امام حسن عسکری (ع) بنیانگذار نظام مرجعیت دینی بودند

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، یکی از محورهای فعالیت‌ امام حسن عسکری(ع) فعالیت‌های علمی بود که باید از آن به جهاد علمی امام حسن عسکری(ع) یاد کنیم چرا که ایشان با همه محدودیت‌های شدید حکومت عباسی، دست از کار علمی و تربیت شاگردان برنداشتند. در همان خفقان و فشار شدید، حضرت به سمت تربیت شاگردانی رفتند که هر کدام از آن‌ها سهم مؤثری در گسترش معارف دینی و پاسخگویی و تقابل با هجمه و شبهات دشمنان را عهده‌دار بودند. در این رابطه شیخ طوسی(ره) تعداد شاگردان ایشان را بیش از 100 نفر از چهره‌های مشهور ذکر می‌کند. شخصیت‌هایی مثل احمد بن اسحاق اشعری قمی، ابو هاشم داود بن قاسم جعفری، عبدالله بن جعفر حمیری، ابو عمر عثمان بن سعید امری، علی بن جعفر صفار، محمد بن حسن صفار و ... این‌ها شاگردان امام عسکری(ع) بودند. لذا در این خصوص با حجت الاسلام «حسین شهامت دهسرخی» عضو هیت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه و استاد حوزه گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

شرایط سیاسی دوران امام حسن عسکری (ع) چگونه بود و امام چگونه با این‌گروه ها مبارزه می کردند؟

زنگینامه ائمه معصومین (ع) سلسه نورانی است که هر کدام طبق شرایط دوره خود در برابر مسایل و مشکلات نقش آفرینی کردند، به ویژه حضرت علی (ع) و امام رضا(ع) که شرایط ویژه ای داشتند و با ورود به دستگاه خلافت با فرصت اندکی که داشتند، توانستند بهترین استفاده و بهره وری را برای شکوفایی و گسترش اسلام ناب بکنند ضمن اینکه شرایط امام حسن عسکری(ع) و پدر بزگوارشان امام هادی(ع) نیز از همه ایمه(ع) متفاوت بود، هرچند حضرت موسی بن جعفر(ع) زندانی بودند ولی گاه گاهی آزاد می شدند و دسترسی داشتند ولی امامین عسکری(ع) در سامراء و تحت نظارت شدید نظامیان حکومت عباسی بودند با همه این اوصاف امام عسکری (ع) در این شرایط سخت، توانست فرصت ها و زمینه هایی که خداوند متعال برایشان فراهم می کرد، بهترین استفاده را ببرند، حضرت سعی می کردند شبهاتی را که در جامعه اسلامی در خصوص توحید، مساله خداشناسی، اعتقادی، نبوت و امامت پیش می آمد را برطرف کنند و جامعه را در برابر مکتب ها و روش های انحرافی که در میان مسلمین بدعت گذاری شده بود را ایمن سازی کنند لذا حضرت نقش فرهنگی خوبی در این زمینه داشتند، نقش مهم دیگر امام عسکری(ع) هدایت و دعوت مردم به اسلام بود، خداوند می فرماید: وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمّا صَبَرُوا وَ کانُوا بِآیاتِنا یُوقِنُونَ (و از آنان پیشوایانى قراردادیم که به فرمان ما [مردم را] هدایت مى‌کردند؛ چون شکیبایى‌نمودند، و به آیات ما یقین داشتند). لذا تمام کارهای ائمه معصومین(ع) از جمله امام حسن عسکری(ع) در مسیر هدایت و دعوت الی الله بود و حضرت با نامه هایی که به شخصیت های بزرگ اسلامی می نوشتند این نقش را به نحو احسن انجام می دادند.

زمینه چینی و آماده سازی ذهن شیعیان برای آغاز دوره غیبت از دوران امام حسن عسکری آغاز شد؛‌ درباره اقدامات امام حسن عسکری (ع) در این زمینه توضیح بفرمایید؟

شرایط امام حسن عسکری (ع) از این جهت که دشمن ایشان را اسباب مزاحمت برای خود می دانست، بسیار خاص و در مضیقه بودند لذا یه سخت گیری فوق العاده ای برای امامین عسکری(ع) ایجاد کرده بودند به ویژه از این جهت که فرزند بزرگوارشان حضرت مهدی(عج) منتظر موعد و موعد پیامبر اکرم (ص) عنوان می شدند، یعنی پیش گویی هایی توسط پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) شده بود که از نسل امامت، شخصی متولد می شود که او سرنوشت ساز بوده و دنیا را پر از عدل و داد خواهد کرد، طبعا دستگاه خلافت نمی خواست چنین اتفاقی رخ دهد، همان طور که می دانید پیشینیان در مورد سایر ائمه (ع) همانند پیامبر(ص) ، حضرت علی(ع) و امام حسین (ع) چنین کرده بودند ولی موفق نشده بودند ، امروز امیر المومنین(ع) شناخته ترین شخصیت در دنیاست، آنها خواستند حضرت سید الشهداء( ع) را خاموش کنند اما گمان نکردند که با کشتن حسین، فکر حسین گسترده تر و علمش در جهان برافراشته می شود.

یک تصور باطل در مورد حضرت مهدی(ع) داشتند که می خواستند از به دنیا آمدن وی جلوگیری کنند، همان گونه که فرعون از به دنیا آمدن حضرت موسی (ع) جلوگیری می کرد ولی به خواست پروردگار متعال در قصر فرعون بزرگ شد و در نهایت در مقابل فرعون ایستاد و مردم را علیه دستگاه ستمگر فرعون شوراند، آنها می خوستند با به دنیا آمدن حضرت مهدی(ع) همان کار فرعونیان را تکرار کنند که موفق نشدند.

امام حسن عسکری(ع) مسولیت های سنگینی در این زمینه داشتند، قبل از هر چیز باید همان گونه که سایر ائمه معصومین (ع) بشارت امامت حضرت مهدی(ع) را داده بودند، حضرت هم زمینه بشارت را برای شیعیان فراهم می کردند تا به محض تولد افرادی را به عنوان شاهد و گواه می گرفتند که این همان کودکی است که پیامبر اکرم (ص) بشارت امامت وی را داده بودند و این خبر می بایست بدون اینکه مردم حضرت مهدی(عج) را ببینند و موعد منتظر را باور کنند در میان خواص شعیه منتشر شود لذا این یکی از مسولیت های مهم امام عسکری(ع) بود که انجام دادنند.

شبکه وکلالت امام عسکری (ع) با چه اهدافی تشکیل شده بود؟

حضرت برای گسترش و توسعه دین اسلام در جاهای مختلف جهان اسلام وکلایی تعیین کرده بودند و از طریق همین وکلا شعیه را برای ورود به غیبت صغری امام زمان(عج) آماده کردند تا در صورت وقوع این اتفاق شیعیان با یک اتفاق غیر قابل باور مواجهه نشده و دچار تزلزول و مشکل نشوند. وکلاء غیر از نواب بودند، نایبانی که امام عسکری(ع) برای نواب تعیین کرده بودند، نخبگانی از جامعه شیعه بودند که می بایست در عصر غیبت صغری نقش آفرینی ( ارتباط بین امت و امام) می کردند، لذا در عصر غیبت این نواب، نقش آفرینی می کردند که زمینه همه اینها توسط امام عسکری(ع) فراهم شد.

چند نمونه از احادیثی که امام حسن عسکری (ع) در خصوص امامت امام زمان (ع) فرمودند بفرمایید؟

حضرت از پدر بزرگوارشان نقل کردند: مردم بدانید زمین هرگز تا روز قیامت از حجت خدا خالی نخواهد شد و هر کس بمیرد ولی امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است و همچنین فرمودند: پسر من که نام او هم نام پیامبر(ص) است او امام و حجت خدا بر زمین است، در واقع اگر امامان این مساله دیگر کلی می فرمودند امام حسن عسکری(ع) به صورت خاص عنوان می نمودند همچنین در حدیث معتبری از امام حسن عسکری(ع) داریم که تأکید کردند، فرزندم غیبتی خواهد داشت که در زمان او کسانی که اعتقاد به قرآن و توحید و امامت و ولایت و ... دارند، نجات پیدا نخواهند کرد مگر کسانی که خدا به آن ها توفیق دهد که بر امامت حضرت حجت(عج) باقی بمانند و این توفیق برای شیعیان و منتظران واقعی حضرت است که برای فرج ایشان دست به دعا برمی دارند تا به خواست خدای متعال، هر چه زودتر ، موعد ظهور منجی عالم بشریت فرا برسد.

امام حسن عسکری(ع) در کنار همه این اقدامات نامه هایی به برای نمایندگان خود و شخصیت های بزرگ تاریخ اسلام می نوشتند که نامه ایشان به ابن بابویه یکی از شخصیت های بزرگ تشیع از آن جمله می باشد، نامه های حضرت هم در بعد عرفانی و معنوی و هم در بعد تقوایی بسیار تاثیر گذار و سازنده بود. همچنین یکی از اقدامات مهم حضرت آماده کردن مردم برای رجوع به علما در عصر غیبت بود، لذا مردم باید در عصر غیبت به فقیهی که آگاه به جامعه باشد، حلال و حرام خدا را خوب بداند، مطیع امر خدا و اهل بیت(ع) باشد و بر هوای نفس خود غلبه کند مراجعه داشته باشند، مرجعیت امروز به برکت ارجاعات امام حسن عسکری (ع) است، اهمیت مرجعیت از اینجا پیداست که از میان ۵۰۰ مجتهدی که درس می خوانند، فقط یک نفر برای اجتهاد انتخاب می شوند این طور نیست که مانند مذاهب دیگر امت اسلامی یه نفر ۵ یا ۱۰ سال در یک زمینه ای مطالعه کند، سپس عنوان مرجع دینی بگیرند، بنابراین پایه و اساس نظام مرجعیت دینی توسط امام حسن عسکری(ع) و اجداد بزرگوارشان طرح ریزی شده است.

برخی از خصوصیات شخصیتی و ویژگی های علمی امام حسن عسکری را شرح دهید؟

گفته می شود یکی از ویژگی های امام روشن کردن حقیقت در فضای محاصره بود و ایشان نخبگان و نویسندگان را به روشن کردن حقایق تشویق می کردند ما در جامعه امروز خود چگونه می توانیم این ویژگی امام را به تبدیل فرهنگ و الگو سازی در جامعه کنیم؟
یکی از اقدامات و وظایف مهم مصلحان بشریت بیان حقیقت برای مردم جامعه است این کار نرم افزار است، این کار از عهده دشنه داران، نیزه داران و جنگجویان بر نمی آید، آنها فقط متوسل به زور، شمشیر و گلوله هستند، ابزار کار آنها حیله و نیرنگ از طریق شورش ها می باشد، لذا کار اصلی و فاخری که توسط رهبران الهی انجام می شود، همین روشن سازی دلها، تربیت نفوس، تعلیم انسان ها و گرفتن دست آنها از ملک به ملکوت و از زمین به افلاک است این کار آنها مستمر و بشر دوستانه می باشد و این همان کار انبیا است، هر چند حاکمان ستمگر مزاحمت هایی برای اهل بیت(ع) ایجاد کردند ولی آنها عمق کار اهل بیت را درک نکردند.

در رابطه با سید الشهداء آن چه که سر نیزه رفت، سر امام حسین (ع) بود اما آن چه که ماندگار شد آل الحسین (ع) بود، حماسه ها، آزادیخواهی ها و احادیث سید الشهداء برای همه آزادیخواهان دنیا حتی گاندی برای دستیابی به استقلال ماندگار شد. امام حسن عسکری و پدر بزرگوارشان درگیری نظامی نداشتند هر چند کار اصلی ائمه (ع) در گیری نظامی نبود اگر هم صورت می گرفت مانند حضرت علی(ع) از روی ناچاری بود، کار اصلی پیامبر با دل انسان ها بود، دل آدم ها را باید با قلم، بیان و منطق فتح کرد این کار امام حسن عسکری بود، لذا امام از طریق وکلا و نامه هایی که می نوشتند حقایق را بیان می کردند، بیان حقایق وظیفه ما نیز هست، هیچ عذری از ماها در این خصوص پذیرفته نیس، چون امام با شرایط سخت آن روز این همه آثار و برکات از خود به جا گذاشتند و امروز همه امکانات (فضای مجازی، ماهواره، رسانه ملی، اصحاب رسانه و...) در اختیار ما است، منتهی باید شیرینی دین را برای جامعه بیان کرد، اینکه بلد باشیم چگونه حقایق را در جامعه بیان و انعکاس دهیم.

پایان پیام/35