کدام استان‌ها در خطر بیابانی شدن و مهاجرت ساکنان هستند؟

بیستمین روز پاییز رسید و سرمایش کمی حالمان را بهتر کرده، اما هنوز از باران‌های پاییزی خبری نیست و تلخ‌تر این که بارش‌های پیش بینی شده برای روز‌های آینده هم چنگی به دل نمی‌زند؛ روندی که نگرانی‌ها درباره تشدید تبعات خشکسالی و حتی بیابانی شدن برخی استان‌ها را هم تشدید کرده است.

رئیس جمهور: مدیریت منابع آب از مهم‌ترین مسائل کشور است

دولت سیزدهم، دیروز دومین جلسه شورای عالی آب را تشکیل داد تا بار دیگر اهمیت این موضوع مشخص شود که بحران آب در کشور، کاملا جدی است و نمی‌شود با کار‌های مقطعی و جزیره ای، آینده روشنی را برایش متصور بود. رئیس جمهور که ریاست این جلسه را بر عهده داشت با بیان این که «مدیریت منابع آب و اصلاح الگوی کشت از مهم‌ترین و محوری‌ترین مسائل کشور است»، دستوراتی داد و پیگیری‌هایی را خواستار شد، از جمله:

- لزوم مدیریت تامین، توزیع و مصرف آب در کشور
- تعیین دقیق نیاز‌ها و اولویت‌بندی آن‌ها
- سیاست گذاری صحیح بر مبنای داده‌ها و اطلاعات
- اجرای سیاست‌های تعیین شده و نظارت بر حسن اجرا
- اصلاح روش‌های مصرف آب
- اصلاح الگوی کشت
- همکاری و همگامی مردم برای تحقق اهداف

تصویب ۲ سند در شورای عالی

در جلسه دیروز شورای عالی آب، دو سند هم تصویب شد؛ سند «اصلاح و ارتقای نظام حکمرانی آب» و «اصلاح الگوی کشت». علاوه بر آن مصوب شد کمیته ملی اصلاح الگوی کشت به ریاست معاون اول رئیس جمهور تشکیل شود. کمیته‌ای که تشکیل آن ارتباط مستقیمی با سند «الگوی ملی کشت» دارد که با گذشت نیم قرن از مطرح شدن اهمیت آن، بالاخره در روز‌های اخیر ابلاغ شده تا وارد مرحله اجرایی شود.

نقش پررنگ در برنامه هفتم

اهمیت مسئله آب بیشتر هم می‌شود وقتی بدانیم در سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه به آن توجه جدی شده و ابعاد مختلف آن مدنظر قرار گرفته است:

- استقرار نظام مدیریت یکپارچه منابع آب کشور و افزایش بهره‌وری حدود ۵ درصدی آب کشاورزی
- کنترل و مدیریت آب‌های سطحی و افزایش منابع زیرزمینی آب از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری
- برنامه‌ریزی برای دستیابی به سایر آب‌ها و بازچرخانی آب‌های صنعتی و پساب
- اصلاح الگوی کشت با توجه به مزیت‌های منطقه‌ای و منابع آبی و با اولویت‌بخشی به تولید کالا‌های راهبردی کشاورزی.

از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین نقطه کشور

این که چرا موضوع آب تا این اندازه جایش را در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست گذاری‌ها محکم کرده، دلیل واضحی دارد که «احد وظیفه» رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در گفتگو با خبرآنلاین، به آن اشاره کرده است: «امروز از شمالی‌ترین نقطه ایران مانند دریاچه ارومیه در حال خشک شدن است تا جنوبی‌ترین نقطه در سیستان و بلوچستان و حتی در استان خراسان منابع آبی به شدت درحال کاهش است، از این رو جایی در ایران وجود ندارد که بگوییم کاهش آب شرایط مطلوبی دارد، هر نقطه از کشور را انگشت بگذارید متوجه شرایط بد آب می‌شوید.»

استان‌های مستعد بیابانی شدن

اما حالا ببینیم طبق گفته‌های او، اگر بی توجهی دیرینه مان به منابع آبی و مدیریتش تداوم داشته باشد، چه آینده‌ای در انتظارمان است: «مناطق شمالی سیستان‌وبلوچستان و استان کرمان، بخش‌های مهمی از مناطق مرکزی کشور مانند شرق استان اصفهان، استان مرکزی و استان قم، درخصوص آب چالش جدی دارند، همین‌طور در سال‌های اخیر استان خراسان رضوی با مشکلات کمبود آب مواجه شده است، در نتیجه این مناطق مستعد هستند که به بیابان تبدیل شوند؛ البته اگر به استان‌های غربی بی‌توجهی شود و اقدامات سریع در بخش‌های شرب، کشاورزی و صنعت انجام نشود آن‌ها هم در وضعیت مشابه قرار می‌گیرند.»

بارندگی، ۷۰ درصد کمتر از نرمال

به گفته احد وظیفه، یک دلیل این وضعیت این است که طبق تخمین ها، میزان بارندگی پاییزی امسال در کشور حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد کمتر از نرمال خواهد بود. البته این تنها دلیل وضعیت فعلی خشکسالی‌ها و آینده نگران کننده اش نیست بلکه دلایل مهم دیگری هم دارد که طبیعی نیست و اتفاقا انسانی است: از بین بردن جنگل‌ها، توسعه صنایع اثرگذار در گرم‌تر شدن زمین و تغییر اقلیم، هدردادن منابع آبی، الگو‌های غلط کشت، زیرساخت‌های معیوب انتقال آب و ....

لطفا با کم آبی سازگار شویم

با این وضع نامطلوب و پیش بینی نگران کننده، راهی نیست جز این که برای حفظ منابع آبی کشور و جلوگیری از آسیب‌هایی همچون خشکسالی و تغییر اقلیم، همه دست به کار شویم و به سهم خودمان مانع آن شویم. راهکارش هم همان «سازگاری با کم آبی» در همه حوزه‌های مصرف کشاورزی، صنعتی و خانگی است.

موازی کاری یا چابک سازی؟

با مصوبه دیروز شورای عالی آب، کمیته ملی «اصلاح الگوی کشت» در کشور تشکیل می‌شود که معاون اول رئیس جمهور ریاستش را بر عهده خواهد داشت. تصمیمی که اگرچه حتما به اندازه کافی روی آن تامل شده، اما این سوال را ایجاد می‌کند که آیا اهداف این کمیته در همان کارگروه ملی «سازگاری با کم آبی» قابل پیگیری نبود؟

تشکیل کارگروه ملی «سازگاری با کم آبی»، مصوبه اسفند ۹۶ هیئت وزیران وقت بود که تقریبا تمامی اشخاص حقوقی مرتبط هم عضو آن هستند: معاون اول رئیس جمهور، وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر صمت، رئیس سازمان محیط زیست، وزیر کشور و رئیس سازمان هواشناسی. این کارگروه، علاوه بر کمیته تخصصی ملی، کارگروه‌های استانی هم دارد و به نظر می‌رسد ساختار لازم برای اجرای همه برنامه‌های مرتبط در حوزه مدیریت آب و نظارت بر آن‌ها وجود دارد. با این حال شورای عالی آب، دیروز تشکیل کمیته ملی اصلاح الگوی کشت را مصوب کرد که امیدواریم این مصوبه، صرفا یک موازی کاری و ساختارسازی جدید نباشد و بتواند کارکرد موثری داشته باشد.

البته مراجعه به پایگاه اطلاع رسانی «کارگروه ملی سازگاری با کم آبی» نشان می‌دهد که آخرین اخبار بارگذاری شده در این پایگاه مربوط به دی ۱۴۰۰ است و نگاهی به فهرست اعضای کارگروه هم، چهره‌های وزیران و معاونان وزیر دولت دوازدهم را به ما نشان می‌دهد. هرچند که احد وظیفه که خود نیز عضو کمیته تخصصی این کارگروه است به خراسان می‌گوید: «جلسات کارگروه به طور منظم برگزار می‌شود و آخرین جلسه آن نیز ماه گذشته بود.» از او درباره تشکیل کمیته ملی جدید در کنار کارگروه ملی موجود هم می‌پرسم و او می‌گوید: «بخشی از برنامه‌های مربوط به اصلاح الگوی کشت در کارگروه ملی سازگاری با کم آبی دنبال می‌شود و به نظر می‌رسد بخش‌های تخصصی‌تر در کمیته ملی پیگیری شود.» پاسخی که به نظر منطقی است، اما تجربه ساختارسازی‌های موازی در کشور، باعث می‌شود کمی به آن خوش بین نباشیم.