یادداشت| کرونا و لزوم گذار به حکمرانی جهانی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، کرونا بار دیگر این واقعیت را آشکارا به انسان امروز نشان داد که در جهانِ جهانی‌­شده (globalized world) موسوم به دهکده جهانی (global village) روزگار می­‌گذراند. جهانی که به ­گونه­ای متناقض­‌نما علی­رغم همه بزرگی‌­اش، بر اثر تحولات شگرف عرصه حمل و نقل و ارتباطات دچار عارضه فشردگی فضا و زمان (time-space compression) شده است و هر روز کوچک­تر از دیروز به چشم می‌­آید و جهانِ در حال آب­‌رفتن (shrinking world) لقب می­‌گیرد. همچون دهکده­ای که ساکنانش در شبکه­‌ای درهم‌­تنیده از تعاملات هرروزه، چنان به هم پیوند خورده‌­اند که هر کنش و حادثه‌ای در یک گوشه از آن می‌­تواند بلافاصله زندگی سایرین را تحت تأثیر قرار دهد.

تا چندی پیش چند نفر از ما نام «ووهان» را شنیده بودیم و حتی می­‌دانستیم در کجای نقشه دنیا قرار گرفته است؟ اما همین شهر ناآشنا ناگهان در صدر اخبار همه خبرگزاری­‌های جهانی می‌­نشیند و مردم جوامع مختلف با ترس و وحشت از آن یاد می­‌کنند. ویروس مرگبار کرونا از همین شهر سربرآورد، شتابان سراسر چین را درنوردید، سپس حمله­‌ای فرامرزی به راه انداخت و سرزمین­‌های دیگر قاره‌­ها را عرصه تاخت و تاز خود کرد و خیلی زود تا آن سوی آب‌­های آتلانتیک رسید و در خاک کشور ابرقدرت نیز جمع کثیری را به کام مرگ کشاند و همچنان در آن­جا و همه‌­جا از انسان‌­های بی‌­دفاع قربانی می­‌گیرد.

روزگاری بود که مردم ینگه‌­دنیا چنین می‌­پنداشتند که به یُمن قرار گرفتنِ قلمروشان در دل اقیانوس، از جنگ­‌ها و ناامنی­‌های دیگر نقاط جهان مصون هستند و می­‌توانند آسوده در بهشت امن و آرام خود بی‌­اعتنا به سرنوشت سایرین زندگی کنند اما جهانی شدن مدت­هاست نادرستیِ این پندار را نشان داده است. شاید امروز شهروندان آمریکا این جمله جیمز روزنا در مقاله «نزدیکی‌­های دوردست» را - که می‌­گفت در دوران جهانی شدن می‌­توان از تأثیر به هم خوردن بال یک پروانه در برزیل بر وضعیت جَوّی آسمان شیکاگو بحث به میان آورد - بهتر از گذشته درک می‌­کنند. البته جهانی شدن پیش از این نیز طعم مشکلات و تنگناهای مشترک (collective dilemmas) را به همه مردم جهان چشانده بود. مثل وقتی که بحران مالی 2008 آمریکا کل اقتصاد جهانی را دستخوش رکود کرد یا زمانی که تروریسم و افراط­گرایی داعش تنها به قلمرو خاورمیانه محدود نماند و ردپای خونین خود را در جوامع اروپایی نیز بر جای گذاشت؛ اما شاید هیچ بحرانی مانند کرونا این­گونه جهان را به اپیدمیِ ترس و استیصال دچار نکرده بود.

ویژگی تنگناهای مشترک در دوران جهانی شدن این است که تبعیض‌­ها و تقسیم‌­بندی­های مرسوم و صناعی میان جوامع بشری را به رسمیت نمی­‌شناسد و زیر سؤال می‌­برد. ویروس کرونا قربانیانش را گزینش نمی­‌کند. برای این ویروس هویت، نژاد، فرهنگ، دین، زبان و رنگ پوست قربانیان فرقی ندارد و دوقطبی­‌هایی همچون جوامع غربی / شرقی، شمالی / جنوبی، مرکز / پیرامون، توسعه ­یافته / توسعه ­نیافته، دموکراتیک / غیرموکراتیک و فقیر / غنی بی‌­معناست. طبیعتاً وقتی بحرانی در یک بستر مشترکِ جهانی­‌شده حادث می‌­شود، کم و بیش همه ساکنان سیاره را گرفتار می‌­سازد چنان­که امروز گرفتاری آمریکا و فرانسه و آلمان به ­عنوان پیشرفته‌­ترین و ثروتمندترین کشورهای دنیا در مواجهه با اپیدمی مرگبار کرونا چه­ بسا بیش از افغانستان یا بنگلادش باشد.

بدون شک چالش­‌ها و مسائل مشترک جهانی، تدابیر و راه­ حل­های مشترک جهانی را نیز طلب می­‌کنند. امروز بشریت با بحران‌­هایی دست به گریبان است که چاره‌­اندیشی برای رفع آن­ها از عهده هیچ کشوری هرچقدر هم پهناور و ثروتمند و توسعه یافته به تنهایی ساخته نیست و احتیاج به مدیریت و تصمی‌م­گیری جمعی دارد. خطر اشاعه سلاح­‌های کشتارجمعی، آلودگی‌­های شدید زیست­محیطی، گرم شدن کره زمین و ذوب شدن یخ­‌های قطب، فقر جهانی، تروریسم و افراطی‌­گری، قاچاق مواد مخدر، نقض فراگیر حقوق بشر و شیوع بیماری­‌های واگیر مانند ویروس کرونا از این جمله‌­اند. چنین تنگناهای مشترکی به ما هشدار می­‌دهند که در عصر کنونی، دوران
حاکمیت‌­های تک ­قطبیِ دولتی - خواه تک­ قطبی آمریکایی خواه چینی - به سرآمده و مدیریت جهان باید در مقیاس کلان­ نظام و به صورت دسته ­جمعی صورت پذیرد. مفهوم بلند «حکمرانی جهانی» (global governance) دقیقاً ناظر به همین نیاز است که به موجب آن تصمیمات جهانی در چارچوب ترتیبات مشترک و مبتنی بر قواعد و رژیم­‌های جهان‌شمول و با مشارکت و نقش­‌آفرینیِ هم­‌افزای طیف متنوعی از کنشگران از دولت­‌ها گرفته تا سازمان‌­های بین‌­المللی (IGOs)، سازمان‌­های فراملی (NGOs)، شرکت­های چندملیتی (MNCs)، گروه­ها و افراد اتخاذ می‌­گردد.

با این حال کارنامه ناامیدکننده­‌ای که کشورها در مواجهه با یک چالش مشترک جهانی از همان روزهای نخست شیوع کرونا در چین و سرایت آن به دیگر کشورها بر جای گذاشتند، نشان داد که سوگمندانه تا نیل به نقطه مطلوب راه درازی در پیش داریم. اتهام­زنی‌­های متقابل به یکدیگر با برچسب بیوتروریسم، سیاسی و امنیتی کردن یک موضوع پزشکی و ایجاد جنگ رسانه­ای برای اعمال فشار بر دشمنان که به­ویژه توسط دولت آمریکا و شبکه رسانه­‌های همسو علیه ایران اعمال شد، بستن مرزها، انجام تحقیقات منفردانه برای یافتن راه درمان و واکسن ویروس به جای فعالیت جمعی، اجرای شیوه­‌های متفاوت مقابله و کنترل در کشورهای مختلف، فقدان همکاری ­ها و هماهنگی­‌های بین‌­المللی حتی میان دولت­‌های توسعه یافته، انتشار خبرهایی مبنی بر سرقت ماسک و تجهیزات بهداشتی توسط برخی کشورها از یکدیگر، مخالفت آمریکا با لغو تحریم‌­های ایران در این وضعیت دشوار و حتی ممانعت از اعطای وام توسط صندوق بین‌­المللی پول به ایران و مواردی از این دست نشان داد که هنوز منطق تنگ­‌نظرانه دولت­محور بر رفتار سیاستمداران جهان حاکم است و مادامی که چنین باشد، حکمرانی جهانی و به تبع آن رفع تنگناها و چالش­‌های مشترک محقق نخواهد شد.

به نظر می‌­رسد دنیا از لحاظ سخت­افزاری بر اثر توسعه شتابان فناوری گام­های بلندی به سوی جهانی شدن و شبکه­‌ای شدن برداشته لکن نرم ­افزار حاکم بر مدیریت جهان همچنان همان نرم­افزار سنتی و نخ‌نماشده دولت­ محور است و ناکارآمدی آن برای تدبیر مشکلات مشترک هر روز بیش از پیش نمایان می‌­گردد. تحقق حکمرانی جهانی مستلزم گذار از امنیت ملی به امنیت بین‌­المللی و حتی امنیت انسانی، گذار از جامعه بین‌­الملل به جامعه جهانی و گذار از سیاست بین‌­الملل به سیاست جهانی است. تنها در این صورت است که دامنه مسئولیت اخلاقی بشر گسترش خواهد یافت و انسان­‌ها با اتخاذ رویکرد جهان­ وطن‌­گرایی (cosmopolitanism) نسبت به غم و رنج تمامی بشریت فراسوی مرزهای صناعیِ ملی حتی مردمانی از دورافتاده‌­ترین و فقیرترین نقاط این کره خاکی نیز دغدغه­‌مند خواهند بود. اگر ویروس مرگبار کرونا با این حجم از تلفات جانی و مالی بتواند این درس را به بشر امروز بیاموزد، باز جای شکرش باقی ست.

نویسنده: دکتر روح­ الامین سعیدی. عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع)

انتهای پیام/