مروری بر آداب و رسوم لرستانی‌ها در محرم

محرم در لرستان دارای آداب و رسوم خاصی است و مردم این استان در ایام محرم در قالب مراسم و برنامه‌هایی از جمله برپایی سقاخانه، علم‌بندان، چهل منبر، سینه‌زنی، شام غریبان و... به‌ نوعی ارادت خود را به امام حسین(ع) و مقوله عاشورا نشان می‌دهند که در ادامه به گوشه‌ای از آداب و رسوم و اعتقادات و باورهای مردم لرستان که نشان از اعتقاد راسخ آنان به تشیع و مکتب سرخ حسینی است اشاره می‌شود.

سقاخانه

یکی از مهمترین نذرهای مردم لرستان به پا کردن سقاخانه است که به‌صورت موروثی تداوم پیدا می‌کند. سقاخانه تکیه‌ای است که نذرکنندگان چند روز قبل از شروع محرم، معمولاً نزدیک‌ترین اتاق به در ورودی حیاط خانه را کاملاً سیاه‌پوش می‌کنند. در بالای سقاخانه منبری به پا می‌کنند که رو به قبله است و بیشتر از سه پله دارد و این منبر را با چراغ‌های نفتی و گلدان می‌آرایند. چراغ‌های این منبر هر شب روشن می‌شود به‌جز شام غریبان. دو طرف منبر را با پارچه‌های قرمز و سیاه به یاد حضرت قاسم(ع) می‌پوشانند. گاهی نیز قنداق و گهواره حضرت علی‌اصغر(ع) را به شکل نمادین ساخته و جلوی منبر می‌گذارند. خانواده‌هایی که سقاخانه برپا می‌کنند از اول شب در حیاط خانه را باز می‌گذارند و با پخش نوارهای سینه‌زنی و مداحی اعلام می‌دارند که در این خانه، سقاخانه برپا است. اتاق کناری سقاخانه محل تجمع زنان است. صاحب‌خانه هم با خرما، گلاب و چای از آنان پذیرایی می‌کند. این مراسم در ۱۰ شب اول محرم از مغرب تا نیمه‌های شب ادامه پیدا می‌کند.

علم‌بندان

در روستاهای لرستان رسم علم‌بندان انجام می‌شود. در شهر از علامت‌هایی چند پَر استفاده می‌کنند و آنها را آذین می‌بندند. طول علم سه یا چهار متر است که از چوب بید تهیه می‌شود. علم‌بندان معمولا در اول ماه محرم یا روز ششم محرم انجام می‌شود. در این مراسم که علم را با پارچه‌های سبز پوشش می‌دهند بعد از بستن علم به اهالی محل خبر می‌دهند و آنان نیز لباس‌های نوی خود و یا لباس‌های دختران دم ‌بخت و یا جوانان ناکام خود را تحویل می‌دهند. سپس این لباس‌ها را بالای علم قرار داده و یک دست فلزی را به نشان دست حضرت عباس(ع) بر بالای علم قرار می‌دهند و گاهی بر بالای علم کبوتری را می‌بندند تا در موقع حرکت، کبوتر به پرواز درآید. پس از آماده کردن علم آن را در روز تا سوعای حسینی بیرون می‌آورند.

چهل منبر

سقاخانه‌ها در عصر تاسوعا کمی زودتر گشوده می‌شود، زیرا باید برای پذیرایی نذر چهل منبر آماده باشد در این روز بانیان سقاخانه‌ها در کنار منبری که درست کرده‌اند مجمعه‌ای بزرگ و پُر از خَره که این خَره شامل خاک رس و آب و گاهاً گلاب است درست می‌کنند. برای اینکه نذرکنندگان شمع‌هایشان را در آن روشن کنند همچنین ظرفی را پُر از خرما یا نقل برای نذرکنندگان کنار منبر قرار می‌دهند. نذرکنندگان که بیشتر خانم هستند به چهل منبر در چهل خانه سر می‌زنند و در کنار منبر زانو می‌زنند و حاجت می‌طلبند و گاهی افرادی ‌که به حاجت خود رسیده‌اند برای ادای نذر در کنار منبر حضور پیدا می‌کنند. هفت صلوات می‌فرستند و از حضرت ابوالفضل(ع) استدعا می‌کنند که وسیله شفاعت و حاجت‌شان شود. کسانی ‌که حاجت دارند نقلی یا خرمایی را برمی‌دارند و همچنین یک شمع را، هنگامی‌که حاجت‌شان برآورده شد تعهد می‌کنند در سال‌های بعدی به‌جای گرفتن نقل چهل شمع در چهل سقاخانه روشن کنند.

سینه‌زنی

از جمله مراسم عزاداری در لرستان عزاداری صبح روز عاشورا در حمام‌ها است. در صبح روز عاشورا از سپیده آفتاب تا چندی پس از طلوع آفتاب حمام‌ها باز هستند. حمامی‌ها سطل بزرگی از خرَه(گلاب، آب، خاک رس) درست می‌کنند و در کنار در ورودی حمام قرار می‌دهند.

افرادی‌ که می‌خواهند در این مراسم شرکت کنند سر و بدن خود را به خَره آغشته می‌کنند و وارد حمام می‌شوند و شروع به سینه‌زنی می‌کنند. این مراسم بدون وقفه تا طلوع آفتاب ادامه پیدا می‌کند، چراکه به‌جای عزادارانی که سر و ‌ صورت را شسته و از حمام خارج می‌شوند افراد دیگری وارد می‌شوند و این مراسم را ادامه می‌دهند. پس از این مراسم سر و صورت خود را می‌شویند و از حمام گرم وارد حمام سرد شده و از آنها به صرف صبحانه پذیرایی می‌شود. خوردن این صبحانه با ذکر «یا حسین» و صلوات برای عزاداران و روح درگذشتگان همراه است. این مراسم با اذکار «عزیزان قتل شاهان است امروز / حسین تا چاشت مهمان است امروز / گلوی نازک بی‌شیر اصغر / نشان تیرعدوان است امروز» همراه است.

هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری

مسئولان هیئت‌ها که سرهیئت خوانده ‌می‌شوند تابلویی را در محل تجمع‌شان نصب می‌کنند و به آماده کردن وسایل عزاداری و جمع کردن نذرها اقدام می‌کنند و با شروع محرم به عزاداری می‌پردازند. افرادی هم هیئت را به خانه‌هایشان دعوت می‌کنند، در مقابل منزل آن شخص سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌کنند و بعد از روضه کوتاهی با ذکر «یا حسین» و صلوات از جلوی منزل حرکت کرده ذکر جدید را شروع می‌کنند. کسانی هم که فقط برای تماشا آمده‌اند با منقل و اسپند برای ادای نذر خود جلو می‌آیند. هرکس عزاداران را به منزل خود دعوت می‌کند از عزاداران نیز پذیرایی می‌کند.

نوحه‌هایی که در دهه محرم خوانده می‌شود در ذکر مصیبت امام حسین(ع) و یارانش است. ولی در شب هشتم نوحه اغلب در شهادت و دلاوری حضرت علی‌اکبر(ع)، در شب تاسوعا در ذکر حضرت عباس(ع) و شب عاشورا در ذکر امام حسین(ع) است. دختران و زنان نیز در این مراسم‌ شرکت می‌کنند و با یک دست سینه می‌زنند.

شام غریبان

مراسم دهه اول محرم، با مراسم شام غریبان به اتمام می‌رسد. در غروب روز عاشورا مردم با پای برهنه، سیاهپوش با فانوس و شمع، مردان در جلو و جماعت زنان شمع به دست از عقب به راه می‌افتند. یک نفر سفره‌ای پُر از کاه به همراه دارد که بر سر عزاداران می‌ریزد. خیل عزاداران با طبق‌هایی از خرما و نان و شمع‌هایی روشن، به راه می‌افتند. از خرابه‌ها عبور می‌کنند و به خانه‌هایی که در این ۱۰ شب سقاخانه به راه انداخته بودند می‌روند. ولی داخل سقاخانه نمی‌روند فقط در حیاط خانه ذکر شام غریبان می‌خوانند و در مصیبت طفلان حسین نوحه می‌سرایند. اگر صاحب خانه نذری داشته باشد در این طبق‌ها قرار می‌دهد و با آنها همراه می‌شود این مراسم در مسجد یا منزل سرهیئت خاتمه می‌یابد.

ارادت لرها به حضرت ابوالفضل(ع)

چهارده معصوم، دوازده امام، پنج تن آل‌عبا، پشتیبان و گواه مدعایی مردمان مسلمان این سرزمین است. هر یک از معصومین با مشخصات خاص خود و با وجهه‌ای که در نزد خداوند دارند شاهدی برحق بودن مردم قرار می‌گیرند. حضرت ابوالفضل(ع) جایگاه بالایی در دل مردم لرستان دارند. به‌عنوان مثال مردم بروجرد حضرت ابوالفضل(ع) را «میرغضب امام علی(ع)» می‌دانند و اعتقاد دارند که غضب و خشم ایشان در حق ظالمان بسیار گیراست؛ به همین دلیل به سادگی نام مبارک ایشان را به‌عنوان سوگند بر زبان نمی‌آورند.

مردم لرستان در رابطه با عاشورا اعتقاداتی دارند اینکه در روز عاشورا زنان دوخت و دوز نمی‌کنند. مردم کشاورز هیچ‌گونه کار کشاورزی انجام نمی‌دهند و در روز عاشورا زمین‌ها را آب نمی‌دهند زیرا معتقدند که آب بستن به زمین در چنین روزی ناروا و گناه است و با این کار ممکن است زمین زراعی‌شان خشک شود. کسانی ‌که دام دارند شیر دام‌هایشان را می‌دوشند و به فقرا می‌دهند. برخی نذر می‌کنند که در این روز خَره (خاک رس، گلاب، آب) درست کنند و در اختیار عزاداران قرار دهند. خَره‌گیران بعد از عزاداری به حمام می‌روند. حمام‌ها نیز در این روز مجانی است. مردم معتقدند خَره را از لباس سیاهی که برای امام حسین(ع) تهیه شده نباید جدا کرد و باید منتظر ماند تا خودش به مرور از آن جدا شود.

انتهای پیام