جنگل‌های ارژن قربانی واگذاری/ پای منابع طبیعی در میان است؟

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: ارژن (ارجن) یکی از گونه‌های گیاهی کمیاب در استان چهارمحال و بختیاری است که به بادام کوهی نیز شهرت دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد رویشگاه ارژن چالشتر که یک گونه جنگلی است در گذشته به یک شرکت خصوصی واگذار شده است.

در سال گذشته تعدادی از درختان ارژن در این منطقه قطع شد که محلی‌های منطقه به این اقدام اعتراض کردند.

واگذاری این منطقه، قطع درختان جنگلی ارژن، کاشت گونه باغی و خطر از بین رفتن این رویشگاه طبیعی موجب ایجاد نگرانی‌هایی برای دوستداران جنگل و منابع طبیعی در این استان شده است.

قطع ۲۰ اصله درخت ارژن در اراضی ارجنای چالشتر

عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهرکرد به خبرنگار مهر گفت: حدود ۲۰ اصله درخت ارژن زمستان سال گذشته در محدوده اراضی ارجنای چالشتر قطع می‌شود که وقتی با اعتراض محلی‌ها مواجه شد افرادی که اقدام به این قطع کردند اذعان داشتند که از کارکنان منابع طبیعی هستند و این کار با هماهنگی انجام‌شده است.

بیت‌الله محمودی افزود: این امر موجب ایجاد حساسیت اجتماعی در منطقه شد و پس‌ازآن اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اعلام کرد که این اراضی در گذشته به مساحت ۱۴۹ هکتار به شرکت خصوصی واگذاری شده و اکنون زیر نظر شورای واگذاری زمین و سازمان امور اراضی استان است.

محمودی ادامه داد: شواهد نشان می‌دهد محدوده‌های وسیعی از ارژن زارهای منطقه تاکنون قطع و تبدیل به کاربری‌های مختلف شده است اکنون سؤال اینجاست که چرا این زمین که باید برای احیای رویشگاه ارژن مورد مدیریت قرار می‌گرفت واگذارشده و چرا امور اراضی استان بر اتفاقاتی که در محدوده واگذاری انجام می‌شود نظارتی ندارد.

وی بیان کرد: در وضعیت کنونی در ارتفاعات اراضی ارجنا نزدیک به ۱۰۰ هکتار جنگل طبیعی ارژن وجود دارد که این امر خود یک شاهد اکولوژیک بسیار مهم برای وجود جنگل طبیعی ارژن در کل منطقه ارجنای چالشتر در گذشته بوده است و شایسته نبود این محدوده به شرکت خصوصی واگذار شود چراکه باید توسط منابع طبیعی موردبازسازی و احیا قرار می‌گرفت.

کشت ارژن توسط دولت در زمینی که به شرکتی خصوصی واگذار شده با چه مکانیسمی به انجام رسیده است

محمودی که دارای دکترای جنگل‌داری است، گفت: سال ۷۱ این منطقه به شرکت خصوصی واگذارشده اما از سال ۷۳ توسط آبخیزداری استان ارژن کاری شده است و سؤال اینجاست که کشت ارژن توسط دولت در زمینی که به شرکتی خصوصی واگذارشده با چه مکانیسمی انجام‌شده است.

رئیس انجمن جنگل‌بانی چهارمحال و بختیاری بیان کرد: منابع طبیعی می‌گوید که زمین در اختیار من نیست و باید جهاد پیگیری کند، شورای واگذاری زمین در سال ۸۹ شکایتی علیه شرکت خصوصی مطرح می‌کند که شرکت مذکور تعهدات خود را انجام نداده و باید واگذاری ملغی شود.

محمودی تصریح کرد: در دیوان عدالت اداری موضوع ملغی شدن فعالیت شرکت در این محدوده به دلیل آنچه عدم اعمال‌نظر کمیسیون نظارت تحت مدیریت منابع طبیعی بیان می‌شود رد شد و در حال حاضر موضوع بدون پیگیری‌های لازم توسط منابع طبیعی و امور اراضی استان در حالت سکون قرار گرفته است.

عضو پیشین شورای عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری کشور هم گفت: در تقسیم‌بندی مناطق اکولوژیک اختلاف‌نظر وجود دارد اما مناطقی که میزان متوسط بارش سالانه آن‌ها حداقل ۴۰۰ میلی‌متر به بالا باشند مناطق جنگلی زاگرس محسوب می‌شوند و مناطقی که میزان متوسط بارش سالانه آن‌ها کمتر از ۴۰۰ میلی‌متر باشد جز مناطق اکولوژیکی ایران تورانی هستند که شهرکرد جزو این مناطق محسوب می‌شود در نتیجه رویش‌های این مناطق نیز باهم متفاوت است.

مرتضی ابراهیمی رستاقی افزود: شهرکرد و اطراف آن شامل چالشتر و روستای ارجنک ازنظر اکولوژیکی در منطقه اکولوژیکی ایران تورانی قرار دارند.

وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این منطقه رویش انواع بادام است که این بادام در زاگرس ۱۵ گونه دارد، گفت: تعدادی از گونه‌های آن مربوط به ارتفاعات بالا است که گونه‌های کوه سری محسوب می‌شود و یک سری‌ها در گونه‌های با ارتفاعات پایین هستند.

ابراهیمی رستاقی بیان کرد: در ارتفاعات دو هزار متر به بالا گونه‌های بادام که حالت درختی دارند سه گونه هستند که شامل ارژن (اورین تالیس)، ارجنک و بادام برگ‌سنجدی می‌شوند.

این کارمند سابق منابع طبیعی استان، اظهار داشت: این سه گونه ازنظر ظاهری به هم شبیه هستند و فقط گیاه شناسان متبحر می‌توانند تفاوت این سه گونه را تشخیص دهند.

ابراهیمی رستاقی عنوان کرد: این گونه‌ها ارزش فوق‌العاده بالایی دارند و رویشگاه آنان در مناطق اکولوژیکی ایران تورانی خیلی گسترده نیست.

یکی از بهترین رویشگاه‌های ارژن در منطقه ایران تورانی است که اکنون شهرکرد در این منطقه واقع شده و مشابه این منطقه در ارتفاعات استان همدان مشاهده می‌شود

وی گفت: رویش در ارتفاعات بالای دو هزار متر، حالت درختی به خود گرفتن در صورت عدم تخریب و تحت‌فشار بودن، درشت بودن دانه‌های بادام این گونه‌ها را از ویژگی این سه گونه برشمرد و گفت: در حقیقت یکی از بهترین رویشگاه‌های این بادام در منطقه ایران تورانی هست که اکنون شهرکرد در این منطقه واقع‌شده و مشابه این منطقه در ارتفاعات استان همدان مشاهده می‌شود.

ابراهیمی رستاقی گفت: توده‌های این گونه در شهرکرد ازنظر وسعت و انبوهی مهم‌تر از توده همدان است و درواقع یکی از رویشگاه‌های نمونه این سه گونه است که می‌تواند ارزش ذخیره‌گاهی داشته باشد.

عضو پیشین شورای عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری کشور گفت: محصول درخت ارژن بادام تلخ است که آن را شیرین می‌کنند.

وی بیان کرد: دشت ارژن چالشتر یک رویشگاه جنگلی است که به هر دلیل در گذشته از بین رفته و تا یک زمانی ارزش بازسازی دارد و علت این است که هر گونه‌ای هر جایی رشد کند یک سری باکتری همزیست دارد که تا زمانی که ۴۰ درصد باکتری همزیست در منطقه باقی باشد، منطقه احیا می‌شود و دلیل موفقیت ارژن کاری در این منطقه در سال‌های گذشته هم این است که یکی از مناطق ارزشمند رویشگاه این سه گونه بادام، منطقه ایران تورانی است که حفظ آن ضرورت دارد.

دشت ارژن چالشتر در واقع از بازمانده‌های این سه گونه است که ارزش ذخیره گاهی دارند و متولیان موظف به حفظ و ذخیره آنان هستند

ابراهیمی رستاقی تصریح کرد: دشت ارژن چالشتر در واقع از بازمانده‌های این سه گونه است که ارزش ذخیره‌گاهی دارند و متولیان موظف به حفظ و ذخیره آنان هستند.

وی در خصوص واگذاری این دشت ارژن چالشتر به شرکت خصوصی در سالیان گذشته، گفت: این منطقه جنگلی قابل‌واگذاری قطعی نیست یعنی عرصه قابل‌واگذاری نیست و اعیانی قابل‌واگذاری است.

کارشناس جنگل و مرتع ادامه داد: این منطقه تنها برای یک مدت مشخص برای اجرای یک طرح می‌تواند واگذار شود و اگر برنامه اجرا نشد می‌توان واگذاری را تمدید کرد و اگر مجدد اجرایی نشد می‌توان خلعید کرد.

کارمند سابق منابع طبیعی استان گفت: ازنظر قانونی منابع طبیعی اجازه واگذاری قطعی ندارد زیرا عرصه جنگلی است.

ابراهیمی رستاقی در خصوص اینکه چرا سال‌های بسیاری است این منطقه به یک شرکت خصوصی واگذارشده است، گفت: دلیل این امر بی‌برنامگی است و باید تنها برای یک مدت مشخص واگذار شود و سپس ارزیابی صورت گرفته که آیا شرکت تعهداتش را انجام داده یا خیر، اگر انجام‌نشده خلع ید شود.

قانون اجازه نظارت به ما نمی‌دهد

مدیرکل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در جواب سؤال خبرنگار مهر در خصوص واگذاری زمین و قطع درختان ارژن در یک نشست خبری اظهار داشت: این واگذاری در دهه ۷۰ انجام‌شده است و وقتی عرصه‌ای واگذار می‌شود از حوزه منابع طبیعی خارج می‌شود.

علی محمدی مقدم گفت: نظارت بر اینکه طرح اجراشده است یا نه در حیطه وظایف ما نیست و نظارت بر آن در حیطه امور اراضی است.

وی گفت: وقتی زمینی واگذار می‌شود، قانون‌گذار متولی نظارت را مشخص کرده است و نظارت ما غیرقانونی است.

مدیر امور اراضی جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر عنوان کرد: این طرح از سال ۷۱ هم‌زمان با استان‌های کشور از طرف سازمان جنگل‌ها به کارکنان منابع طبیعی وقت اختصاص داده‌شده است.

شهرام جزایری افزود: با توجه به خصوصیات اکوسیستم منطقه مذکور ظرفیت رشد گونه ارژن و بادام‌کوهی را داشته که شرکتی در راستای حفظ طبیعت و هم‌راستا بودن با اهداف اکولوژیک منطقه این‌گونه ارژن را بازکاشت کرده و در مدت قرارداد تاکنون نگهداری کرده است.

جزایری گفت: در سال ۸۹ نظر به اینکه در طرح اولیه پیش‌بینی‌شده بود که گونه‌های گردو، بادام و علوفه باید کاشت می‌شد، پس هیئت واگذاری وقت، اخطاری صادر و پرونده را فسخ می‌کند و پرونده در دیوان عالی رسیدگی می‌شود و این فسخ برمی‌گردد و صلاحیت توسط هیئت هفت نفره در همین سال تعیین تکلیف می‌شود.

وی بیان کرد: در راستای تعیین تکلیف عرصه واگذاری به شرکت، هیئت مصوب کرد که یک طرح توجیهی از شرکت درخواست می‌کند که ضامن حفظ گونه‌های موجود جنگلی و همچنین به‌صورت ترکیبی امکان استقرار سایر گونه‌ها به‌نحوی‌که هیچ‌گونه خسارت و ضرری به درختان موجود وارد نشود.

جزایری ادامه داد: متعاقب آن، شرکت طرحی تهیه می‌کند که به‌منظور راستی آزمایی و بررسی نقاط فنی به معاونت تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی ارجاع می‌شود در نهایت بعد از اصلاحات در طرح، برای تصویب به هیئت هفت نفره واگذاری ارجاع می‌شود و بهار سال جاری در حدود دو تا سه درصد از عرصه معادل سه تا چهار هکتار یعنی قسمتی از عرصه که قبلاً به دلیل خشک‌سالی‌های پیاپی فاقد درختان جنگلی بوده، اقدام به بازکاشت گونه‌های غیرارژن شد و در جریان این اقدام به تعدادی از درختان صدماتی وارد شد.

وی اضافه کرد: در این موضوع گروه نظارت بررسی این طرح شامل نمایندگان امور اراضی جهاد کشاورزی و منابع طبیعی گزارشی تهیه کردند و این گزارش را در هیئت هفت نفره که اعضای آن شامل امور اراضی جهاد کشاورزی و منابع طبیعی و معاونت‌های ذی‌ربط جهاد است، بررسی کردند و یک فقره اخطاریه به شرکت مبنی بر عدم هرگونه دخل و تصرف در عرصه برخلاف طرح مصوب و هماهنگی لازم با مصوبات هیئت، صادر شد تا از هرگونه دخل و تصرف خودسرانه در عرصه جلوگیری شود.

جزایری تصریح کرد: در ضمن مراحل اصلاح طرح برای اجرا و استمرار آن در دست اقدام است که پس از انجام اصلاحات نهایی به‌عنوان محور اجرایی در دستور کار شرکت قرار خواهد گرفت.

جزایری اظهار داشت: این عرصه خالی‌شده زیرا خشک‌سالی‌های ۱۰ سال گذشته باعث شد که این درختان به حالت خشک و غیرشاداب درآیند و قطع درختان ارژن در قسمتی از عرصه که طراوت و شادابی دارد، نبوده است اما موضوع این است که می‌توانستند دوباره بادام‌کوهی بکارند زیرا شرکت به دنبال جبران هزینه و ایجاد درآمد بوده است.

وی گفت: به همین دلیل در بخش کوچکی از عرصه توسط افرادی که مشخص نشده که احتمالاً از سهامداران شرکت باشند اقدام به باز کاشت گونه‌های غیربادام کوهی و گونه باغی شده در همین راستا تعدادی از درختان نیز صدمه دیدند.

وی تصریح کرد: در همین راستا اخطاریه امور اراضی صادرشده و هرگونه دخل و تصرف خارج از اصول مصوب ممنوع شده و در نهایت قرار بر این شد در طرح نهایی اصلاحات اصلی انجام گیرد و از این به بعد اگر فعالیتی شرکت انجام می‌دهد با حفظ گونه‌ها و پایه‌های جنگلی است که اولویت اول ما استفاده از گونه‌های همزیست و سازگار با آن منطقه است که دارای راندمان اقتصادی بوده و وضعیت موجود را حفظ کند.

حفاظت از گونه‌های جنگلی به عهده منابع طبیعی است

جزایری بیان کرد: بر اساس قوانین، حفاظت و حمایت از گونه‌های جنگلی به عهده اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان است اما در این مورد چون قرارداد واگذاری بوده به عهده شرکت خصوصی است اما نافی این وظایف حفاظتی منابع طبیعی و امور اراضی جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌های اجرایی مرتبط نیست پس منابع طبیعی می‌تواند دخالت کند حتی اینکه گروه‌های نظارتی شهرستان که موظف هستند طرح را نظارت کنند از منابع طبیعی هم نمایندگی دارند و در استان هم در هیئت تصمیم‌گیری‌های تعیین تکلیف این طرح، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان عضوی از هیئت هفت نفره واگذاری است.

مدیر امور اراضی جهاد کشاورزی استان بیان کرد: قطع درختان ارژن منطقه ممنوع و غیرقانونی است.

وی در پاسخ به این سؤال که قطع درختان ممنوع و غیرقانونی است چرا با افراد قطع کننده درخت برخورد نشده؟، گفت: همین‌که اخطاریه به شرکت صادرشده نوعی برخورد است اما اینجا اتفاقاتی افتاده که نمی‌شود خیلی در مورد آن اظهارنظر کرد.

منابع طبیعی به شکلی در حال رفع مسئولیت است

وی در پاسخ به این سؤال که شرکت خصوصی که این بخش را گرفته متعلق به منابع طبیعی و آبخیزداری است؟ بیان کرد: از کارکنان منابع طبیعی هستند و منابع طبیعی به شکلی در حال رفع مسئولیت است.

رویشگاه‌های گونه‌های جنگلی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع ارزشمند کشور به شمار می‌روند که حفظ گونه‌های آن ضروری است و واگذاری این اراضی می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به این منابع ارزشمند وارد کند.