این رسانه خواستار افزایش قیمت بنزین شد!

ناترازی بنزین یعنی پیشی گرفتن مصرف بنزین از تولید آن در کشور، همچنین، تبدیل شدن ایران از صادرکننده بنزین در سال ٩٩به وارد‌کننده آن طی سال‌های اخیر و هزینه ٣میلیارد دلاری که واردات بنزین به کشور تحمیل کرده، به علاوه انتشار گزارشی که نشان می‌داد ایران، ارزان‌ترین بنزین در دنیا را عرضه می‌کند، بهانه‌ای شد تا در این شماره از «شهروند» به بررسی عوامل مؤثر بر ناترازی بنزین بپردازیم و راهکار‌های کاهش و رفع آن را با سعید میرترابی، استاد دانشگاه خوارزمی و کارشناس انرژی، به بحث بگذاریم.

قیمت بنزین، مهم‌ترین فاکتور در مدیریت مصرف آن

سعید میرترابی، استاد دانشگاه خوارزمی و کارشناس انرژی، بحث خود را با مقایسه میانگین مصرف بنزین در ایران و جهان آغاز می‌کند و می‌گوید: «میانگین مصرف بنزین در کشور‌های مختلف جهان به‌دلیل فرهنگ مصرف، زیرساخت‌های موجود در هر کشور، تعداد خودرو به نفر و... متفاوت است، اما آنچه مسلم است میانگین مصرف ما بالاتر از میانگین جهانی است. میزان مصرف بنزین نیز به مولفه‌های متعددی بستگی دارد که یک بخشِ آن زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی است که در ایران به‌علت ضعف ساختاری که از قبل وجود داشته و ادامه پیدا کرده، سبب شده مردم به استفاده از خودروی شخصی تمایل داشته باشند. بخش دیگر نیز به زیرساخت خودرو‌سازی در ایران مربوط می‌شود که به‌دلیل عدم‌هماهنگی با تکنولوژی‌های روز دنیا سبب شده مصرف سوخت خودرو‌های مورد استفاده مردم یک‌ونیم برابر متوسط جهانی و شاید هم کمی بیشتر باشد.»

میرترابی، بر قیمت بنزین به‌عنوان عامل بعدی، تأکید زیادی می‌کند و می‌گوید: «قیمت بنزین، فاکتور مهمی در مدیریت مصرف آن است، اما در ایران سیاست تثبیت قیمت بنزین سال‌ها اجرا شده و تا حدودی هم قیمت آن سیاسی بوده است، البته این وضعیت از گذشته و تا حدودی قبل از انقلاب وجود داشته و بحث دیروز و امروز نیست. به همین دلیل نیز دولت‌ها و سیاستگذاران برای استفاده ابزار قیمتی برای مدیریت مصرف بنزین با احتیاط برخورد کرده‌اند و، چون بخش‌های دیگر مثل بخش خودروسازی و حمل‌ونقل عمومی هم به کمک نیامده‌اند، سبب شده وضعیت امروز ناترازی و مصرف بنزین با توجه به جمعیت و تعداد خودرو در کشور از استاندارد دنیا بالاتر باشد.»

عرضه ارزان‌ترین بنزین دنیا در ایران

طی روز‌های اخیر، وب‌سایت گلوبال پترول پرایس، در خبری اعلام کرده که ارزان‌ترین بنزین دنیا در ایران عرضه می‌شود. به‌طوری که هر لیتر بنزین در ایران تنها ۲.۹ سنت قیمت دارد. مقایسه قیمت‌ها در وب‌سایت گلوبال پترول پرایس، نشان می‌دهد قیمت هر لیتر بنزین در ایران، ۰.۰۲۹ دلار آمریکاست و در قیاس با کشور‌هایی که در فهرست ارزان‌ترین قیمت بنزین قرار دارند، در صدر ایستاده است. قیمت بنزین در ایران همچنین در مقایسه با کشور‌هایی که عمدتا تولیدکننده بزرگ نفت هستند و معمولا قیمت سوخت ارزان‌تری نسبت به کشور‌های واردکننده دارند، ارزان‌تر است. درواقع، متوسط قیمت هر لیتر بنزین در دنیا ٤٥برابر قیمت این محصول در ایران است، به‌طوری که در اول ژانویه ٢٠٢٤متوسط قیمت جهانی هر لیتر بنزین ١،٣دلار بوده است. از سوی دیگر مشاهده می‌شود قیمت بنزین در بزرگ‎ترین تولیدکننده نفت دنیا حدود ٢٠برابر قیمت این محصول در ایران است. به‌طوری که قیمت بنزین در عربستان از ١٧کشور جهان گران‌تر است. هر لیتر بنزین در این کشور ٦٢سنت قیمت دارد. طبق این گزارش، گران‌ترین بنزین در دنیا در هنگ‌کنگ با ٣.١ دلار عرضه می‌شود. در حوزه ارزان‎ترین بنزین‌ها نیز، کشور‌های ونزوئلا و لیبی پس از ایران به‌ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم جهان از نظر عرضه بنزین ارزان قرار دارند. هر لیتر بنزین در ونزوئلا به‌قیمت ٣.١ و در لیبی به‌قیمت ٣.٥سنت عرضه می‌شود. الجزایر، کویت، آنگولا، مصر، ترکمنستان، مالزی و بحرین نیز به‌ترتیب در رتبه‌های چهارم تا دهم از این نظر قرار گرفته‌اند. گزارش مذکور، همچنین بیانگر این است که قیمت این فرآورده نفتی در کشور‌های همسایه ایران، اختلاف بسیار زیادی با کشورمان دارد. هر لیتر بنزین در عراق ٥٧ و در جمهوری آذربایجان ٥٨سنت قیمت دارد که حدود ٢٠برابر قیمت آن در ایران است. در امارات هر لیتر بنزین ٢٥برابر گران‌تر از ایران است و در ترکیه هر لیتر بنزین یک دلار و ١٦.٩سنت قیمت دارد که ٤٠برابر قیمت بنزین در ایران است. حتی هر لیتر بنزین در افغانستان ٣٦برابر گران‌تر از ایران با قیمت هر لیتر یک دلار و ٥.٩سنت است.

سعید میرترابی، نیز ضمن تأیید این موضوع می‌گوید: «قیمت بنزین در ایران حتی در قیاس با کشور‌های حوزه خلیج‌فارس که نفت‌خیز بوده و یارانه پرداخت می‌کنند، کمتر است، البته درآمد مردم و روند‌های اقتصادی نیز به‌گونه‌ای نبوده که مردم توان پرداخت بیشتری داشته باشند، اما حقیقت موضوع این است که اگر از منظر قیمت جهانی و خام حساب کنید، بدون شک ایران، ارزان‌ترین بنزین دنیا را دارد، درحالی‌که در کشوری مثل عربستان که تا حدودی هم به سمت اصلاحات حرکت کرده، قیمت هر لیتر بنزین تقریبا ٦٠برابر ایران است. ارزان بودن بنزین در کشور هم به این دلیل است که ما سیاست تثبیت قیمت بنزین را با تورمِ خیلی شدید داریم، به این معنا که قیمت بنزین ثابت مانده، اما قیمت‌های عمومی کالا‌ها و خدمات هر سال به حدود ٤٠درصد افزایش یافته است و این فاصله باعث شده که بنزین در ایران نسبت به کشور‌هایی که مثل ما سال‌ها یارانه بنزین داده‌اند و از ما هم تا حدی جلوتر هستند، ارزان‌تر باشد.»

بنزین، هرسال نسبت به دیگر کالا‌ها ارزان‌تر می‌شود

او، همچنین، مهم‌ترین و فوری‌ترین عامل ناترازی بنزین و تبدیل شدن ایران از صادرکننده به واردکننده را پایین بودن قیمت بنزین می‌داند و اضافه می‌کند: «قیمت بنزین در ایران طی سال‌ها ارزان‌تر شده است. ممکن است مردم این حرف را قبول نداشته باشند، اما وقتی سطح عمومی قیمت‌ها هر سال بالاتر می‌رود و قیمت بنزین ثابت است یعنی بنزین، هر سال نسبت به دیگر کالا‌ها ارزان‌تر می‌شود. این یک بحث اقتصادی گسترده است که شاید برای عامه مردم قابل‌قبول نباشد، اما یک واقعیت است. فاکتور قیمت علامت می‌دهد که مصرف‌کننده چگونه مصرف کند، وقتی قیمت ارزان است طبیعتا در فرهنگ استفاده از خودرو تأثیر می‌گذارد. به این معنا که درست است که برای سیاستگذار اولویت به‌طور مثال اصلاح شیوه و نوع سوخت خودرو است، اما به‌دلیل مجموع مشکلات اقتصاد ایران، این بحث از اولویت عملی افتاده و شاید هم عملیاتی کردن آن در حد معقول با توجه به اینکه خودروسازی ما سال‌هاست که دچار مشکل عدیده زیرساختی، محدودیت اساسی در فناوری، تحریم و... است، امکانپذیر نبوده است. بنابراین، حتی اگر خودرو‌های جدید را جایگزین خودرو‌های فرسوده و قدیمی کنیم، مشکل در ساختار کلی اقتصاد ایران، فرهنگ مصرف و ارزان بودن قیمت بنزین مانع می‌شود که خودروی فرسوده‌ای از رده خارج شود.»

میرترابی، با بیان اینکه ناترازی بنزین در ایران حاصل یک مجموعه عوامل است که نمی‌توان فقط یکی را درنظر گرفت، ادامه می‌دهد: «اما از نگاه کارشناسی، قیمت فاکتور بسیار مهم است و می‌توان ادعا کرد سه چهارم فاکتور در ایجاد ناترازی را قیمت، برعهده دارد. به این معنا که اگر شما قیمت را اصلاح کنید خودروساز نیز ناگزیر به اصلاح محصول خود می‌شود یا سیاستگذار فشار بیشتری برای کیفیت بهتر به او وارد می‌کند، مردم نیز بعد از تطبیق شرایط دیگر خودروی فرسوده و قدیمی استفاده نمی‌کنند، زیرا قیمت بنزین برایشان صرفه ندارد.»