مربع

صنایع ادبی همیشه هم به کار زیباتر کردن یا هنرمندانه‌تر کردن متن نمی‌آیند. گاهی این صنایع صرفا مسابقه‌ای هستند میان شاعر با خودش، یا با رقیب درباری‌اش که با رو کردن یک فن پیچیده صله قابل توجهی به دست آورده و حالا باید نشانش داد که دست بالای دست بسیار است. یکی از این فنون بی‌نمک «شعر مربع» یا چهارسویه است؛ یعنی شعری که بشود آن را هم در ردیف‌های افقی راست به چپ خواند و هم در ردیف‌های عمودی بالا به پایین. طبیعی است که اشعار مربع بیشتر به قصد مربع بودن سروده شده‌اند تا زیبا بودن یا انتقال مفاهیم ناب و بدیع. آن‌ها را باید در همان چهارچوب جنگولک‌بازی‌ خودشان ارزیابی کرد، نه در مقایسه با اشعار بزرگ فارسی. شعر زیر یک نمونه مربع از منوچهری دامغانی است.
به جانت نگارا که داری وفا
نگارا وفا کن به دل بی جفا
که داری به دل دوستی مر مرا
وفا بی جفا مر مرا خوش‌ترا

چلچراغ ۸۱۸