اجرای طرح‌های ناسازگار با طبیعت، مهمترین تهدید جنگل‌های ارس هزار مسجد

اسماعیل باقریان در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: منطقۀ حفاظت شدۀ اُرس سیستان (هزار مسجد) در شمال استان خراسان رضوی و در رشته کوه هزار مسجد واقع شده و ۱۱۲ هزار و ۷۱۴ هکتار وسعت دارد که بر اساس نقشۀ تقسیمات کشوری بخش عمدۀ مساحت این منطقه در محدودۀ شهرستان کلات نادر و بخش‌های کوچکی از آن نیز در محدودۀ شهرستان‌های مشهد، چناران و درگز واقع شده است.

باقریان اظهار کرد: حدود ۴۵ درصد از مساحت منطقۀ حفاظت شدۀ اُرس سیستان (هزار مسجد) را جنگل‌های اُرس با تراکم‌های مختلف شامل جنگل نیمه متراکم ( ۳.۰۳ درصد ) و جنگل کم تراکم ( ۴۲.۰۹ درصد) تشکیل می‌دهد.

جنگل‌های اُرس هزار مسجد از مهمترین زیستگاه‌های حیات وحش در شمال شرق کشور

وی در رابطه با نقش و اهمیت این گونه گیاهی خاطرنشان کرد: این درخت به دلیل مقاومت بالا نسبت به سرما و نیز سازگاری با کم آبی، در مناطق کوهستانی و اغلب در ارتفاعات بالای ۲۴۰۰ متر می‌روید و نقش مهمی در حفظ و پایداری خاک و جلوگیری از فرسایش آن در مناطق کوهستانی ایفا می‌کند؛ از سوی دیگر، جنگل‌های اُرس هزار مسجد از مهمترین زیستگاه‌های حیات وحش در شمال شرق کشور به شمار می‌روند.

وی افزود: درخت اُرس از گذشته‌های دور در بین ایرانیان تقدس خاصی داشته است به گونه‌ای که هنوز هم در برخی مناطق کشور از جمله در مناطقی از هزار مسجد، درختان اُرس کهنسالی را می‌بینیم که مردم بومی به آن دخیل می‌بندند؛ این تقدس در متون و اشعار قدیمی محلی نیز به چشم می‌خورد و نمونۀ آن، ستایش درخت اُرس در سروده‌های شاعران کرد خراسان است.

این کارشناس ارشد محیط زیست گفت: وابستگی مردم محلی به درختان اُرس و استفاده از چوب آن به عنوان هیزم یا برای ساخت خانه‌های روستایی در منطقه هزار مسجد تا سه الی چهار دهه پیش، موجب قطع هزاران درختان اُرس کهنسال به دست مردم شده است.

باقریان ادامه داد: طی دهه‌های اخیر با جایگزینی سوخت‌هایی همچون نفت و گاز و استفاده از مصالح ساختمانی جدید، از وابستگی مردم به چوب و قطع درختان اُرس به شدت کم شده است و قطعا اجرای قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی کشور و حفاظت دولت از جنگل‌های اُرس نیز در کاهش قطع این درختان نقش مهمی داشته و دارد.

قطع یک درخت اُرس، به معنای هدر دادن سال‌های طولانی تلاش طبیعت برای رویش آن است

وی تصریح کرد: درست است که در حال حاضر قطع درختان به شدت گذشته نیست اما با این حال هنوز هم در بخش‌هایی از هزار مسجد، درختان اُرس توسط برخی مردم محلی یا گردشگران قطع می‌شوند که هر چند تعداد این تخلفات نسبت به گذشته زیاد نیست ولی باز هم آسیب جدی به جنگل‌های اُرس وارد می کند زیرا رشد درخت اُرس بسیار کند و در حد یک یا دو سانتیمتر در سال است بنابراین قطع حتی یک درخت اُرس، در واقع به معنای هدر دادن سال‌های طولانی تلاش طبیعت برای رویش و پرورش آن است و این زیانی است که جبران آن در طبیعت به ویژه در شرایط اقلیمی فعلی که با گرمایش زمین و خشکسالی های پی در پی مواجه هستیم به آسانی ممکن نیست.

این فعال محیط زیستی در رابطه با مهمترین تهدیدها و چالش‌هایی که جنگل‌های ارس با آن رو به‌ رو است، توضیح داد: مواردی همچون؛ ساخت و سازها، توسعه فعالیت‌های انسانی و اجرای طرح‌های مخرب و ناسازگار با طبیعت در عرصه‌ها و زیستگاه‌های طبیعی، جاده کشی‌های بی رویه در منطقه، رواج گردشگری غیر اصولی و بدون رعایت ملاحظات محیط زیستی، همچنین عوارض جانبی ناشی از چرای بی رویه و بیش از ظرفیت دام در مراتع، از مهمترین چالش‌ها و خطراتی است که می‌تواند تهدیدی جدی برای جنگل‌های اُرس هزار مسجد به شمار رود.

خشکیدگی برخی درختان ارس در اثر ابتلا به نوعی آفت چوبخوار

وی همچنین ادامه داد: تغییرات اقلیمی به ویژه افزایش میانگین دمای سالانه و کاهش بارندگی ها موجب شده درختان اُرس نسبت به خشکسالی و آفات طبیعی آسیب پذیر شوند. طی سال‌های اخیر شاهد خشکیدگی برخی درختان اُرس در مناطق کم ارتفاع‌تر هزار مسجد در اثر ابتلا به نوعی آفت چوبخوار هستیم که لازم است بررسی های میدانی دقیقی از سوی کارشناسان اداره کل منابع طبیعی استان در این مورد صورت گیرد تا شدت و میزان خسارات ناشی از این آفت برآورد شده و برای مهار آن چاره‌اندیشی شود.

باقریان در پاسخ به این سوال که آیا از نظر وسعت و غنای طبیعی نسبت به گذشته و یا چند سال اخیر تغییرات چشمگیری در منطقه رخ داده است، گفت: شواهد نشان می‌دهد حفاظت دولت از جنگل‌های اُرس موجب شده برخی بخش‌های آسیب دیدۀ جنگل‌های اُرس به صورت طبیعی و یا در مواردی از طریق اجرای طرح‌های احیا، تا حدودی ترمیم شده و جنگل در آن بخش‌ها از تراکم بهتری نسبت به گذشته برخوردار شود. البته برخی ساخت و سازها و جاده‌ کشی‌های بی‌رویه و غیر ضروری در منطقه از سوی دولت، آسیب‌هایی نیز به این جنگل ها وارد کرده است.

عضو سمن انجمن دیدبان طبیعت هزار مسجد تأکید کرد: پشتیبانی دولت از تولید نهاده‌های دامی از طریق بهره‌برداری از منابع آبی موجود در هزار مسجد و با هدف رونق دامپروری صنعتی در روستاهای پیرامون هزار مسجد به عنوان جایگزینی برای دامداری سنتی، می‌تواند از فشار چرای بی رویه بر مراتع کم کرده و به احیای پوشش گیاهی و از جمله جنگل‌های اُرس هزار مسجد کمک کند. این راهکار وضعیت حیات وحش و تنوع زیستی هزارمسجد را نیز بهبود خواهد بخشید.

باقریان افزود: خوشبختانه در سال‌های اخیر با افزایش آگاهی‌های عمومی از طریق رسانه‌ها و نیز فعالیت‌های آموزشی سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی، مردم بومی و گردشگران بیش از پیش با نقش و اهمیت پوشش گیاهی هزار مسجد به ویژه جنگل‌های اُرس آشنا شده‌اند ولی هنوز تا رسیدن به شرایط مطلوب فاصله داریم.

انتهای پیام