اسرار ماندگاری سرودهای انقلاب/از کوچه‌های نصیرالدوله تا شیکاگو

خبرگزاری مهر_گروه فرهنگ: کتاب «برخیزید» شامل خاطرات شفاهی سیدحمید شاهنگیان آهنگساز و خواننده انقلابی تاریخ انقلاب اسلامی ایران، نوشته روح‌الله رشیدی به‌تازگی توسط انتشارات راه‌یار منتشر و راهی بازار نشر شده است.

این‌کتاب خاطرات چگونگی شکل‌گرفتن و تولد سرودهای معروف انقلاب اسلامی ایران را توسط شاهنگیان در بر می‌گیرد و در حجم ۲۰۸ صفحه تنظیم شده است. شاهنگیان که در بهبوهه وقایع انقلاب، از آمریکا به ایران آمد، با این‌ایده که باید کاری کُنَد، مشغول تهیه و تولید آهنگ و نغمه‌های انقلابی شد.

معصومه خوانساری پژوهشگر و یکی از مخاطبان این‌کتاب، یادداشتی درباره این‌اثر نوشته و آن را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.

در ادامه مشروح این‌یادداشت را می‌خوانیم:

سرودها نوعی از موسیقی با انگیزه‌ی پرورش و دلگرمی برای جامعه هستند که با برجسته‌نمایی هویت اجتماعی و تاریخی یک کشور، افراد جامعه را به همبستگی، همذات‌پنداری با یکدیگر و مقاومت در برابر نا برابری‌ها، ناملایمات و ستیزه‌ها تشویق می‌کنند.

کمتر کسی از تأثیر موسیقی و شعر و ملودی‌اش بر انسان و فرهنگ و جامعه، بی‌خبر است. به‌خوبی واقفیم در پسِ متن هر شعر و سرود، مضمونی نهفته است که باعث رشد و بالندگی شخص و جامعه خواهد شد. با دلسوزان این عرصه، اُخت شدن و نزدیکی به روش‌هایی که در گذشته برای پیشبرد سطح فرهنگی جامعه در نظر گرفته‌اندف راه‌یافتی است برای درجا نزدن و پیشرفت. سرودهای انقلاب حالا پس از گذشت چهار دهه، همچنان در ذهن‌ها ماندگار و بر زبان‌ها جاری است. متن هرکدام از این سرودها شمه‌ای است از سرگذشت سیاسی روز خاصی از مردم و کشور ایران. و یادآوری اتفاقات و حوادث آن روز. مثل سرود هفده شهریور. خلق سرودهای ماندگار انقلابی در حفظ روحیه‌ی حماسی نسل جوان نقش اول را دارد و باید به این مهم پرداخت.

سرودهای ملی و بومی قادر اند جامعه را ترغیب و تشویق به اتحاد و دفاع از هویت تاریخی و سیاسی و یا دستیابی برای رسیدن به یک هدف مشترک مهیا کنند. در روزهای دهه فجر و پخش سرودهای پر انرژی انقلابی، همیشه سؤال پیش آمده که این سرودها کِی و چگونه نوشته و ملودی‌اش ساخته شده و با توجه به سخت‌گیری‌های رژیم پهلوی و وجود ساواک توسط چه کسانی خوانده شده است. همچنین توزیع و نشر سرودها با توجه به شلوغی و بحبوحه انقلاب چگونه بوده است. محمدجواد کربلایی و مرتضی قاضی با مصاحبه با سید حمید شاهنگیان، در کتاب «برخیزید» به این دست از کنجکاوی‌ها در قالب کتابی با ۲۰۸صفحه پاسخ داده‌اند.

کتاب «برخیزید» به کوشش روح‌الله رشیدی، خاطرات شفاهی سید حمید شاهنگیان را از کوچه‌های نصیرالدوله تهران روایت کرده و ما را تا شیکاگو می‌برد. حمید در اوج جریانات انقلاب و اوایل سال ۱۳۵۷ وارد ایران می‌شود و با این تفکر که باید کاری کرد، وارد عمل می‌شود. خود شاهنگیان در صفحه‌ ۸۸ گفته است: «شاید یکی از دلایل آزاداندیشی من در همه عمرم، ماجرای تغییر نگاه درباره‌ شریعتی بود.» و با همین منظرگاه وارد ایران و ماجرای انقلاب شد و با توجه به علاقه و استعدادش و تأثیرگذاری ۱۷شهریور خونین دست به کار شد و با صدایی که پنهانش می‌کرد، اولین اثرِ گروه سرود یک نفره را با حداقل امکانات خواند و توزیع کرد. می‌توان ماندگاری این آثار تا به امروز را گویای ریشه‌دار بودنشان در فرهنگ و باور قلبی مردم دانست.

تنظیم و آهنگسازی سرودهای انقلابی مثل «برخیزیدای شهیدان راه خدا» و «خمینی ای امام» بر عهده‌ی شاهنگیان بوده که در کتاب به شرح مبسوط آن پرداخته شده و جذابیت قصه ساخت و پخش نوارها از بهترین بخش‌های کتاب است.

در پسِ روایت جذاب و زبان خوب کتاب با شخصیت آرام و برجسته شاهنگیان آشنا شده و با تعمّق در سرنوشتش و به روایت کتاب درمی‌یابیم حکمت استعدادش برای چه بوده است. گوش سیدحمید را خدا جوری تنظیم کرده بود که با حساسیت به موسیقی آماده‌ی ساختن سرودهای ناب انقلابی باشد تا بتواند به واسطه‌ی هنر موسیقی در جبهه‌ی فرهنگی، تربیت ذهنی مخاطب را آماده و در پس سرودها هویت ایران و ایرانی را بسازد.

زبان روایت شاهنگیان، روان و شیرین و مناسب با حوادث کتاب است و اتمسفر و جذابیت مناسب با حوادث مخصوصاً در فصل‌های «جلای وطن» و «برخیزیم در هوای آزادی» را برای پیشبرد مصاحبینش و همچنین مخاطبش می‌سازد. کتاب، در فصل «جلای وطن» و بازگویی خاطرات دوران دانشجویی سیدحمید در شیکاگو، منظر نویسنده را نشان و شیوه‌ی آشنایی و تشکیل انجمن انجمن اسلامی را به تصویر می‌کشد.

پُرتعلیق‌ترین و حساس‌ترین فصل کتاب هم، مربوط به بخش «برخیزیم در هوای آزادی» است که با شاهنگیان و دوستانش برای ساخت سرودها به محله‌های مختلف می‌رویم و اشخاص جدیدی را می‌شناسیم. و هول و ولای دستگیری توسط ساواک به جانمان می‌افتد. شاید باورپذیر نباشد سرودهایی با این محتوا و کیفیت با حداقل امکانات و سختی در کمترین زمان ساخته شده‌اند و با چه ترفندهایی نوارهای کاستش بین مردم توزیع و پخش شده است.

نکته حائز اهمیت کتاب این است که اسم هر شخص و مکانی را که راوی نام می‌برد، در پاورقی شرح کامل و موجزی از آن را برای شناخت و پیوند با ماجرا می‌خوانیم. این اطلاعات کمک می‌کند تا با محله‌ها و اشخاص، بیشتر آشنا شده و اهمیتشان در بازگویی خاطرات و روند زندگی راوی، صمیمی‌تر و راحت‌تر باشد.

شاهنگیان پس از انقلاب تا سال ۱۳۶۰ در سمت ریاست شورای شعر و موسیقی صدا و سیما فعالیت داشت و ورود به عرصه‌ جبهه‌ی فرهنگی و هدایت به حق آن را بعد از انقلاب و در شلوغی فرارها و عزل و نصب‌ها وظیفه‌ خود ‌می‌دانست. او برای سروسامان بخشیدن به اوضاع وارد عرصه می‌شود و در سال‌های بعد از جنگ هم در همین عرصه دست به ساخت پیام‌های بازرگانی و آموزشی زده و وظیفه‌ فرهنگی خود را فراموش نکرده است.

برای شناخت هر رویداد و پدیده‌ای باید دید از کجا آمده و روند شکل‌گیری و پرورشش چگونه بوده است. کتاب «برخیزید» نشان می‌دهد که خانواده، مدرسه، مسجد، هیئت و روضه‌ها و جلسات قرانی و دوستان در تربیت مردم انقلابی آن روزها بی‌تأثیر نبودند و باعث ساخته شدن بدنه‌ی انقلاب شدند در کنار اینها موسیقی هم ابزاری در دست هنرمندان متعهد بوده تا به گسترش عمق فکری و عینی مردم کمک کند.

شاهنگیان با کلام گرم و ساده‌اش و کارکرد سرود، ما را به روزهای پرشور انقلاب می‌برد. سرودهای انقلابی را در رگ و جان مخاطبش تزریق می‌کند. هر جا قرار است سرودی خوانده شود، مخاطب هم سرک می‌کشد از فرودگاه مهرآباد با سرود «خمینی ای امام» تا بهشت زهرا(س) و جا ماندن گروه سرودش پشت جایگاه امام. با شاهنگیان بیشتر جلو می‌رویم تا می‌رسیم به ورود موسیقی پاپ و مصائبش.

«برخیزید» زبان دردمند شاهنگیان در آرزوهایی برای موسیقی نیز هست. دلسوخته‌وار از اُفت موسیقی اصیل و رفتن به‌سوی عاشقانه‌های جنسی گله می‌کند که هر روز از رادیو پخش می‌شود و البته سپاسگزار مردمی است که سرودهایش را هویت ملی می‌دانند وزمزمه روزانه‌شان است. عکس‌های انتهای کتاب به فضاسازی و همذات‌پنداری با روایت و حوادث و پیوند با خاطرات شفاهی سیدحمید شاهنگیان کمک زیادی می‌کند.

در آخر، خواندن این کتاب به جوانان و نوجوانان توصیه می‌شود تا بدانند برای ساخت سرودی حماسی چه رنج‌ها و مراحلی در سخت‌ترین شرایط کشیده شده و رمز ماندگاری این سرودها پس از چهار دهه چه بوده و کجاست!