من و کنژوگه؛ روایت یک تجربه داوطلبانه

به گزارش ایرنا، حضور مستقیم و میدانی خبرنگار در رویدادها به درک بیشتر و مشاهدات بهتر از آن رویداد کمک زیادی می‌کند. اما گاهی هم شرایطی پیش می‌آید که خبرنگار باید از جایگاه یک مشاهده‌گر فراتر برود و در میان میدان حضور یابد. شرکت در کارآزمایی بالینی واکسن مشترک ایران و کوبا برای من به عنوان یک خبرنگار چنین موقعیتی محسوب می‌شود.

از زمان مطرح شدن اجرای طرح کارآزمایی برخی واکسن‌های ایرانی همیشه این موضوع در ذهن من مطرح می‌شد که یکی از داوطلب‌ها باشم و شرکت در کارآزمایی به عنوان داوطلب را به عنوان یک سوژه گزارشی مد نظر قرار دهم. اجرای مرحله سوم کارآزمایی بالینی واکسن کنژوگه در ساری و بابل این فرصت را فراهم کرد تا تصمیم را عملی کنم.

اجرای طرح کارآزمایی بالینی در هشت شهر کشور برای بررسی و مطالعات نهایی واکسن تولیدی مشترک انستیتوپاستور ایران و انستیتو فنیلای کوبا چند روز است که آغاز شده و داوطلبان در حال دریافت این واکسن‌ها هستند. واکسن‌هایی که گفته می‌شود تا کنون هیچ عارضه‌ای در بین دریافت‌کنندگان آن مشاهده نشد. نخستین دُز این واکسن در مرحله سوم کارآزمایی بالینی هم ۲۱ اردیبهشت در بابل و به فرزند رئیس دانشگاه علوم پزشکی بابل تزریق شد.

البته ۲۰ درصد از ۲۴ هزار واکسنی که قرار است در این کارآزمایی به داوطلبان تزریق شود واکسن‌نما محسوب می‌شود که هیچ اثرگذاری خاصی در ایمن‌سازی داوطلبانی که آن‌ها را دریافت می‌کنند ندارد. به جز پژوهشگران پروژه، هیچ کسی اعم از عوامل مجری کارآزمایی در استان‌ها و دریافت‌کنندگان نمی‌دانند واکسنی که دریافت می‌کنند واکسن واقعی است یا واکسن‌نما به آن‌ها تزریق شد.

بی‌اعتمادان و بی‌اعتقادی

از زمان انتشار فراخوان جذب داوطلب حضور در واکسیناسیون مطالعاتی واکسن کنژوگه را با برخی از اطرافیان مطرح کردم. واکنش‌ها جالب و متفاوت بود. برخی‌ها هیچ اعتمادی به واکسن‌های تولید داخل نداشتند، برخی دیگر می‌گفتند هر وقت به تولید انبوه رسید و قرار شد همه تزریق کنند ما هم تزریق می‌کنیم، عده‌ای نه تنها حاضر به شرکت در کارآزمایی نبودند بلکه تلاش می‌کردند تا مانع شرکت در کارآزمایی بالینی شوم. گروهی هم با این باور اشتباه که بعد از تزریق واکسن باید ۱۴ روز در قرنطینه بمانند تمایلی به شرکت در این کارآزمایی نداشتند. البته گروهی هم هنوز هستند که کلا هیچ اعتقادی به کرونا ندارند و می‌گویند تحت هیچ شرایطی هیچ واکسنی تزریق نخواهند کرد.

مشاهدات میدانی و میزان استقبال از اجرای کارآزمایی بالینی واکسن در نخستین روزهای اجرای طرح نیز نشان می‌داد که در مازندران نگاه به این واکسن نیمه‌داخلی تا حدودی در ابتدای کار مثبت نبود. به دلیل تکمیل نشدن ظرفیت شرکت در کارآزمایی بالینی واکسن کنژوگه در ساری و بابل، سامانه هنوز برای این دو شهر بسته نشده و ثبت‌نام انجام می‌شود. این در حالی است که برای شهرهای اصفهان، بندرعباس، زنجان و همدان به دلیل تکمیل ظرفیت ثبت‌نام انجام نمی‌شود و در شهرهای کرمان و یزد نیز با توجه به تکمیل ظرفیت رده‌های سنی ۱۸ تا ۶۵ سال، ثبت‌نام فقط از افراد بالای ۶۵ سال انجام می‌شود. یعنی فقط در ساری و بابل هنوز سامانه برای همه رده‌های سنی باز است.

البته نمی‌شود از این نکته هم چشم‌پوشی کرد که حضور مدیران استان در این طرح می‌توانست تاثیر زیادی بر اعتماد عمومی جامعه نسبت به این واکسن بگذارد. اقدامی که فقط توسط دو تن از مسئولان دانشگاه‌های علوم پزشکی مازندران و بابل دیده شد و در سایر مدیران دستگاه‌های اجرایی این استان مورد توجه قرار نگرفت.

نخستین گام برای رسیدن به اطلاعات بیشتر درباره این واکسن مطالعه گزارش‌ها و اخبار مرتبط با کارآزمایی و این واکسن بود. در نهایت با مراجعه به سایت کارآزمایی و مطالعه تمام بندهای مربوط به شرکت در این طرح همراه با یکی از همکاران تصمیم گرفتیم تا به عنوان یکی از داوطلب‌ها در این طرح مطالعاتی شرکت کنیم و من هم به عنوان یک خبرنگار با نگاهی میدانی در جریان اصلی واکسیناسیون قرار بگیرم.

لحظاتی پس از ثبت‌نام در سامانه، پیامکی حاوی متن قدردانی به منظور شرکت در کارآزمایی دریافت می‌شود که در آن عنوان شده در صورت داشتن شرایط و ظرفیت کافی برای حضور در مراکز واکسیناسیون اطلاع‌ داده می‌شود. حدود یک روز بعد یعنی روز جمعه ۲۴ اردیبهشت نیز پیامک زیر دریافت شد:

جناب آقای اشکان جهان‌آرای

با سلام، ضمن تشکر از مشارکت جنابعالی، لطفا رأس ساعت ۱۵:۰۰ روز یکشنبه ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۰ در مرکز واکسیناسیون ساری، بلوار امیر مازندرانی. خیابان وصال، دانشکده پرستاری و مامایی نسیبه جهت شرکت در مطالعه کارآزمایی بالینی فاز سوم واکسن کرونا حضور بهم رسانید. در ضمن لطفا کارت شناسایی عکس دار خود را همراه داشته باشید. از آنجا که قبل از تزریق، مورد معاینات بالینی توسط پزشک قرار خواهید گرفت، در صورتی که هرگونه آزمایشی را در یکسال اخیر انجام داده‌اید نتایج آن را همراه داشته باشید.

تلفن مرکز پشتیبان: ۳۴۴۰۷ www.pasteurcovac.ir کسب اطلاعات بیشتر: https://aparat.com/v/ZHmEd

روز شنبه نیز به صورت تلفنی زمان حضور در مرکز را یادآوری کردند و البته این را هم گفتند که از ساعت ۹ صبح تا ۱۷ امکان حضور در مرکز وجود دارد و چندان محدود به زمان اعلام شده نیست. صبح سه‌شنبه -۲۸ اردیبهشت- آخرین آمار به دست آمده از حضور مازندرانی‌ها در این کارآزمایی عدد نزدیک به ۱۰ هزار نفر را نشان می‌دهد. تا صبح سه‌شنبه حدود دو هزار و ۳۳۰ نفر در ساری و بابل واکسن کنژوگه را دریافت کردند. اما برای بسته شدن سامانه با توجه به احتمال حذف برخی داوطلبان به دلیل شرایط بالینی یا انصراف لازم است که تعداد ثبت‌نام کنندگان به حدود دو برابر ظرفیت واکسیناسیون در نظر گرفته شده برای دو شهر مازندران برسد. یعنی حدود ۱۱ تا ۱۲ هزار نفر.

حوالی ساعت ۱۴ همراه با همکارم مهدی گرزین به مرکز واکسیناسیون می‌رویم. او جزو آن دسته افرادی است که اعتقاد دارد ایران در واکسن‌سازی به واسطه تجربه نزدیک به صد ساله‌اش کشوری پیشگام است و با توجه به این که کوبا هم از پیشروترین‌های دنیا در دانش تولید واکسن محسوب می‌شود، به خروجی این همکاری می‌توان اعتماد کرد. البته این فعال رسانه‌ای به ضرورت پیشگام شدن عده‌ای برای انجام مطالعات و به سرانجام رسیدن آن نیز معتقد است و می‌گوید: بالاخره در هر جای دنیا هم که باشد یک عده باید برای انجام مطالعات داوطلب شوند. ضمن این که وقتی دارویی به مرحله سوم کارآزمایی بالینی می‌رسد یعنی در مرحله مطالعات اثربخشی قرار دارد و در مراحل اول و دوم ایمنی آن تایید شده است.

به مرکز واکسیناسیون در خیابان امیر مازندرانی رسیدیم. قابل تصور بود که قرار نیست با صف داوطلبان مواجه شویم. اما به نظر می‌رسد استقبال نسبت به چند روز نخست کمی بیشتر شده است. صندلی‌هایی در حیاط دانشکده پرستاری و مامایی نسیبه ساری چیده شده و یکی از سالن‌ها برای انجام کارهای اولیه در نظر گرفته شده است. تعدادی از داوطلبان منتظر هستند تا نوبت به آن‌ها برسد و عده‌ای هم واکسن را تزریق کرده‌اند و در حال رفتن هستند.

مراجعه به پذیرش نخستین مرحله است. نام و نام خانوادگی را به مسئول اولیه پذیرش اعلام می‌کنیم و او نیز در لیستی که در اختیار دارد مقابل نام تیک می‌زند. قد و وزن در همین مرحله چک می‌شود و کارتی برای راهنمایی مراحل بعدی کارآزمایی به ما تحویل داده شد. پیش از ورود به سالن مشاوره اولیه نیز با دریافت کارت شناسایی عکس‌دار کارت ویزیت داوطلب را با شماره داوطلبی یا کد یکتا صادر می‌کنند. من کد ۵۰۸۰۲ هستم و حالا باید برای شرکت در جلسه آموزشی وارد سالنی شوم که برای این مرحله تجهیز و آماده شده است.

هنگام ورود به سالن سه صفحه شامل بندهای رضایت نامه شرکت در مطالعات کارآزمایی بالینی به ما تحویل داده می‌شود. دقیقا همان بندهایی است که در سامانه کارآزمایی نیز بارگذاری شد و این اطلاعات را می‌دهد که در مسیر کارآزمایی قرار است چه اقداماتی انجام شود، چه خدماتی ارائه شود و در کل جزئیات این قرارداد بین مجری طرح و داوطلب در آن شرح داده شده است.

از یکی از کارکنان مجموعه که مسئول پاسخ به پرسش‌ها و دریافت فرم از داوطلبان است درباره میزان استقبال می‌پرسم. می‌گوید: «استقبال در روزهای اول مناسب نبود. اما از شنبه استقبال بیشتر شد. اعتماد جامعه بیشتر شده و روند ثبت‌نام در طرح نیز طی دو روز اخیر با سرعت بیشتری دنبال می‌شود.»

اظهارات او با آن‌چه که پیش از حضور در مرکز درباره آمارهای ثبت‌نام مازندران به دست آوردم مطابقت دارد. تا صبح یکشنبه حدود هفت هزار نفر برای شرکت در کارآزمایی بالینی ساری و بابل ثبت‌نام کردند.

پس از امضای فرم، کد یکتا و مشخصات در سامانه رصد می‌شود و حالا باید برای معاینه توسط پزشک به اتاق پزشک برویم. همراه با همکارم به اتاق پزشک می‌رویم. چند پزشک برای انجام معاینه‌های بالینی حضور دارند و به همین دلیل نیازی به ایستادن در نوبت و منتظر ماندن نیست. در این مرحله پزشک بر اساس شماره داوطلب مشخصات بالینی را در سامانه کارآزمایی ثبت می‌کند. علاوه بر این که فشار خون و تب را می‌سنجند، با برخی پرسش‌های پزشکی وضعیت بالینی کلی بیمار و سوابق بیماری‌اش را جویا شده و در سامانه ثبت می‌کنند.

در صورتی که پزشک و سامانه کارآزمایی بر اساس اطلاعات بالینی ثبت شده داوطلب، واجد شرایط بودن او را تأیید کنند، مرحله بعدی نمونه‌گیری برای انجام آزمایش خون است. این آزمایش برای بررسی کلی وضعیت سلامت داوطلب به صورت رایگان انجام می‌شود و نتیجه هم در اختیار داوطلب قرار می‌گیرد. البته این آزمایش ارتباطی به تزریق واکسن ندارد. هنگام تزریق واکسن فقط نباید هیچ کدام از علائم ابتلا به کرونا را داشته باشیم.

در اتاق خون‌گیری نیز معطل نمی‌شویم و نمونه‌گیری بدون معطلی انجام می‌شود. شخصی که پیش از من خون‌گیری از او انجام می‌شود حدوداً ۴۵ سال سن دارد. به شوخی می‌گویم: «ریسک کردی اومدی!» پاسخ می‌دهد: «مهم نیست، خسته شدیم از این وضعیت. اگه شانس داشته باشیم جزو اون ۸۰ درصد باشیم مشکلی با ایرانی بودنش ندارم. البته اگه به شانس من باشه دو درصد هم واکسن‌نما باشه من توی اون دو درصد هستم.»

نمونه گرفته شده بر اساس شماره داوطلب و بارکدی که بر مبنای آن توسط سامانه صادر شده نشانه‌گذاری می‌شود و برای انجام آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

مرحله بعدی بخش اصلی کارآزمایی است؛ یعنی تزریق واکسن. در هر مرحله کارت ویزیت داوطلب را باید تحویل بدهیم تا پس از انجام کار توسط مسئولان هر بخش مقابل عنوان مرحله تیک بزنند. پس از تحویل کارت برای تزریق واکسن، یکی از کارکنان راهنمایی می‌کند تا در محل تعیین شده بنشینیم. واکسنی که انتخاب می‌کنند به احتمال ۸۰ درصد واکسن اصلی است و ۲۰ درصد هم احتمال دارد که واکسن نباشد. واکسن را روی بازی چپ تزریق می‌کند و بعد هم توصیه‌های لازم پس از تزریق را شرح می‌دهد: «امروز و امشب حمام نرو، سعی کن استراحت کنی، اگه حس کردی داری تب می‌کنی هر ۶ ساعت یه استامینوفن معمولی بخور. بقیه مشورت‌ها هم انتهای خط زرد پشت ساختمون همکارام میدن. هر سوالی داری اونجا بپرس. ۲۰ دقیقه تا نیم‌ ساعت هم باید بمونی تا هم مشاوره داده بشه و هم اگه خدای نکرده عوارض لحظه‌ای داشتی مراقبت انجام بشه.»

قبل از این که از اتاق تزریق واکسن خارج شویم، کارت واکسن با کد داوطلبی هر فرد را تحویل‌ می‌دهند که در آن شماره تماس دو پزشک برای ارتباط در زمان اجرای کارآزمایی به منظور پرسیدن پرسش‌های احتمالی یا مشورت گرفتن در صورت داشتن عوارض ثبت شده است. ساعت و روز دریافت دُز اول واکسن هم در آن نوشته شده و نوبت دریافت دُز دوم را نیز در آن ثبت کرده‌اند. باید ۲۳ خرداد برای دریافت دُز دوم مراجعه کنیم. مسئول تزریق واکسن می‌گوید در یزد و زنجان مطالعات سه مرحله‌ای است که برای بررسی میزان اثربخشی این واکسن در سه مرحله انجام می‌شود. اما در ساری، بابل، بندرعباس، کرمان، همدان و اصفهان طرح دو مرحله‌ای انجام خواهد شد. پیش‌بینی می‌شود تزریق نوبت سوم سطح ایمنی را ارتقا دهد. نتایج واکسن دو نوبته و سه نوبته در انتهای مطالعه با همدیگر مقایسه خواهند شد.

پشت ساختمان محلی را برای حضور داوطلبانی که واکسن را تزریق کرده‌اند فراهم کردند. صندلی‌هایی با فاصله چیده شده و پیش از حضور در محل، بسته‌هایی حاوی اطلاعات لازم برای شرکت‌کنندگان در مطالعه، برگه ثبت عوارض جانبی احتمالی واکسن کرونای کنژوگه، برگه ثبت علائم پس از تزریق نوبت دوم واکسن، یک بسته برای پذیرایی و یک کارت هدیه ۵۰ هزار تومانی به عنوان هزینه رفت‌وآمد قرار دارد. در محل مد نظر هم ابتدا فیلمی آموزشی مربوط به مشخصات این واکسن و همچنین توضیحات پیرامون آن برای داوطلبان پخش می‌شود و سپس یکی از کارشناسان با بیان ویژگی‌های این واکسن توصیه‌های لازم را بیان می‌کند. با توجه به این که هیچ کدام از ما نمی‌دانیم در دسته ۲۰ درصد دریافت‌کنندگان واکسن‌نما قرار داریم یا نه، باید همه پروتکل‌های بهداشتی را مانند سایر افراد جامعه رعایت کنیم. سه روز بعد از تزریق واکسن هم باید با ورود به سامانه کارآزمایی فرم خوداظهاری عوارض پس از تزریق را پر کنیم. اگر عوارض تزریق بیشتر از سه روز ادامه داشته باشد باید موضوع حتما با پزشک در میان گذاشته شود. البته به گفته مسئولان تا کنون حتی یک مورد عارضه بالینی هم از این واکسن دیده نشد.

با گذشت حدود ۴۸ ساعت از تزریق واکسن من و همکارم هیچ عوارضی در وضعیت جسمی‌مان نداشتیم و احتمالا با این حساب فعلا خبری از عوارض اولیه پس از تزریق واکسن نیست. پیگیری‌های آماری از دو دانشگاه علوم پزشکی مازندران و بابل نیز نشان می‌دهد که تا کنون هیچ عوارضی از تزریق واکسن به حدود دو هزار و ۳۰۰ داوطلب در مازندران مشاهده نشده است.

طبق آمارهای موجود روند استقبال از داوطلبی برای شرکت در این کارآزمایی در ساری و بابل از ابتدای هفته بیشتر شده و تا زمان تنظیم این گزارش حدود ۱۰ هزار نفر از مازندران در سامانه کارآزمایی ثبت‌نام کردند.

نکته‌ای که می‌توان از تجارب اجرای این طرح به دست آورد کم‌اعتمادی یا به عبارتی سخت‌اعتمادی جامعه به ویژه در مازندران نسبت به سایر استان‌ها به واکسن تولید داخل است که البته به مرور و با تبلیغات و اطلاع‌رسانی شرایط بهتری مشاهده شد. ضمن این که حضور کمرنگ مدیران استان در اجرای این طرح نیز از موضوعاتی بود که در بین بسیاری از شهروندان مخالف با شرکت در کارآزمایی به عنوان یکی از دلایل این کم‌اعتمادی مطرح می‌شد.

دکتر قاسم اویس معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مازندران به خبرنگار ایرنا می‌گوید: اطلاع‌رسانی برای آشنایی بیشتر مردم با این طرح یکی از انتظاراتی است که ما از سانه‌ها داریم. این اطمینان را هم به مردم می‌دهیم این واکسن ایمنی‌زایی بالایی دارد و یکی از بهترین واکسن‌های تولید شده علیه کروناست. البته اگر استقبال با همین روند که طی دو روز اخیر شاهد هستیم ادامه داشته باشد تا پایان هفته واکسیناسیون کارآزمایی در مازندران به پایان خواهد رسید.