اعضای شورای نگهبان +وظایف؟بیوگرافی

شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی ایران یکی از مهم‏ترین نهادهای حاکمیتی به شمار می‌­آید و می‌توان آن را نماد اسلامیت نظام دانست.

این نهاد شباهت زیادی با برخی از نهادهای حافظ قانون اساسی در تعدادی از کشورها دارد. در قوانین اساسی برخی کشورها نیز نهادهایی به نام «دادگاه قانون اساسی»، « شورای قانون اساسی»، «دیوان قانون اساسی» و نظایر آن پیش بینی شده است که با وجود برخی تفاوتها، از حیث ساختار و نوع مسئولیت­ها با یکدیگر شباهتهای فراوانی دارند.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران علت اصلی پیش­­‌بینی نهاد شورای نگهبان، دو مسئله حراست و نگهبانی از «احکام اسلام» و صیانت از «قانون اساسی» ذکر شده، به همین دلیل از این نهاد به شورای «نگهبان» تعبیر شده است. در اصل ۹۱ قانون اساسی عبارتی کوتاه و گویا این مطلب را مورد اشاره دارد. در قسمتی از این اصل آمده است:

«به منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عدم مغایرت مصوبات مجلس شورای اسلامی با آنها، شورایی به نام شورای نگهبان … تشکیل می‌­شود… .»

تعداداعضای “شورای نگهبان”

شورای نگهبان از دوازده عضو تشکیل شده‌ است که شش عضو از این دوازده نفر فقهایی هستند که با حکم رهبر معظم انقلاب عزل و نصب می‌شوند

شش عضو دیگر حقوقدانانی هستند که با معرفی رئیس قوه قضاییه و رأی نمایندگان مجلس شورای اسلامی انتخاب می‌شوند.

“دبیر شورا که بالاترین مقام رسمی این نهاد است، ۴۰ روز قبل‌ از پایان‌ مدت‌ عضویت‌ اعضایی که‌ عضویتشان‌ در شرف‌ انقضاء است،‌ طی نامه‌ای مراتب‌ را در مورد فقها به‌ مقام‌ معظم‌ رهبری و در مورد حقوق­دانان‌ به‌ رئیس‌ قوه‌ قضاییه‌ اعلام‌ می‌‌کند.

مطابق اصل نود و دوم قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می‌شوند ولی در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می‌یابند و اعضای جدیدی به جای آنها انتخاب می‌شوند. دوره فعالیت فقهای شورای نگهبان شش سال و معمولاً در ۲۶ تیرماه سال ششم به پایان می‌رسد.

تاریخچه تشکیل شورای نگهبان

اصل و ریشه تشکیل شورایی با کار ویژه حراست و نگهبانی از «احکام اسلام» و صیانت از «قانون اساسی»،‌ به متمم قانون اساسی مشروطه باز می‌گردد که به پیشنهاد “شیخ‌فضل‌الله نوری”، ‌مقرر شد تا در هر زمان بیست تن از مجتهدین طراز اول بر مصوبات مجلس شورای ملی نظارت کنند تا مصوبات این مجلس مخالف احکام اسلام و مذهب تشیع نباشد، هر چند این قانون در دوره سلطنت مشروطه اجرا نشد اما با پیروزی انقلاب اسلامی، این نهاد تکامل یافته و با اضافه شدن حقوقدانان شکل و جایگاه جدیدی در قانون اساسی پیدا کرد.

وظایف شورای نگهبان

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برای شورای نگهبان وظایف متعددی را در نظر گرفته است. عمده این وظایف به طور مشترک بر عهده فقها و حقوق­دانان است و تعدادی دیگر، وظایف اختصاصی فقها است. از جمله وظایف این شورا می‌توان نظارت بر قانون­گذاری، تفسیر قانون اساسی، نظارت بر انتخابات، حضور در مراسم تحلیف رئیس جمهور، حضور در مجلس شورای اسلامی، حضور در شورای بازنگری قانون اساسی، حضور در شورای موقّت رهبری، تهیه اولین قانون مجلس خبرگان رهبری، عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام، تایید توقف انتخابات در زمان جنگ و اشغال نظامی را نام برد.

براساس اصل ۹۲ قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می‌شوند، در حالی که دوره نمایندگی مجلس شورای اسلامی چهارساله است، این تدبیر موجب شده است که در هر دوره جدید قانون­‌گذاری مجلس، شورایی با سابقه و با تجربه‌ه‏ای کافی در کنار آن، به انجام وظیفه مشغول باشد. علاوه بر آن، با توجه به این‏که بعد از گذران یک دوره دوازده ساله که کشور سه مجلس قانون­‌گذاری و دو شورای نگهبان را تجربه خواهد کرد و دوران انجام وظیفه هر دو همزمان به پایان خواهد رسید، بازهم تمهیداتی در قانون اساسی اندیشیده شده تا تجربه و سابقه بر نوگرایی ترجیح داده شده باشد.

طبق آیین‌نامه داخلی شورای نگهبان، این نهاد برای بررسی و تأیید مصوبات مجلس و سایر امور ارجاعی از نهادهایی همچون دیوان عدالت اداری، جلسات عادی و فوق­‌العاده دارد، جلسات عادی شورا هفته‌ای دو روز تشکیل‌ می‌شود و به‌ هنگام‌ رسیدگی به‌ انتخابات‌ و لایحه بودجه‌ و موارد مشابه‌ علاوه‌ بر روزهای معین، تعداد جلسات‌ لازم‌ توسط‌ دبیر با توافق‌ اعضای شورا تعیین‌ می‌شود، همچنین جلسات‌ فوق‌العاده‌ بر حسب‌ ضرورت‌ بنا بر تشخیص‌ و تصمیم‌ دبیر شورا و یا با تقاضای سه‌ نفر از اعضاء تشکیل‌ خواهد شد، جلسات‌ شورای نگهبان‌ با حضور هفت نفر از اعضا رسمیت پیدا می‌کند، ولی اخذ آرا جز در موارد ضروریی و یا حصول‌ رأی لازم‌ با حضور حداقل‌ نه نفر خواهد بود جلسات‌ فقها با حضور چهار نفر، رسمیت می‌یابد، ولی اخذ رأی جز در موارد ضرور و یا حصول‌ رأی‌ لازم‌ با حضور حداقل‌ پنج نفر خواهد بود.

اختیارات قوا ونقش شورای نگهبان

یکی از شروط اساسی در نظامهای مردم سالار اصل تفکیک قوا است. به موجب این اصل، حکومت به شاخه‌های مستقلی تفکیک و تقسیم می‌شود که حیطه مسئولیت و اختیارات مشخص و مستقلی از هم دارند. شاخه‌های مختلف یک حکومت معمولاً به صورت قوه مجریه، قوه مقننه و قوه قضائیه هستند که موجب تثبیت حاکمیت مردم و جلوگیری از استبداد می‌شوند.

مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دو نوع مسئولیت و اختیار؛ قانون‌گذاری و قضاوت، برای شورای نگهبان در نظر گرفته شده است.

در بخش اختیارات مقننه، مطابق اصل ۹۴ قانون اساسی، شورای نگهبان، اختیار تصویب یا رد مصوبات مجلس شورای اسلامی را دارد. به‌علاوه مطابق اصل ۹۳ قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی بدون وجود شورای نگهبان، قانونی نخواهد بود.

در بخش اختیارات قضایی، مطابق اصل ۹۸ قانون اساسی، این شورا وظایف دادگاه قانون اساسی را دارا است. زیرا طبق این اصل، وظیفه تفسیر قانون اساسی به این شورا واگذار شده است.

در بخش اختیارات انتخاباتی، طبق ماده ۹۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه‌پرسی را بر عهده دارد. این نظارت از نوع نظارت استصوابی است.

«فقها و حقوقدانان ۷ دوره شورای نگهبان ازاوائل انقلاب اسلامی»

دوره اول (۱۳۵۹ تا ۱۳۶۵)

فقها	سه ساله دوم	–	حقوقدانان
آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی	–	–	محمد صالحی
آیت‌الله احمد جنتی	–	–	حسین مهرپور
آیت‌الله عبدالرحیم ربانی شیرازی	آیت‌الله محمد رضا مهدوی کنی	آیت‌الله محمد مؤمن	گودرز افتخار جهرمی
مرحوم آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی	آیت‌الله ابولقاسم خزعلی	–	محسن هادوی
آیت‌الله غلامرضا رضوانی	آیت‌الله محمد محمدی گیلانی	–	مهدوی هادوی
آیت‌الله یوسف صانعی	آیت‌الله محمد مهدی ربانی املشی	آیت‌الله محمد امامی کاشانی	علی آراد

دوره دوم (۱۳۶۵ تا ۱۳۷۱)

فقها	سه‌ساله دوم	حقوقدان
آیت‌الله محمدی گیلانی	–	گودرز جهرمی
آیت‌الله احمد جنتی	–	–
آیت‌الله محمد امامی کاشانی	–	–
آیت‌الله محمد مومن قمی	–	–
آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی	آیت‌الله محمد یزدی	–
آیت‌الله ابولقاسم خزعلی	–	–

دوره سوم (۱۳۷۱ تا ۱۳۷۷)

فقها	سه ساله دوم
آیت‌الله احمد جنتی	–
آیت‌الله محمد امامی کاشانی	–
آیت‌الله محمد مؤمن قمی	–
آیت‌الله غلامرضا رضوانی	–
آیت‌الله ابولقاسم خزعلی	–
آیت‌الله محمد محمدی گیلانی	آیت‌الله محمود هاشمی شاهرودی

دوره چهارم (۱۳۷۷ تا ۱۳۸۳)

فقها	سه‌ ساله دوم
آیت‌الله احمد جنتی	–
آیت‌الله محمد امامی کاشانی	آیت‌الله رضا استادی
آیت‌الله محمد مؤمن قمی	–
آیت‌الله غلامرضا رضوانی	–
آیت‌الله ابولقاسم خزعلی	آیت‌الله حسن طاهری خرم‌آبادی
آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی	آیت‌الله محمد یزدی

دوره پنجم (۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹)

فقها	سه‌ساله دوم	حقوقدانان
آیت‌الله احمد جنتی	–	سیامک ره‌پیک
آیت‌الله محمد مؤمن قمی	–	محمدرضا علیزاده
آیت‌الله غلامرضا رضوانی	–	محسن اسماعیلی
آیت‌الله صادق لاریجانی	آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی	محمد سلیمی
آیت‌الله محمد حسن قدیری	آیت‌الله محمدرضا مدرسی یزدی	عباسعلی کدخدایی
آیت‌الله محمد یزدی	–	حسینعلی امیری و عباس کعبی نسب

دوره ششم (۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵)

فقها	سه ساله دوم	حقوقدانان	سه ساله دوم
آیت‌الله احمد جنتی	–	سیامک ره‌پیک	–
آیت‌الله محمد مؤمن	–	محمدرضا علیزاده	–
آیت‌الله غلامرضا رضوانی	آیت‌الله مهدی شب‌زنده‌دار جهرمی	محسن اسماعیلی	با رأی نمایندگان ابقا شد
آیت‌الله محمود هاشمی شاهرودی	–	محمد سلیمی	–
آیت‌الله محمدرضا مدرسی یزدی	–	عباسعلی کدخدایی	نجات‌الله ابراهیمیان
آیت‌الله محمد یزدی	–	حسینعلی امیری	سام سوادکوهی

دوره هفتم(۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱)

فقها	حقوقدانان
آیت‌الله احمد جنتی	عباسعلی کدخدایی
آیت‌الله محمد یزدی	محمدرضا علیزاده(با رأی نمایندگان ابقا شد)
آیت‌‌الله مهدی شب‌ زنده‌دار	سیدفضل‌الله موسوی
آیت‌الله محمد مؤمن	سام سوادکوهی
آیت‌الله محمدرضا مدرسی یزدی	محسن اسماعیلی
آیت‌الله محمود هاشمی شاهرودی	نجات‌الله ابراهیمیان

فقهای ۷ دوره شورای نگهبان

فقهای شورای نگهبان در ادوار گذشته

آیت‌الله صادق آملی‌لاریجانی رئیس قوه‌قضاییه در روز دوشنبه ۱۴ تیر، در نامه‌ای به هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی، عباسعلی کدخدایی، محمدرضا علیزاده، محمدهادی صادقی، سیدفضل‌الله موسوی و احمدبیگی حبیب‌آبادی را به عنوان کاندیدای حقوقدان شورای نگهبان به خانه ملت معرفی کرد.

حقوقدانان شواری نگهبان در ادوار گذشته

مجلس در جلسه علنی چهارشنبه ۲۳ تیر۱۳۹۵ پارلمان، عباسعلی کدخدایی، محمدرضا علیزاده و سیدفضل‌الله موسوی را به ترتیب با ۲۰۳، ۱۷۸ و ۱۴۲ رأی از مجموع ۲۶۳ رأی اخذ شده، انتخاب کردند./تسنیم -تیر۱۳۹۷

***

اعضای این دوره شورای نگهبان، در حال حاضر ۱۱ نفرند. چرا که آیت الله «غلامرضا رضوانی» یکی از فقهای شورای نگهبان ۳۰ فروردین امسال درگذشت و تاکنون جایگزینی برای وی معرفی نشده است. با این حال، ترکیب فعلی شورای نگهبان و سوابق آنان به این شرح است:

آیت الله احمد جنتی

متولد: ۱۳۰۵ – اصفهان،تحصیلات: اجتهاد،دوره عضویت: اول تا پنجم

سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، رئیس سازمان تبلیغات اسلامی، رئیس شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی، عضو شورای عالی تبلیغات خارج از کشور، عضو و رئیس شورای مرکزی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، نماینده مقام معظم رهبری در امور بالکان، نماینده مقام معظم رهبری در اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان،امام جمعه موقت تهران، قم، اهواز و کرمانشاه، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و قاضی دادگاه های انقلاب اسلامی اهواز

توضیحات: وی با سابقه ترین عضو فقهای شورای نگهبان است و پس از منصوب شدن از سوی حضرت امام خمینی در اسفند ۱۳۵۸ در تمام ادوار شورای نگهبان حضور داشته است.

آیت ‌الله محمد مؤمن

متولد: ۱۳۱۹ – قم،تحصیلات: اجتهاد،دوره عضویت: اول تا پنجم

سوابق: عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی قضایی، نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی سیاستگذاری و رئیس حوزه علمیه قم، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو مجمع جهانی اهل بیت(س)، عضو هیئت امنای دانشگاه قم و رئیس دادگاه عالی قم.

آیت‌الله محمد ‌یزدی

متولد: ۱۳۱۰ -اصفهان،تحصیلات: اجتهاد،دوره عضویت: دوم، چهارم و پنجم

سوابق: رئیس دفتر حضرت امام (ره) در قم، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، عضو مجلس خبرگان رهبری، نماینده مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضاییه، رئیس دادگاه انقلاب اسلامی قم و باختران، عضو موسس و دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضو جامعه روحانیت مبارز تهران، امام جمعه موقت تهران، عضو هیأت امنای حوزه علمیه شهید شاه آبادی و عضو هیأت امنای دانشگاه فاطمیه قم.

در پی استعفای آقای صافی گلپایگانی در تیرماه ۱۳۶۷ ، آقای یزدی از سوی حضرت امام خمینی به جای وی به عضویت شورا درآمد. وی در سال ۱۳۶۸ به عنوان رئیس قوه قضائیه منصوب شد. پس از پایان خدمت در قوه قضائیه در سال ۱۳۷۸ مجددا به عضویت شورای نگهبان در آمد.

آیت الله‌ محمدرضا مدرسی‌یزدی

متولد: ۱۳۳۴ – یزد،تحصیلات: اجتهاد،دوره عضویت: پنجم

سوابق: عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،سابقه سی سال تدریس در حوزه علمیه قم(هفده سال درس خارج فقه و اصول)، مدرس دانشگاه و عضو هیأت امناء بنیاد ملی نخبگان.

آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی

متولد : ۱۳۲۷-کربلا،تحصیلات :اجتهاد،دوره عضویت :سوم و پنجم

سوابق : عضو مجلس خبرگان رهبری، عضو مؤسس جامعه روحانیت مبارز عراق، مؤسس و رئیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، رئیس دایره المعارف فقه اسلامی،رئیس قوه قضائیه و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

توضیحات :وی در اسفند ۱۳۷۳ به جای آقای محمدی گیلانی به عضویت شورای نگهبان در آمد. در تیر ۱۳۷۸ به عنوان رئیس قوه قضائیه منصوب شد و آقای یزدی به جای ایشان به عضویت شورای نگهبان درآمد. پس از پایان خدمت در قوه قضائیه مجددا در مرداد ۱۳۸۸ به جای آقای لاریجانی به عضویت شورای نگهبان درآمد.

محمد رضا علیزاده

متولد: ۱۳۳۰ – سوادکوه،تحصیلات: کارشناسی ارشد حقوق،دوره عضویت: دوم تا پنجم

سوابق: معاون رئیس قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، معاون بازرسی کل کشور، دادستان انقلاب اسلامی قائمشهر، مدیرکل ارزشیابی قضات و قائم مقام دبیر شورای نگهبان.

دکتر محسن اسماعیلی

متولد: ۱۳۴۴ – تهران،تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی، اجتهاد،دوره عضویت: چهارم و پنجم- حقوقدان

سوابق: رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) و استاد دانشگاه

حجت‌الاسلام محمد سلیمی

متولد: ۱۳۳۳ – همدان،تحصیلات: سطح چهار حوزوی معادل دکتری،دوره عضویت: پنجم- حقوقدان

سوابق: حاکم شرع دادگاههای انقلاب اسلامی در استانهای تهران ، خراسان ، فارس و همدان ، رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح استان همدان ، رئیس شعبه ۳۱ دیوان عالی کشور ، رئیس شعبه دوم دادگاه ویژه روحانیت ، دادستان کل ویژه روحانیت و مدرس حقوق در دانشگاه

دکتر سیامک ره پیک

متولد: ۱۳۴۲ – تهران،تحصیلات: دکترای حقوق خصوصی،دوره عضویت: پنجم- حقوقدان

سوابق: رئیس دانشکده علوم قضایی ، سر دبیر فصلنامه دیدگاه های حقوقی ، مدیر مسئول فصلنامه مطالعات راهبردی و رئیس پژوهشکده مطالعات راهبردی

حسینعلی امیری

متولد: ۱۳۴۵ – سنقر،تحصیلات: دانشجوی دکترای تخصصی حقوق عمومی،دوره عضویت: پنجم

سوابق: معاون قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، رئیس کل دادگستری استان های خوزستان، کردستان و فارس و مدرس دانشگاه

دکتر عباسعلی کدخدایی

متولد: ۱۳۴۰ – اصفهان،تحصیلات: دکترای حقوق بین الملل،دوره عضویت: چهارم و پنجم

سوابق: استاد دانشگاه تهران، قائم مقام دبیر شورای نگهبان، معاون اجرایی و امور انتخابات شورای نگهبان و سخنگوی شورای نگهبان/منبع:خبرگزاری مهر+پارسینه