آشتیان در واقع در دامنه ارتفاعات کوه‌های مرکزی استان واقع شده و از جنوب به دشت فراهان و کویر میقان منتهی می‌شود کوه رف قاسم کش، کوه کلاهه و میراب از مهمترین ارتفاعات این منطقه هستند.

شهرستان آشتیان آثار و بناهای تاریخی ارزشمندی در خود جای داده در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود در کنار مشاهیر ارزنده به حیات اجتماعی خود نیز ادامه داده است.

آشتیان یکی از مناطق نسبتا سردسیر ایران است در گذشته باغات زیادی در این شهر وجود داشت و نسبت به جمعیت آن زمان کفایت می‌کرد اما به مرور زمان تا به امروز دیگر اثر چندانی از آن‌ها باقی نمانده است.

صابون، گردو و بادام مهمترین سوغات شهرستان آشتیان است و کارگاه‌های صابون‌سازی یکی از جاذبه‌های مهم اقتصاد سنتی این شهرستان محسوب می‌شود.
در زمان سکونت زرتشتیان قسمتی از این سرزمین به موبدان و آتشکده‌ها برای عبادت اختصاص داشته که بنا به تفسیر (دهگان) لفظ آشتیان به معنی معبد و نیایشگاه بوده و کلمه آشتیان مرکب از ۲ جز یشت به معنی پرستش، قربانی، دعا و سرود مذهبی و «یان» که معرف مکان و جایگاه است.
در زمان‌های باستان در این مکان آتشکده معروفی قرار داشته که زیارتگاه مردم آن زمان بوده‌ و این شهر را «آشتیان» که در زبان پهلوی به معنای پرستشگاه و جایگاه قربانی است می‌نامیدند.

قلعه مستوفی الممالک

قلعه مستوفی الممالک در یک کیلومتری غرب شهر آشتیان واقع شده است این خانه اعیان نشین که به عمارت مستوفی الممالک مشهور است در محله درخونگاه، روزگاری برای خود اسم و رسمی داشت اما امروزه در میان آپارتمان‌های قد و نیم قد به لوکیشن سریال و فیلم‌ها تبدیل شده است عمارت مستوفی الممالک متعلق به اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار یعنی حدود ۱۱۰ سال پیش، با سبک و سیاق خاص معماری آن دوره، که ویژگی آن استفاده از عناصر و بن مایه های اروپایی است، ساخته شده است.

آسیاب جفتی شهرستان آشتیان

یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری آشتیان، که در حوالی این شهر است آسیاب جفتی است که مکانی با صفا و مناسب برای گذراندن اوقات فراغت به خصوص در فصول زیبای بهار و تابستان است، تاریخ ساخت این بنای تاریخی به دوره قاجاریه برمی‌گردد و شامل ۲ آسیاب در کنار هم با فاصله کمی ساخته شده است و دست نخورده مانده است این آسیاب ها توسط آب کار می‌کرده‌اند هر آسیاب به صورت مجزا دارای مخزنی بوده که توسط جویبار آب پر می شده و از سوراخ بسیار کوچکی که در زیر مخزن بوده است آب به شدت و قدرت زیاد خارج می شده و سنگ آسیاب را به گردش در می‌آورده است.

خانه معتمدالایاله

یکی از جاذبه های تاریخی این شهر، خانه معتمد الایاله در غرب آشتیان است شهرستان آشتیان علاوه بر آنکه مهد اندیشمندان، مفاخر، ادیبان و سیاستمداران بوده، آثار تاریخی ارزشمندی را در خود جای داده است.

معتمدالایاله از مردان سیاسی دوره قاجار در آشتیان بوده است که عمارت مربوط به این شخص دارای معماری مربوط به قاجارها و فضاهای مسکونی خدماتی و آب انبار بوده است، منزل معتمد الایاله مربوط به دوره قاجار است و در بافت قدیم شهر آشتیان واقع شده است.

بر سر درب این خانه کوبه‌ای برنجی دیده می‌شود که بر روی آن حک شده است؛ «معتمد الایاله ۱۳۱۸، عمل استاد عبدالکریم شیرازی» که به نظر می‌رسد میخ ها و کوبه های درب در شیراز ساخته شده است.

در بالای سر در گنگره‌هایی از آجر و چند کاشی معرق به کار رفته است، در کاشی دایره وسط سر در، آیات زیبایی از قرآن با خط بسیار زیبا تحریر شده است در بالای آن با گچ برجسته نام استاد و بنای ساختمان «عمل عبد الرحیم گرکانی» نوشته شده است.

در سمت راست سر درب خانه، کاشی با نقشی از سرباز قزلباش در حال اسب سواری است، قدمت این کاشی به دوران صفویه می رسد، در سمت چپ، کاشی با تصویری از دو بانو در حال موسیقی را به تصویر کشیده است، این کاشی مربوط به دوره قاجاریه است.

چهار ستون نیمه لخت و دو ستون نیم دایره با طرح برجسته ای از گل و گلدان از آجر ساخته شده است که در طرفین درب ورودی به کار رفته است در زیر سکوی نشیمن جلوی درب، دو سنگ حجاری شده از گل نیلوفر آبی قرار دارد که نماد زندگی است.

این سر بنا توسط دالان مسقف آجری زیبایی به حیاط عمارت می رسد، حیاطی بزرگ و مربع شکل با تالاری در ضلع جنوبی و ساختمانی دو طبقه در شمال و غرب حیاط با اتاق های تو در تو، خانه های عیان نشین را به تصویر می کشد.

این خانه در حدود ۵۰۰ متر مربع و در حال حاضر مرکز اسناد آشتیان شناخته می شود و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲۰۹۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آب انبار نایب در روبروی این بنا توسط معتمد ساخته شده است، در جوار این خانه عمارت دیگری به نام «ارگ» وجود داشته که کارهای اداری و حکومتی معتمد در آن جا انجام می شده است، این عمارت از خانه قدیمی تر و به نظر می رسد که توسط معتمد بازسازی شده بوده این عمارت در سال ۷۵ تخریب شد.

موزه آشتیان

در بافت قدیمی شهر آشتیان خانه ای تاریخی وجود دارد که مردم آشتیان صاحب اولیه آن را شخصی به نام میرزا هدایت الله وزیر دفتر می دانند. میرزا هدایت الله ( پدر دکتر محمد مصدق ) از رجال و مستوفیان بنام همزمان با ناصرالدین شاه قاجار بوده و در دوره حکومت وی به وزارت لشکر و سپس به منصب وزیر دفتر برگزیده شد.

بنای تاریخی میرزا هدایت الله وزیر دفتر در عصر قاجار با استفاده از مصالح خشت، گل، چوب، آجر و گچ است به دست هنرمندان معمار به باغی از لطافت و زیبایی بدل شده است.

دسترسی به بنا از دو طریق، یکی از درب واقع در کوچه واقع در ضلع شمال شرقی بنا و دیگری ازداخل بازار شهر آشتیان امکان پذیر است این عمارت مشتمل بر راهروی ورودی، میانسرا ( حیاط مرکزی )، آب انبار و فضای مسکونی و خدماتی در دو جبهه شمالی و غربی حیاط است در حیاط بنا، حوض و مخزن آب انباری قرار دارد که روزی از قنات شهر پر می‌شده است دسترسی به پاشیر این آب انبار از گوشه جنوب شرق حیاط، از طریق چند پله میسر می­‌باشد در نمای جبهه شرقی و جنوبی حیاط طاق نماهایی در یک یا دو طبقه، با قوس جناقی به اجرا در آمده‌اند.

امامزاده احمدبن اسماعیل محسن آباد

آستان امامزاده احمدبن اسماعیل(ع) در شهرستان آشتیان، بخش مرکزی، ۱۶ کیلومتری جنوب غربی شهرآشتیان، روستای محسن آباد، از دهستان گرکان شهرستان آشتیان واقع شده است.
قدمت بنای اصلی ساختمان بقعه مربوط به دوره صفوّیه می‌باشد و دیوارهای آن از سنگ لاشه و خشت و گل ساخته شده است گنبد قدیمی بقعه فروریخته و به جای آن گنبدی مخروطی خمیده یا زنگوله‌ای شکل ساخته شده است.

فضای حرم هشت ضلعی بوده و داخل حرم یک ضریح آلومینیومی طلایی رنگ در سال ۱۳۸۰ شمسی نصب شده بقعه دارای یک شبستان ورودی آن است که در سال ۱۳۷۷ شمسی ساخته شده است درسر درب حرم یک سنگ تاریخی است که بر روی آن اشعاری دارد و ضمن آن اشاره به”احمد بن اسماعیل” از صلب امام جعفرصادق (ع) دارد و سال ساخت بقعه را نوشته است.

خانه دکتر عبدالعظیم قریب

این بنا در مرکز روستای «گرکان»، رو به روی دانشسرای گرکان قرار دارد این بنای قاجاری مربوط به خاندان بزرگ «قریب» است که در عرصه علم، فرهنگ و ادب ایران زمین سهم به سزایی دارند از جمله می‌توان به «دکتر محمد قریب» بنیانگذار طب کودکان در ایران، «دکتر عبدالعظیم قریب» استاد زبان و ادبیات فارسی و «پروفسور عبدالکریم قریب» پدر علم زمین‌شناسی ایران و بنیان‌گذار دانشگاه اراک اشاره کرد.

منطقه شکار ممنوع کلاهه

این زیستگاه طبیعی واقع در شمال شهرستان آشتیان دارای وسعتی معادل ۱۹ هزار و ۱۲۶ هکتار است که درحال حاضر به عنوان منطقه شکار ممنوع تحت حمایت سازمان محیط زیست قرار دارد کلاهه آشتیان با کوه های خشک و صخره‌ای، تپه ماهورها و حوزه دشتی دارای اقلیمی متنوع است و همین ویژگی مهم باعث شده تا طیف وسیعی از تنوع گونه‌های گیاهی و جانواری را در خود داشته باشد.