مدیریت سوگ ابراز نشده خانوادههای متوفیان ویروس کرونا
برخلاف سوگهای معمولی که فرد داغدار بین شش هفته تا شش ماه به زندگی عادی برمیگردد، شیوع کرونا فرایند سوگ را پیچیدهتر کرده است.
میگنا: دکتر علی فتحیآشتیانی، روانشناس، استاد دانشگاه و عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی، با انتشار یادداشتی به مدیریت سوگ ابراز نشده خانوادههای متوفیان ویروس کرونا پرداخت که متن این یادداشت را در ادامه میخوانید.
«سوگ، پاسخ طبیعی، مؤثر و سالم به یک مصیبت و فقدان است. تجربه از دست دادن یک عزیز، آدمی را با یک بحران شدید عاطفی روبهرو میکند، ولی فرهنگ سوگواری در جامعه ما با برگزاری مراسم تشییع، خاکسپاری، عزاداری جمعی و مراسم متعدد با حضور اقوام، دوستان و آشنایان موجب برونریزی و تخلیه هیجانات منفی میشود و زمینه را برای بازگشت به زندگی عادی فراهم میکند.
در صورتی که شرایط برونریزی هیجانات منفی فراهم نباشد یا تجربه سوگواری فرد داغدیده طبق روال عادی پیش نرود، زمینه برای بروز فرایند سوگ ابراز نشده فراهم خواهد شد و فرد عزادار دچار هیجانات منفی و دردناک اندوه، ناراحتی، عذاب وجدان و رنج بسیار زیاد میشود به گونهای که حتی با وجود گذشت مدت زمان طولانی از فقدان، قادر به بازگشت به زندگی عادی نمیشود.
شیوع ویروس کرونا در کشور موجب شد تا خانوادههای متعددی با مرگ ناگهانی عزیزانشان مواجه و داغدار شوند و در غم عزیز از دست رفته خود به سوگ بنشینند. اما به دلیل شرایط موجود، محدودیتهای زیادی در فرایند تشییع، تغسیل، تدفین و خاکسپاری، عزاداری دسته جمعی و رفت و آمدهای خانوادگی، اقوام، دوستان، نزدیکان و همسایگان به وجود آمده است.
برخلاف سوگهای معمولی که در اکثر موارد، فرد داغدار بین شش هفته تا شش ماه به مرحله پذیرش میرسد و به زندگی عادی برمیگردد، شرایط موجود فرایند سوگ را پیچیدهتر کرده است و موجب انباشتگی سوگهای ابراز نشده میگردد و در زمانی طولانیتر و با علائم شدیدتر، زمینه را برای بروز آسیبهای جسمانی و روانی فراهم میکند.
برخی از علائم سوگ ابراز نشده عبارتاند از: غم و اندوه مداوم، سرزنش خود، عذاب وجدان، افسردگی طولانی، آرزوی مرگ برای پیوستن به عزیز از دست رفته، گاهی خشم نسبت به متوفی و سایر افراد، اجتناب از یادآوری خاطرات متوفی یا برعکس، اشتغال ذهنی افراطی با متوفی، احساس گناه از سوگوار نبودن، عدم توانایی بازگشت به زندگی عادی، حفظ وضعیت سوگواری، بروز مشکلات ارتباطی، احساس تنهایی، عدم تمایل به پذیرش مسئولیت جدید در زندگی.
برای برونرفت از شوک از دست دادن فرد متوفی و تجربه سوگ ابراز نشده رعایت نکات زیر کمک کننده است:
دادن اطلاعات دقیق و علمی به مردم به منظور مدیریت استرس و اضطراب در مورد متوفیان لازم است. بخش زیادی از ترسی که در جامعه وجود دارد به دلیل پیچیدگی مسئله مرگ است. این که مردم چنان بترسند که حتی نخواهند جنازه عزیزشان را تحویل بگیرند، سوگ ابراز نشده را پیچیدهتر میکند.
در صورتی که شرایط برونریزی هیجانات منفی فراهم نباشد یا تجربه سوگواری فرد داغدیده طبق روال عادی پیش نرود، زمینه برای بروز فرایند سوگ ابراز نشده فراهم خواهد شد و فرد عزادار دچار هیجانات منفی و دردناک اندوه، ناراحتی، عذاب وجدان و رنج بسیار زیاد میشود به گونهای که حتی با وجود گذشت مدت زمان طولانی از فقدان، قادر به بازگشت به زندگی عادی نمیشود.
شیوع ویروس کرونا در کشور موجب شد تا خانوادههای متعددی با مرگ ناگهانی عزیزانشان مواجه و داغدار شوند و در غم عزیز از دست رفته خود به سوگ بنشینند. اما به دلیل شرایط موجود، محدودیتهای زیادی در فرایند تشییع، تغسیل، تدفین و خاکسپاری، عزاداری دسته جمعی و رفت و آمدهای خانوادگی، اقوام، دوستان، نزدیکان و همسایگان به وجود آمده است.
برخلاف سوگهای معمولی که در اکثر موارد، فرد داغدار بین شش هفته تا شش ماه به مرحله پذیرش میرسد و به زندگی عادی برمیگردد، شرایط موجود فرایند سوگ را پیچیدهتر کرده است و موجب انباشتگی سوگهای ابراز نشده میگردد و در زمانی طولانیتر و با علائم شدیدتر، زمینه را برای بروز آسیبهای جسمانی و روانی فراهم میکند.
برخی از علائم سوگ ابراز نشده عبارتاند از: غم و اندوه مداوم، سرزنش خود، عذاب وجدان، افسردگی طولانی، آرزوی مرگ برای پیوستن به عزیز از دست رفته، گاهی خشم نسبت به متوفی و سایر افراد، اجتناب از یادآوری خاطرات متوفی یا برعکس، اشتغال ذهنی افراطی با متوفی، احساس گناه از سوگوار نبودن، عدم توانایی بازگشت به زندگی عادی، حفظ وضعیت سوگواری، بروز مشکلات ارتباطی، احساس تنهایی، عدم تمایل به پذیرش مسئولیت جدید در زندگی.
برای برونرفت از شوک از دست دادن فرد متوفی و تجربه سوگ ابراز نشده رعایت نکات زیر کمک کننده است:
دادن اطلاعات دقیق و علمی به مردم به منظور مدیریت استرس و اضطراب در مورد متوفیان لازم است. بخش زیادی از ترسی که در جامعه وجود دارد به دلیل پیچیدگی مسئله مرگ است. این که مردم چنان بترسند که حتی نخواهند جنازه عزیزشان را تحویل بگیرند، سوگ ابراز نشده را پیچیدهتر میکند.
ضمن رعایت همه اصول بهداشتی و رعایت فاصله فیزیکی، دیدن پیکر متوفی در پذیرش سوگ و گذر از مرحله انکار به وابستگان کمک میکند و مرگ را باورپذیرتر میسازد. ولی عدم حضور در مراسم تدفین، مسائل را پیچیدهتر کرده و زمینه برای سوگ ابراز نشده را افزایش میدهد.
برگزاری مراسم سوگ برای حل فرایند سوگ از اهمیت زیادی برخوردار است. در غیر این صورت، فرایند سوگ همچنان پیچیدهتر خواهد شد؛ بنابراین سوگواری به هر صورت لازم است انجام شود، ولی شکل و سبک آن میتواند متفاوت با شرایط معمول باشد. مثلاً از طریق تلفن یا استفاده از شبکههای اجتماعی به صورت تصویری، میتوان با خانواده داغدار ارتباط برقرار نمود و با آنها همدردی کرد.
قرار بگذارید در زمان معینی مراسم عزاداری مجازی برگزار کنید. در این قبیل مراسم، اجازه دهیم صاحبان عزا احساساتشان را ابراز کنند، به راحتی گریه کنند و خودشان را به صورت کامل تخلیه نمایند، در مورد عزیز از دست رفته حرف بزنند و احساسات خودشان درباره اتفاق پیش آمده را بیان کنند.
برنامهریزی و اطلاعرسانی کنید وقتی شرایط به صورت عادی درآمد مراسم یادبود شایستهای برای متوفی برگزار خواهید کرد. زمان و تاریخ برگزاری مراسم میتواند به نوعی مرتبط با زندگی فرد متوفی باشد.
یادآوری کارها، خاطرات، فعالیتها، علایق و مرور عکسها و کلیپهای خاطرهانگیز از فرد از دست رفته به اشتراکگذاری آنها و تدوین کلیپهایی از عزیز از دست رفته کمککننده است.
انجام کار خیر به نیت فرد فوت شده و اطلاع دادن به خانواده داغدیده برای ایجاد آرامش در آنها اهمیت دارد.
برگزاری جلسات قرائت قرآن، خواندن دعا به صورت مجازی و با نیت و یاد عزیز از دست رفته مناسب است.»