طرز تهیه جوانه گندم در خانه؛ آموزش مرحله به مرحله

جوانه ها ارزش غذایی و کاربردهای فراوانی در آشپزی دارند و می‌توانیم آنها را به بخش ثابتی از رژیم‌ غذایی خود تبدیل کنیم، چون ارزش غذایی غلات و حبوبات پس از جوانه زدن افزایش می‌یابد. تهیهٔ جوانه غلاتی مانند گندم و برنج بسیار ساده است و به تجهیزات خاصی نیاز ندارد و انجام آن هم برای بزرگ‌سالان و هم کودکان، لذت‌بخش و سرگرم‌کننده است. به‌علاوه استفاده از جوانه غلات و حبوبات، مزه و بافت جدیدی را به سالادها، سوپ‌ها و سایر غذاهای ما اضافه می‌کند. در این مطلب قصد داریم طرز تهیه جوانه گندم را آموزش بدهیم. البته مراحل تهیهٔ جوانه سایر غلات و حبوبات نیز به همین صورت است. با ما همراه باشید.

چرا بهتر است جوانهٔ گندم را خودمان تهیه کنیم؟

مونیکا رینگل (Monica Reinagel)، متخصص تغذیه و آشپز حرفه‌ای درمورد مقایسهٔ میان تهیهٔ جوانهٔ غلات و کاشت سبزیجات به نکتهٔ جالبی اشاره می‌کند. او می‌گوید حتی اگر به‌دلیل شرایط آب‌وهوایی یا محدودیت مکانی نمی‌توانید در فضای باز باغبانی و کشاورزی کنید، می‌توانید در آشپزخانه‌تان جوانهٔ گندم تهیه کنید.

رینگل می‌گوید: «تهیهٔ جوانهٔ گندم، روش ساده‌ای برای تولید چیزی تازه است. تهیهٔ جوانه غلات، برای کودکان نیز سرگرمی بسیار خوبی است. برخلاف کاشت گوجه‌فرنگی که ۳ ماه زمان می‌برد، تهیهٔ جوانه غلات بسیار سریع است و می‌توانید از آنها همراه با سبزیجات استفاده کنید و از آشپزی لذت ببرید.»

از چه غلات و حبوباتی می‌توان برای تهیهٔ جوانه استفاده کرد؟

شما می‌توانید از انواع حبوبات و غلات کامل برای تهیهٔ جوانه استفاده کنید. نکتهٔ بسیار مهم، کامل بودن غلاتی است که استفاده می‌کنید، یعنی پوست و سبوس آنها نباید جدا شده باشد. در اینجا طرز تهیه جوانه گندم را آموزش می‌دهیم، ولی می‌توانید از غلات و حبوبات مختلفی مانند جو، گندم‌ سیاه (چاودار)، ذرت، جوانه ماش، نخود، ارزن، کینوآ، برنج، ذرت‌خوشه‌ای (سورگوم) و هریک از حبوبات و غلات کامل دیگر نیز استفاده کنید. البته توجه داشته باشید که جوانهٔ جو پیش از مصرف باید کاملا پخته شود.

اصول اولیه در طرز تهیه جوانه گندم

در ابتدا باید دانه‌های گندم را در آب خیس کنید تا رطوبت آنها افزایش یابد و فیتیک اسید (phytic acid، ترکیبی آلی که در بسیاری از مواد غذایی گیاهی یافت می‌شود) موجود در آنها غیرفعال شود. گرچه در این مرحله غلات ما کاملا جوانه نمی‌زنند، ولی می‌توانیم این غلات خیس‌خورده را با شیرهای گیاهی (مانند شیربادام) مخلوط کنیم یا آنها را با استفاده از آب و زمان کمتری (نسبت‌به غلات خیس‌نشده) بپزیم.

برای اینکه گندم‌ها کاملا جوانه بزنند، باید دانه‌های خیس‌شده را بشوییم، آب آنها را تخلیه کنیم و سپس آنها را به‌مدت ۱ تا ۵ روز به‌صورت مرطوب در شیشه‌ای نگهداری کنیم. معمولا جوانهٔ گندم به‌صورت خام یا کمی پخته‌ مصرف می‌شود یا از آن آرد تهیه می‌شود. برای خشک کردن جوانهٔ غلات می‌توان از دستگاه میوه‌خشک‌کن استفاده کرد یا آنها داخل فِری با دمای پایین یا زیر نور خورشید قرار داد.

ظرف مناسب برای تهیه جوانه گندم

از هر ظرف شیشه‌ای می‌توانید برای تهیهٔ جوانه گندم استفاده کنید. البته در نظر داشته باشید که حجم غلات، پس از جوانه زدن افزایش می‌یابد. برای نمونه برای نصف فنجان گندم، یک شیشهٔ دهن‌گشاد ۱ لیتری مناسب است.

دهانهٔ شیشه را با سرپوش یا توری بپوشانید، به‌صورتی که امکان خروج آب و گردش هوا وجود داشته باشد.

برای پوشاندن دهانهٔ شیشه می‌توانید از پارچهٔ درشت‌بافی استفاده کنید که برای صاف کردن مایعات و تهیهٔ پنیر استفاده می‌شود. همچنین می‌توانید از صفحه‌ای از جنس استیل ضدزنگ یا پلاستیک استفاده کنید و با استفاده از کش‌لاستیکی آن را روی درب شیشه محکم کنید.

نکات و ملاحظات ایمنی

دانه‌های غلات و حبوبات، برای جوانه زدن و رشد کردن به محیطی گرم و مرطوب نیاز دارند. ولی این شرایط برای رشد باکتری‌هایی مانند سالمونلا (Salmonella)، لیستریا (Listeria) و اشریشیا کلی (E. coli) نیز بسیار مناسب است. ادارهٔ مواد غذایی و دارویی ایالات متحدهٔ آمریکا (FDA) هشدار می‌دهد که «باکتری‌ها می‌توانند از طریق شکاف‌های موجود در پوسته و قبل از رشد جوانه‌ها، وارد دانه‌ها شوند و از بین بردن آنها با شست‌وشو تقریبا غیرممکن است. اگر داخل یا روی دانه‌ها باکتری‌های بیماری‌زایی وجود داشته باشند، حتی در شرایط بهداشتی نیز می‌توانند در طول جوانه زدن به‌میزان زیادی افزایش پیدا کنند.» FDA توصیه می‌کند که برای کاهش خطر ابتلابه بیماری، جوانه‌ها را پیش از مصرف کاملا بپزیم.

متخصص تغذیه، رینگل، می‌گوید: «احتمال آلوده بودن جوانه‌های خریداری‌شده از مغازه به باکتری اشریشیا کلی بیشتر است. جوانه‌های تهیه‌شده در خانه از مزیت ایمنی و سلامتی برخوردار هستند. بدیهی است که شما برای تهیهٔ جوانه از شیشه‌ای تمیز استفاده می‌کنید. مزیت دیگر تهیهٔ جوانه در خانه این است که جوانه‌های خریداری‌شده به‌سرعت گندیده و خراب می‌شوند، چون احتمالا یک تا دو هفته از زمان تهیهٔ آنها گذشته است. ولی جوانه‌های خانگی، خوب و تازه هستند.»

طرز تهیه جوانه گندم

با انجام مراحل زیر می‌توانید حدود ۲ فنجان جوانهٔ گندم تهیه کنید.

مواد لازم

• یک‌دوم فنجان گندم کامل. البته می‌توانید از غلات کامل و حبوباتی مانند جو، گندم‌ سیاه، ذرت، ماش، نخود، ارزن، کینوآ، برنج، ذرت‌ خوشه‌ای (سورگوم) و هریک از حبوبات و غلات کامل دیگر نیز استفاده کنید.
• آب (تصفیه‌شده).

وسایل لازم

• پیمانه یا فنجان اندازه‌گیری؛
• صافی یا آبکش؛
• کاسه‌ای برای خیساندن گندم؛
• شیشهٔ دهن‌گشاد ۱ لیتری؛
• سرپوش مناسبی مانند توری سیمی یا پارچهٔ درشت‌باف و کش لاستیکی یا نوار و پیچ فلزی (برای محکم کردن سرپوش روی شیشه)؛
• کاسه‌ای برای خالی کردن آب اضافه.

طرز تهیه جوانه گندم

۱. شست‌وشو و آب‌کشی گندم

گندم‌ها را داخل صافی یا آبکش بریزید و آن را خوب بشویید و سپس آب آن را خالی کنید.

۲. خیساندن گندم‌ها

گندم‌ها را داخل کاسه‌ای بریزید. روی آن آب بریزید؛ به‌صورتی که چند سانتی‌متر روی آن را بپوشاند. گندم باید یک شب یا دست‌کم ۱۲ ساعت در آب بماند.

۳. آب‌کشی گندم‌ها

گندم‌ها را داخل صافی یا آبکشی بریزید تا آب آن خالی شود. سپس گندم‌ها را خوب بشویید و سپس آب آن را خالی کنید.

۴. ریختن گندم‌ها داخل ظرف شیشه‌ای

گندم‌ها را داخل ظرف شیشه‌ای دهن‌گشاد ۱ لیتری بریزید.

۵. پوشاندن بطری شیشه‌ای

ظرف شیشه‌ای را با توری سیمی یا پارچهٔ درشت‌باف دولایه‌ای بپوشانید که با کش لاستیکی یا نوار فلزی و پیچ، در جای خود محکم و ثابت شده است.

۶. وارونه کردن ظرف شیشه‌ای

ظرف شیشه‌ای را با زاویه‌ای وارونه کنید که آب اضافی ان خارج شود و هوا گردش داشته باشد. ظرف را داخل کاسه‌ای بگذارید تا آب اضافه وارد آن شود. پس از خارج شدن آب اضافه، ظرف شیشه‌ای را در جایی دور از نور مستقیم قرار دهید. بهتر است که دمای هوای محلی که ظرف را در آن قرار می‌دهید، بین ۶۸ تا ۷۵ درجهٔ فارنهایت (۲۰ تا ۲۴ سانتیگراد) باشد.

۷. شست‌وشو و تخلیهٔ آب، ۲ بار در روز

هر ۱۲ ساعت یا بیشتر، داخل ظرف آب بریزید و به‌صورت چرخشی آن را تکان دهید تا تمام دانه‌های گندم به‌طور مساوی شسته شوند. آب را بیرون بریزید و ظرف را مانند مرحلهٔ ۶ وارونه کنید.

۸. انتظار کشیدن و مراقبت کردن

دانه‌های گندم باید ظرف ۱ تا ۵ روز جوانه بزنند. با ظاهر شدن دُم‌های کوچک، متوجه می‌شوید که گندم‌ها آماده شده‌اند. شما می‌توانید تا زمانی صبر کنید که گندم‌ها فقط کمی جوانه زده‌اند یا برای مدت طولانی‌تری منتظر بمانید تا جوانهٔ گندم‌ها به‌اندازهٔ یک‌چهارم اینچ یا بیشتر رشد کنند.

۹. گذاشتن جوانه های گندم در یخچال

جوانه‌های گندم را بشویید و آب اضافی را خالی کنید و سپس آنها را داخل یخچال بگذارید. می‌توانید جوانه‌ها را تا یک هفته در یخچال قرار دهید. اگر هر زمان حس کردید که جوانه‌ها بوی بدی می‌دهند یا لزج شده‌اند، آنها را دور بریزید.

ویدئو: چطور جوانه گندم درست کنید؟

۵ خاصیت جوانه گندم برای سلامتی و کاربردهای متنوع جوانه‌ها

جوانه‌ها یک منبع طبیعی و غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنتی‌اکسیدان‌ها و آنزیم‌های فعال هستند. فرایند جوانه‌زنی موجب افزایش میزان ویتامین C، ویتامین B، و اسیدفولیک در غلات و حبوبات می‌شود. همچنین جوانه‌ها به‌دلیل تجزیه فیتات‌ها در طول فرآیند رشد، قابلیت جذب مواد مغذی را در بدن افزایش می‌دهند. از جمله خواص سلامتی مهم جوانه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقویت سیستم ایمنی بدن: جوانه‌ها به مبارزه با رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند و سیستم دفاعی بدن را قوی‌تر می‌کنند.
• بهبود گوارش: به‌دلیل وجود آنزیم‌های فعال، هضم مواد غذایی را آسان‌تر کرده و به رفع یبوست کمک می‌کنند.
• تقویت پوست و مو: ویتامین E موجود در جوانه گندم به سلامت پوست، کاهش چین‌وچروک، و تقویت موها کمک می‌کند.
• کنترل وزن: مصرف جوانه‌ها به‌دلیل داشتن فیبر زیاد و کالری کم، احساس سیری را طولانی‌تر کرده و به کنترل وزن کمک می‌کند.
• تقویت باروری: جوانه گندم به‌دلیل داشتن ویتامین E، که به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی شناخته می‌شود، نقش مهمی در بهبود باروری و سلامت جنسی دارد.

چطور جوانه‌های گندم را طولانی‌تر نگهداری کنیم؟

برای افزایش ماندگاری جوانه‌ها و جلوگیری از فساد آنها، نکات زیر را رعایت کنید:

• خشک کردن جوانه‌ها: جوانه‌ها را با استفاده از دستگاه میوه‌خشک‌کن یا در فر با دمای پایین خشک کنید. خشک کردن جوانه‌ها، ماندگاری آنها را افزایش می‌دهد و می‌توانید از آنها به‌عنوان یک ماده اولیه در تهیه آرد جوانه استفاده کنید.
• نگهداری در یخچال: پس از شستن جوانه‌ها، آنها را در ظرف شیشه‌ای دربسته داخل یخچال قرار دهید. این کار ماندگاری جوانه‌ها را تا یک هفته افزایش می‌دهد.
• فریز کردن جوانه‌ها: جوانه‌های خشک‌شده را می‌توانید در کیسه‌های زیپ‌دار یا ظروف دربسته در فریزر نگهداری کنید و در مواقع لزوم از آنها استفاده کنید.

سوالات متداول درباره طرز تهیه جوانه گندم

۱. چرا گاهی جوانه‌ها بوی بدی می‌دهند؟

جوانه‌ها به محیطی مرطوب و گرم برای رشد نیاز دارند، اما اگر شست‌وشوی روزانه و تخلیه آب اضافی به‌درستی انجام نشود، ممکن است باکتری‌ها رشد کرده و بوی نامطبوع ایجاد شود. در صورت بوی بد یا لزج شدن جوانه‌ها، بهتر است آنها را دور بریزید.

۲. آیا می‌توان از هر نوع غلات و حبوبات برای تهیه جوانه استفاده کرد؟

خیر، برای تهیه جوانه باید از غلات و حبوبات کامل و سالم استفاده کنید که پوست و سبوس آنها جدا نشده باشد. همچنین بهتر است از غلات ارگانیک استفاده کنید تا از نبود آفت‌کش‌ها و مواد شیمیایی اطمینان حاصل کنید.

۳. آیا می‌توان جوانه‌ها را به غذای کودکان اضافه کرد؟

بله، جوانه‌ها به‌دلیل داشتن مواد مغذی بالا، انتخابی عالی برای غذای کودکان هستند. می‌توانید آنها را به سوپ، پوره، یا اسموتی کودک اضافه کنید. بااین‌حال، بهتر است برای کودکان زیر ۲ سال، جوانه‌ها را به‌صورت پخته استفاده کنید.

۴. چرا بعضی از غلات جوانه نمی‌زنند؟

عوامل متعددی می‌توانند مانع جوانه زدن غلات شوند، از جمله:

• کهنه بودن یا نگهداری نامناسب دانه‌ها.
• استفاده از غلات فرآوری‌شده که پوست و سبوس آنها جدا شده است.
• خیساندن بیش از حد یا خشکی بیش از اندازه دانه‌ها در طول فرآیند.

۵. چطور می‌توان اطمینان حاصل کرد که جوانه‌ها سالم و ایمن هستند؟

برای اطمینان از سالم بودن جوانه‌ها:

• دانه‌ها را قبل از استفاده کاملاً بشویید.
• از ظروف تمیز و محیط بهداشتی برای تهیه استفاده کنید.
• جوانه‌ها را در مدت زمان کوتاهی مصرف کنید و آنها را به‌درستی در یخچال نگهداری کنید.

۶. آیا می‌توان از جوانه‌ها آرد تهیه کرد؟

بله، می‌توانید جوانه‌ها را خشک کرده و سپس آسیاب کنید تا آرد جوانه به دست آید. این آرد برای تهیه نان، کیک، و انواع شیرینی‌ها مفید است و ارزش غذایی بالایی دارد.

۷. آیا مصرف جوانه‌ها برای دیابتی‌ها مناسب است؟

بله، جوانه‌ها شاخص گلیسمی پایینی دارند و می‌توانند به کنترل سطح قند خون کمک کنند. بااین‌حال، بهتر است دیابتی‌ها مصرف جوانه‌ها را با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه انجام دهند.

۸. آیا می‌توان جوانه‌ها را به حیوانات خانگی داد؟

بله، جوانه‌ها به‌عنوان یک منبع مغذی برای حیوانات خانگی نیز مفید هستند. می‌توانید مقدار کمی از جوانه‌ها را به غذای سگ یا گربه اضافه کنید، اما بهتر است ابتدا با دامپزشک مشورت کنید.

۹. آیا مصرف جوانه‌ها می‌تواند به کاهش التهاب بدن کمک کند؟

بله، به‌دلیل وجود آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضدالتهابی، مصرف جوانه‌ها می‌تواند به کاهش التهاب بدن کمک کند و خطر بیماری‌های مزمن را کاهش دهد.

۱۰. آیا می‌توان از جوانه‌ها در رژیم‌های ورزشی استفاده کرد؟

بله، جوانه‌ها منبع خوبی از پروتئین‌های گیاهی و کربوهیدرات‌های سالم هستند که انرژی لازم را برای فعالیت‌های ورزشی تأمین می‌کنند. می‌توانید آنها را در وعده‌های قبل یا بعد از تمرین مصرف کنید.