زلزله امروز در سیستان و بلوچستان کار بارش‌ها و سیل اخیر بود؟

مهدی زارع، محقق زلزله‌شناس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در این‌باره می‌گوید: این زمینلرزه با بزرگای گشتاوری ۵.۱ سازوکاری فشاری و راستای گسله شرقی-غربی با تمایل شمالشرق-جنوبغرب داشت و در جنوب افتادگی جازموریان – تالاب جازموریان – اتفاق افتاد. مجل رخداد در مرز جازموریان و چین خوردگی مکران واقع است که بر روی پهنه فرورانش فرورانش فعال ورقه عربی به زیر صفحه قاره اوراسیا – با سرعت تقریبی ۲۰ میلی متر در سال - همگرا می‌شوند.

او ادامه می‌دهد: اگرچه منطقه فرورانش مکران سرعت همگرایی نسبتاً پایینی دارد، اما زمین‌لرزه‌ها و سونامی‌های ویرانگر بزرگی را تجربه کرده است. به عنوان مثال، زلزله مکران ۲۷ نوامبر ۱۹۴۵ – هشتم آذر ۱۳۲۴ – با بزرگای ۸.۰ باعث ایجاد سونامی در خلیج عمان و دریای عمان شد و بیش از ۴۰۰۰ نفر را کشت. حوضه جازموریان یک فرو افتادگی با ارتفاع متوسط حدود ۳۶۰ متر است که با رشته‌های کوه‌های مرتفع با ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متر احاطه شده است.

رودخانه‌های بمپور و هلیل رود به حوضه جازموریان می‌ریزند. در بهار، که رودخانه‌ها طغیان می‌کنند و در مواقع سیلابی مانند هفته‌های اخیر، بخشی از حوضه آبگرفته می‌شود و دریاچه‌های شور بسیار کم ژرفا (۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر) تشکیل می‌شوند که معمولا در تابستان‌ها خشک می‌شود. این منطقه اقلیم مرطوبی را تجربه کرده است که با چندین دوره باران موسمی در طول چند میلیون سال گذشته مشخص می‌شود، و احتمالاً باعث ایجاد رسوبات دریاچه‌ای در فروافتادگی جازموریان شده است.

این استاد زلزله‌شناسی اظهار می‌کند: حوضه جازموریان یک حوضه پیشانی بر روی فرورانش مکران است که در آن ورقه عربی به زیر ورقه اوراسیا در حال فرورانش است و یکی از بزرگترین کوه‌های برافزایشی روی زمین را ایجاد می‌کند. حوضه بین قوس ماگمایی (با آتشفشان بزمان و تفتان) در شمال و منشور برافزایشی به صورت کوه‌های مکران در جنوب این پهنه قرار دارد. پروفیل‌های لرزه‌ای در حاشیه جنوبی حوضه جازموریان نشان می‌دهند که حوضه رسوبی به تدریج از حاشیه غربی تا مرکز حوضه ضخیم‌تر می‌شود. حال سوال مهمی مطرح می‌شود: آیا بارندگی‌های شدید و سیلاب‌های اخیر به تحریک زمیلرزه فنوج منجر شده است؟ بر اساس اطلاعات تاکنون در دسترس، چنین چیزی تصور نمی‌شود.

زارع با بیان اینکه یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که بارش‌های شدید باران می‌توانند با افزایش فشار در سنگ‌های زیرین زمین‌لرزه‌های کوچکی را در پهنه‌های مملو از غار‌ها و کانال‌ها ایجاد کنند، می‌گوید: میزان آب مورد نیاز بسیار زیاد است و عملا برای رخداد همین زلزله‌های کوچک به باران‌های سیل‌آسا و موسمی مداوم نیاز است.. در سال‌های اخیر، زمین‌شناسان زمین‌لرزه‌های کوچکی را که پس از بارندگی شدید در آلمان، سوئیس و فرانسه رخ داده ثبت کرده‌اند. بزرگای همه آن‌ها کمتر از ۳ بوده و از سوی انسان‌ها احساس نمی‌شدند. برخی از کارشناسان معتقدند که در بارندگی شدید، پوسته زمین که در یک تعادل ظریف قرار دارد هر لحظه در لبه تحریک برای یک تکان خفیف قرار می‌گیرد.

زمین‌لرزه‌های ناشی از باران
زمین‌شناسانی که زمین‌لرزه‌های ناشی از باران را مطالعه می‌کنند، متوجه شده اند که این زمین‌لرزه‌ها اکثرا در زمین کارستی رخ داده‌اند. کارست توپوگرافی متمایز از سنگ کربناته نرم دارد و با شکاف‌های ژرف، کانال‌های زیرزمینی و سامانه‌های غار پر شده است. سنگ بستر کربناته - معمولاً سنگ آهک یا دولومیت - به آرامی با آب باران کمی اسیدی طی هزاران سال حل می‌شود. در نتیجه، فشار بارندگی روی هر گسل کم است. اما در کارست، باران به کانال‌ها و غار‌ها می‌ریزد و مانند آبی که از یک شبکه لوله کشی پیچیده می‌گذرد، به داخل شبکه غار‌های کارستی می‌ریزد. در نتیجه فشار باران در داخل کانال‌ها ایجاد می‌شود. این همان چیزی است که گفته میشود باران باعث زمین‌لرزه می‌شود چراکه افزایش فشار آب در داخل سنگ، همراه با فشرده کردن و کشش سنگ ُ موجب شکست سنگ می‌شود.

محقق زلزله‌شناس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی با این توضیحات ادامه می‌دهد: فشار آب مانند یک جک هیدرولیک عمل می‌کند، سنگ شکسته را از هم جدا می‌کند و به قطعات اجازه می‌دهد از کنار یکدیگر بلغزند. اگر این موضوع در مقیاس بزرگ در یک گسل اتفاق بیفتد، می‌تواند باعث زلزله شود. خوشه‌های زمین‌لرزه ناشی از باران، که در آلمان و غرب اروپا مطالعه شده‌اند همگی بزرگای کمتر از ۲.۵ داشته‌اند.

زارع می‌گوید: در بارندگی شدید و هنگام سیلاب هرگاه بیش از ۱۰۰ لیتر آب به هر متر مربع از زمین منتقل شود، این بارش باران باعث افزایش حدود ۳۰۰ پاسکالی فشار بر روی یک گسل لرزه‌ای می‌شود. سیصد پاسکال خیلی کم است. اگر پوسته زمین به قدری به شکست نزدیک باشد که حتی تغییرات کوچک فشار مرتبط با بارش بتواند باعث ایجاد زلزله شود، در آن صورت می‌توان انتظار رخداد زمینلرزه کوچکی ناشی از تحریک به دلیل بارندگی شدید با این حجم را داشت. در ساختار زمین شناختی کارستی و با در نظر گرفتن فشار عمودی عظیم آب در غار‌های کارستی و کانال‌های داخلی بر روی سنگ زیرین، اگر بارندگی شدید حدود یک مگا پاسکال فشار اضافی روی گسل - حدود ۳۰۰۰ بار – ایجاد کند. در آن‌صورت میتوان انتظار داشت که زلزله‌های ناشی از باران در ساختار کارستی که گسله هم هست موجب تحریک زلزله‌های بزرگتری نیز بشود.