چه کسی می‌تواند برای بازگشت به برجام شرط بگذارد؟

خبرگزاری بلومبرگ در روزهای اخیر در خبری مدعی شده جو بایدن رییس جمهور آمریکا قصد دارد برخی فشارها بر ایران را بردارد تا راه برای احیای توافق هسته‌ای یا برجام هموار شود اما از سوی دیگر قصد ندارد تحریم‌های اصلی مانند تحریم در حوزه نفت را بردارد. این تحریم‌ها را ترامپ در چارچوب سیاست فشار حداکثری علیه تهران اعمال کرده بود.

به نوشته این خبرگزاری، گزینه‌های بایدن حمایت از وام صندوق بین المللی پول به ایران و گشایش تحریم‌هایی است که مانع رسیدن کمک بین المللی به ایران در زمینه همه‌گیری بیماری کرونا است. بر اساس این گزارش، دولت بایدن تلاش خواهد کرد با یک فرمان اجرایی سریع، دوباره آمریکا را به برجام بازگرداند اما لغو تحریم‌های نفتی ایران فعلاً گزینه موردنظر بایدن نیست.

خبری که بلومبرگ منتشر کرده اظهارنظر رسمی و عملی از سوی مقامات آمریکا تلقی نمی‌شود ولی احتمالا می‌تواند بخشی از دیپلماسی آمریکا به منظور ارزیابی شرایط و موضع کشورها بویژه ایران باشد.

فراتر از سطح رسانه ای اتفاقی که افتاده این بوده که جوبایدن رییس جمهور آمریکا در سخنرانی در وزارت امور خارجه به تشریح مواضع و دیدگاه‌های خود درباره سیاست خارجی‌آمریکا پرداخت. در این سخنرانی تقریبا بحث و خبری از ایران و برجام مطرح نشد و همین امر دستمایه تحلیل‌ها و گمانه زنی‌های تحلیلگران درباره برجام شد. البته در روزهای اخیر حجم اخبار منتشر شده درباره برجام افزایش یافته است اما جدی ترین بحث درباره توافق هسته ای از سوی آمریکایی‌ها از سوی وزیر خارجه این کشور بیان شده است.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه جدید آمریکا چهارشنبه ۸ بهمن‌ماه (۲۷ ژانویه) در نخستین کنفرانس خبری خود گفت که ایالات متحده می‌خواهد به توافق اتمی با جمهوری اسلامی بازگردد، اما ایران باید قدم اول را بردارد. این دیپلمات آمریکایی افزود: بعد از آنکه ایران به این توافق بازگشت و تعهداتش را انجام داد، ایالات متحده برای حصول یک توافق طولانی‌تر و محکم‌تر تلاش خواهد کرد.

وی همچنین در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی ان‌بی‌سی اعلام کرد که تهران تنها چند هفته تا تولید مواد شکافت پذیر مورد نیاز برای ساخت سلاح اتمی فاصله دارد. بلینکن یادآورشد که بازگشت آمریکا به برجام، مستلزم همکاری ایران برای توافقی محکم‌تر و طولانی‌تر است که دربرگیرنده سایر مسائل هم باشد.

در روزهای اخیر رییس جمهوری و وزیر امور خارجه و سخنگوی وزارت امور خارجه موضع ایران در قبال بازگشت آمریکا به برجام را تشریح کرده بودند. با این حال امروز رهبر معظم انقلاب موضع قطعی ایران در قبال بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم‌ها را بیان کردند.

ایشان امروز در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش که به مناسبت روز نیروی هوایی برگزار شد، فرمودند: «درباره قضیه‌ تحریم‌ها اولا در جمهوری اسلامی کسی گوشش بدهکار مهمل‌گویان بدون استحقاق -چه در اروپا چه در آمریکا- نیست. ثانیا اگر بخواهیم منطقی صحبت کنیم آمریکا و سه‌کشور اروپایی که همه تعهدات برجام را زیرپا گذاشته‌اند حق ندارند شرط و شروط بگذارند. آنها به هیچکدام از تعهدات برجامی‌شان عمل نکرده‌اند.»

حضرت‌آیت الله خامنه ای تاکید کردند: «طرفی که حق دارد شرط معین کند، ایران است. چون جمهوری اسلامی به همه تعهدات عمل کرد. ما حق داریم برای ادامه برجام شرط بگذاریم و این شرط را گذاشتیم و گفتیم و هیچ‌کس هم از آن عدول نخواهد کرد. اگر می‌خواهند ایران به تعهدات برجامی برگردد، آمریکا بایستی تحریم‌ها را کلا در عمل لغو کند و ما بعد راستی‌آزمایی کنیم و ببینیم که درست تحریم‌ها لغو شده، آن‌وقت به تعهدات برجامی برمی‌گردیم. این سیاست قطعی جمهوری اسلامی است و مورد اتفاق مسئولان کشور هم هست و از این سیاست برنخواهیم گشت.»

با موضع گیری قاطع رهبر معظم انقلاب درباره رفع تحریم‌ها به نظر می‌رسد مقامات ‌آمریکا و اروپا پاسخ پیام‌ها و اظهارات روزهای اخیر خود را دریافت کرده اند. ایشان امروز راه طرح هرگونه زیاده‌خواهی را بستند. بدین ترتیب به نظر می‌رسد اگر مقامات ‌آمریکا آن طور که گفته اند، قصد واراده جدی برای بازگشت به آمریکا دارند باید تعهدات بر زمین مانده خود را نه بر روی کاغذ بلکه به صورت عملی و عینی اجرایی کنند.

واقعیت این است که در سال‌های اخیر آمریکا و شرکای اروپایی برجام از حسن نیت ایران سوء استفاده کردند و بعد از اینکه ایران به تعهدات فنی و هسته‌ای خود عمل کردند از تعهدات خود شانه خالی کردند همین امر باعث شد تهران در پنج گام تعهدات هسته ای خود را کاهش دهد.

هر چند جمهوری اسلامی ایران در مواقع و مواضع مختلف اعلام کرد که ایران آماده است در صورت بازگشت‌آمریکا و شرکای برجام به تعهداتشان از این کاهش تعهدات عقب نشینی کند با این حال در این زمینه گام جدی و موثری برداشته نشده است. طی هفته های اخیر مجلس شورای اسلامی اقدام راهبردی برای رفع تحریم‌ها را تصویب کرد که این مصوبه با تایید شورای نگهبان تبدیل به قانون شده و دولت هم‌آیین نامه اجرایی آن را ابلاغ و شروع مجدد غنی سازی ۲۰ درصدی در جهت اجرای این قانون گام برداشت. موعد مفادی از این قانون هم در اوایل اسفند ماه فرا می‌رسد و ارکان مختلف قدرت در تهران در دفاع و صیانت از حقوق ملت ایران مصمم هستند.

حالا به نظر می‌رسد اگر واقعا دولت ‌آمریکا و شرکای برجام به دنبال اجرای احیای برجام هستند باید به تعهدات خود در همین برجام عمل کنند. اگر بنا باشد آنها از نواقص برجام سخن گفته و با طرح برخی مسائل به دنبال برطرف کردن این نواقص باشند از دید تهران هم برجام توافقی کامل نبوده و مهمترین نقص آن این بوده که در این مدت شرکای برجام عملا به تعهدات خود عمل نکردند و اگر بنای جدی بر حفظ برجام وجود داشته باشد باید فکری به حال این نقیصه بزرگ شود.