آژاکسِ برانداز 24 تا 28 مرداد 1332 ! / 10 صبح کودتای 28 مرداد

روزان - حسام الدین شیخی - عملیات آژاکس یا تی پی آژاکس(T.P. AJAX) اسم رمز عملیات سازمان سیا در کودتای 28 مرداد است. عملیات «تی پی آژاکس» به عنوان اولین عملیات قهری براندازی برون مرزی سازمان سیا محسوب می‌شود. کلمه AJAX نام تجاری یک ماده پاک کننده و شوینده شرکت «کلگیت پالمولیو» است که در آمریکا و اروپا استفاده می‌شود. این ماده هنوز هم به همین نام در بازار موجود است. T.P. مخفف نام حزب توده TUDEH PARTY است. منظور از این نام، عملیات پاکسازی حزب توده از ایران است. دستور عملیات کودتا از طرف چرچیل به خاطر انتقام ملی شدن صنعت نفت و از طرف آیزنهاور به خاطر ترس از حاکم شدن کمونیسم بر ایران صادر شده بود. شاه با قصد آنان موافقت کرد.

خلع دکتر مصدق به وسیله کودتا قرار بود در عملیات چکمه در سال 1331 انجام شود. اما حزب توده متوجه شد و به مصدق گزارش داد. مصدق هم با تعطیل کردن سفارت انگلیس در تهران و اخراج تمام دیپلمات‌های انگلیسی، این برنامه را ناکام گذاشت.بار دیگر قرار بود خلع دکتر مصدق در کودتای 25 مرداد 1332 انجام شود. در نیمه شب روز 24 مرداد 1332 رمز عملیات آژاکس: (حالا دقیقاً نیمه شب است) به صورت رمز از رادیو بی‌بی‌سی اعلام شد. این کودتا هم به وسیله حزب توده کشف و به مصدق گزارش شد. مصدق هم دستور بازداشت سرهنگ نعمت‌الله نصیری را که برای بازداشت وی آمده بود صادر کرد. و اما سرانجام 28 مرداد 1332 دولت محمد مصدق در پی کودتاچیان سقوط کرد...

پس از کودتا: از نخستین دقایق صبح روز 29 مرداد 1332 مأمورین فرمانداری نظامی، رکن دوم و اداره کل شهربانی دست به بازداشت عده زیادی از همکاران محمد مصدق، اعضاء جبهه ملی، نمایندگان مستعفی و روزنامه‌نگاران و اعضاء حزب توده زدند. از طرف سرلشکر فضل‌الله زاهدی اعلامیه‌ای صادر و متذکر شد «در حفظ جان دکتر مصدق از هیچ گونه اقدامی کوتاهی نخواهد شد. از این رو مقتضی است ظرف 24 ساعت خود را به شهربانی معرفی نماید. » زاهدی فرمانده کودتا به محمدرضا شاه تلگرافی زد و از وی خواست تا به ایران بازگردد، شاه نیز در جواب فضل‌الله زاهدی اعلام کرد بی درنگ به ایران بازمی‌گردد. در روز 29 مرداد 1332 در تمام شهرهای ایران حکومت نظامی برقرار شد. همچنین در این روز عده زیادی از افسران که از عوامل کودتا بودند ترفیع درجه پیدا کردند از جمله سرهنگ نعمت‌الله نصیری، سرهنگ تیمور بختیار و سرهنگ عباس فرزانگان درجه سرتیپی گرفتند. پس از کودتا به دستور فرمانداری نظامی از انتشار روزنامه‌های حامی مصدق و حزب توده جلوگیری شد. پس از کودتا سرلشکر زاهدی امور دولت را در دست گرفت. دکتر مصدق در روز 29 مرداد خود را به زاهدی تسلیم کرد و بازداشت شد.

توضیح عکس: سربازان وفادار به شاه در برابر مجلس شورای ملی در روز 28 مرداد 1332 خورشیدی



توضیح عکس: 10 صبح کودتای 28 مرداد؛ آتش زدن ساختمان‌های روزنامه‌های طرفدار دولت - این نگاره مربوط به دفتر روزنامه بختیار متعلق به دکتر حسین فاطمی است، دفتر روزنامه باختر امروز.