تناقض در موضوع مقابله با اخبار جعلی

ایتنا - اینکه مرکز ملی فضای مجازی برای مقابله با اخبار جعلی، اولین راهبرد و توصیه‌اش به دستگاه‌های دولتی، صدور تکذیبیه است، نشان می‌دهد که نگاه سیاستگذاران به این موضوع هنوز نگاه سنتی و رسانه‌های ارتباط جمعی است.

حمید ضیایی‌پرور - مرکز ملی فضای مجازی اخیرا مصوبه کمیسیون عالی امنیت فضای مجازی کشور در مورد لزوم پاسخگویی به اخبار جعلی در فضای مجازی را خطاب به تمامی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی ابلاغ کرده که در آن به دو موضوع تاکید شده است:
1-صدور تکذیبیه پیرامون اخبار جعلی و تحریف شده در فضای مجازی و دستگاه ذی‌ربط حداکثر ظرف 60 دقیقه.
2-پاسخگویی و همچنین اطلاع‌رسانی موثر، دقیق، جامع و بهنگام (حداکثر ظرف مدت 24 ساعت) پیرامون اخبار جعلی و تحریف شده پیرامون رویدادهای انعکاس یافته در فضای مجازی (مرتبط با حوزه‌های ماموریتی) در چارچوب دستورالعمل‌های ابلاغی از سوی وزارتخانه‌های کشور و فرهنگ و ارشاد اسلامی.

در مورد مصوبه مذکور چندین نکته اساسی و سوال‌برانگیز وجود دارد که به آن اشاره می‌شود:
1- با مطالعه شرح وظایف کمیسیون‌های سه‌گانه مرکز ملی فضای مجازی یعنی کمیسیون عالی تنظیم مقررات، کمیسیون عالی ارتقای تولید محتوا و کمیسیون عالی امنیت، می‌توان استنباط کرد که مصوبه مقابله با اخبار جعلی هیچ ربطی به کمیسیون عالی امنیت فضای مجازی ندارد و به کمیسیون عالی ارتقای محتوا مربوط است، چراکه وظیفه کمیسیون عالی امنیت به حوزه‌های امنیتی، سایبری، زیرساختی و نرم‌افزاری مربوط است و اتفاقا موضوع اخبار جعلی و مقابله با آنها از جمله وظایف کمیسیون عالی ارتقای محتواست.
2- فضای مجازی شامل چندین گروه رسانه است: الف-پایگاه‌های خبری و خبرگزاری‌ها و ب- شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های اجتماعی. این دو گروه رسانه، خود به رسانه‌های با منشا داخلی و خارجی تقسیم می‌شوند. مثلا ممکن است یک خبر تحریف شده یا جعلی در یک پایگاه خبری داخلی یا در یک پایگاه خبری خارجی منتشر شده باشد. به زبان فارسی باشد یا به زبان انگلیسی یا در شبکه‌های اجتماعی داخلی یا خارجی منتشر شده باشد. توجه به این تقسیم‌بندی از این جهت مهم است که اساسا دستگاه‌های دولتی از ورود، تولید محتوا و پاسخگویی به محتوای رسانه‌های خارجی و پلتفرم‌های اجتماعی خارجی منع شده‌اند، چراکه همه آنها فیلتر هستند.
3- اینکه مرکز ملی فضای مجازی برای مقابله با اخبار جعلی، اولین راهبرد و توصیه‌اش به دستگاه‌های دولتی، صدور تکذیبیه است، نشان می‌دهد که نگاه سیاستگذاران به این موضوع هنوز نگاه سنتی و رسانه‌های ارتباط جمعی است. تکذیبیه یک روش پسینی و غیرموثر در مقابله با اخبار جعلی است، چرا که تکذیبیه هیچ‌گاه برد و اثر خبر اصلی را ندارد. تکذیبیه مانند تبلیغات است که چون منشا صدور آن دستگاه دولتی است برای افکار عمومی قابل باور نیست. برای مقابله با اخبار جعلی، روش انفعالی پاسخ نمی‌دهد. در عوض باید به ریشه‌های موضوع توجه کرد. خبر جعلی، شایعه، اطلاعات نادرست و میس اینفورمیشن و دیس اینفورمیشن و شبه علم در شرایطی به وجود می‌آید که نظام اطلاع‌رسانی یک جامعه دچار اشکال شده باشد. اگر اطلاعات، درست، به موقع و دقیق در دسترس افکار عمومی قرار نگیرد، فضا برای ایجاد و گسترش اخبار جعلی آماده می‌شود.
4- در مقابله با اخبار جعلی باید به چند موضوع توجه کرد: الف- پاسخگویی و روشنگری درباره اخبار جعلی با همان فرمت. مثلا اگر در یک رسانه اجتماعی فیلمی از برخورد نامناسب پلیس با یک شهروند منتشر شده صدور تکذیبیه مکتوب از سوی پلیس چه تاثیری دارد؟ ب-پاسخگویی در همان بستر و رسانه. مثلا اگر در توییتر مطلبی خلاف واقع منتشر شده، نباید با صدور تکذیبیه در وب‌سایت دستگاه دولتی به آن پاسخ داد و همین طور محتوایی که در هر پلتفرم اجتماعی و در هر اکانت صورت می‌گیرد باید در همان بستر و پلتفرم پاسخگویی صورت گیرد در غیر این صورت تاثیر لازم را نخواهد داشت و گاه تاثیر معکوس دارد.
5- بر اساس ابلاغیه‌های صادر شده خطاب به همه دستگاه‌های دولتی، آنها از هر گونه حضور در بستر رسانه‌های اجتماعی فیلتر شده منع هستند. قریب به اتفاق اخبار جعلی و تحریف شده در همین بستر‌ها منتشر می‌شود. حتی روابط عمومی دستگاه‌ها نیز اجازه هر گونه فعالیت در این بسترها را ندارند و دستگاه‌های نظارتی با متخلفان برخورد می‌کنند. سوال است که وقتی اجازه فعالیت، رصد و تولید محتوا و کنش و واکنش را از روابط عمومی‌ها در این فضا سلب می‌کنید، چطور انتظار دارید ظرف 60 دقیقه یا 24 ساعت نسبت به اخبار جعلی فضای مجازی واکنش نشان دهند؟ به مرکز ملی فضای مجازی پیشنهاد می‌شود به‌طور مشخص روابط عمومی‌های دستگاه‌ها را از فعالیت و کنش در فضای مجازی مستثنی کنند.
6- این عدد 60 دقیقه و 24 ساعت مبنای درستی ندارد. 60 دقیقه از چه زمانی؟ از زمان انتشار مطلب اولیه جعلی؟ از زمان اطلاع از آن خبر جعلی؟ از زمان دریافت پاسخ از بخش و معاونت مربوطه؟ اگر با ساختار دستگاه‌های دولتی آشنایی داشته باشید، می‌دانید که روابط عمومی‌ها بدوا اجازه صدور تکذیبیه یا تولید خبر یا مصاحبه و اطلاعیه را ندارند. حتی خبرهای مثبت تولیدی روابط عمومی‌ها مانند خبرهای پوششی یا مراسم‌ها و رویدادهای داخلی، باید سیکلی طولانی در داخل آن سازمان طی کند تا برای انتشار تایید شود. اگر خبری جعلی در یک صفحه اجتماعی منتشر شود حداقل یک روز کاری طول می‌کشد آن خبر رصد و داده‌کاوی و طی نامه‌ای مکتوب به بخش مربوطه ارجاع شود، بخش مربوطه نیز تا دریافت و بررسی آن و تهیه پاسخ کارشناسی معمولا بین چند روز تا دو هفته زمان لازم دارد تا پاسخ آن مطلب را تهیه کرده و به روابط عمومی ارجاع دهد.توقع واکنش به اخبار فضای مجازی ظرف 60 دقیقه یا حتی 24 ساعت، آرمانی، غیرممکن و غیراجرایی است.
7- در این ابلاغیه، دستگاه‌ها موظف شده‌اند در چارچوب دستورالعمل‌های صادره از سوی وزارت کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عمل کنند. بدون اینکه مشخص کند آیا این دستورالعمل‌ها تدوین و ابلاغ شده‌اند یا در آینده قرار است تهیه شوند؟ ضمن اینکه مرجع دولتی در حوزه اخبار جعلی و مقابله با آن وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و وظایف وزارت کشور، بیشتر امنیتی است و دلیلی برای ورود این وزارتخانه به حوزه اخبار جعلی وجود ندارد و اصل وحدت در برنامه‌ریزی را خدشه‌دار می‌کند. شاید در خوش‌بینانه‌ترین حالت، کمیسیون عالی امنیت فضای مجازی خواسته با وارد کردن وزارت کشور به موضوع، ارتباطی هر چند کم میان این مصوبه و شرط وظایف خودش ایجاد کرده باشد.
8- سخن پایانی اینکه، این ابلاغیه هیچ ضمانت اجرایی ندارد. در واقع با وجود تناقضات موجود و ذکر شده، اگر دستگاه‌های اجرایی بر همان روال قبل عمل کنند نباید تعجب کرد. لذا به نظر می‌رسد این ابلاغیه نیز مانند ده‌ها سند و ابلاغیه دیگر فقط به درد آرشیو و گزارش عملکرد می‌خورد و دیگر هیچ! (روزنامه اعتماد)

حتما بخوانید: سایر مطالب گروه فناوری

برای مشاهده فوری اخبار و مطالب در کانال تلگرام ما عضو شوید!