نگاهی به زندگی ابوالحسن صبا پدر موسیقی و یگانه استاد ویولن ایران

پدر موسیقی ایران کیست ؟

از میان بزرگان موسیقی اصیل ایران به ابوالحسن خان صبا علاقه ویژه ای دارم چراکه یکی از عاملان اصلی و تاثیرگذار اعتلا و رشد موسیقی ملی در قرن حاضر است و بسیاری از اساتید حاضر مستقیم یا غیر مستقیم شاگرد این نابغه موسیقی هستند. بعضی از موسیقی دانان صبا را پدر موسیقی می نامند.

استاد صبا روش هایی که در نواختن سازهای ایرانی به کار گرفت، نوازندگان نسل های بعدی را بسیار تحت تأثیر قرار داد.

زندگینامه ابوالحسن صبا

استاد ابوالحسن صبا، در سال 1281 ش در تهران به دنیا آمد. وی از نوادگان فتحعلی خان صبای کاشانی، ملک الشعرای دربار فتحعلی شاه قاجار بود. پدر ابوالحسن نیز با نام کمال السلطنه، طبیبی هنرمند و هنردوست بود و منزلش محفل ارباب ذوق و موسیقی محسوب می‌شد.

کودکی

ابوالحسن صبا موسیقی را از کودکی نزد پدر و دیگر استادان این هنر فراگرفت و به تکمیل معلومات خود در این زمینه پرداخت. هنر استاد صبا، تنها در نوازندگی خلاصه نمی‌شد، بلکه علاوه بر نواختن، به نقاشی، ادبیات و پرورش گل نیز علاقه بسیار داشت.

دانشجوی ممتاز مدرسه عالی

ابوالحسن صبا توانست در سن ۲۲ سالگی دانشجوی ممتاز مدرسه عالی موسیقی شود و احترام و تشویق اساتید موسیقی را به دست آورد.

اولین قطعه

"قطعه زرد ملیجه"، نخستین اثر ضبط شده صبا بود که در سال ۱۳۰۶ در میان دو بند سرود "ای وطن" با صدای روح انگیز با ویولن نواخته شده بود. این قطعه در زمان خود توجهات زیادی را به خود جلب کرد.

تاسیس مدرسه موسیقی

در سال ۱۳۰۶ استاد صبا با یاری و حمایت استاد علی نقی وزیری مدرسه موسیقی در رشت تأسیس کرد و دو سا در رشت اقامت گزید. وی در این مدت علاوه بر تدریس موسیقی به روستاها و کوهپایه های اطراف رشت می رفت و با گوش سپردن به نغمه ها و آهنگ های محلی سعی در جمع آوری آن ها داشت.
صبا در 1308 ش از طرف وزیری، به مدیریت مدرسه صنایع ظرفیه رشت منصوب شد و تعداد زیادی از آهنگ‌های محلی را جمع آوری کرد. او سال‌ها در ارکستر موسیقی ملی، ارکستر نوین رادیو، ارکستر شماره یک و گل‌های رادیو نوازندگی کرد و هنر خود را به نمایش گذاشت.

اساتید

وی در طول سال‌های تحصیل در محضر استادانی همچون میرزا عبدالله، درویش خان، علی اکبر شاهی و علینقی وزیری، در نواختن سه تار، کمانچه، ویولن و ضرب و... به استادی دست یافت.

سبک خاص ویولن

صبا صاحب روش خاصی در نواختن ویولن بود و مکتب ویژه‌ای برای این ساز بنیاد نهاد.

سوابق ارزنده

ابوالحسن صبا، چهل سال تمام ساز نواخت، تعلیم داد، در ارکسترها شرکت کرد، کتاب نوشت و درتمام جریان‌های موسیقی ایران تأثیر مستقیم و مثبت داشت. وی در تمام رشته‌های موسیقی ایران و حتی سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت و دانشنامه‌ای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود.

مکتب نوین موسیقی ایرانی که از درویش خان آغاز شده بود با صبا به اوج رسید وشاگردان صبا نیز پیرو راه او شدند.

شاگردان ابوالحسن صبا

لطف‌الله مفخم پایان، مهدی خالدی،عباس شاهپوری، مهدی مفتاح، محمدعلی بهارلو، حبیب‌الله بدیعی، علی تجویدی، جهانگیر کامیان، همایون خرم، حسین تهرانی، حسن کسایی، داریوش صفوت، فرامرز پایور، غلامحسین بنان، ابراهیم قنبری مهر، رحمت‌الله بدیعی،سعید قراچورلو و ساسان سپنتا از شاگردان صبا بودند.

صبا در کنار ویولن سازهای دیگر را نیز با استفاده از تجارب و مهارت های خود تعلیم می داد و به دنبال روش های غربی نمی رفت. او بیشتر زمانش را حتی تا دیروقت صرف تدریس موسیقی می کرد و از هنرجویانی که وضعیت مالی خوبی نداشتند، مبلغی دریافت نمی کرد. علی تجویدی، فرامرز پایور، رحمت الله بدیعی، منوچهر جهانبگلو، امیر همایون خرم و ملکه برومند ازجمله هنرمندانی هستند که حاصل تلاش های استاد صبا بوده و در سایه او به عرصه موسیقی پا گذاشته بودند.

ازدواج و فرزندان ابوالحسن صبا

صبا در سال ۱۳۱۱ با دخترعموی نیما یوشیج به نام منتخب اسفندیاری که یکی از شاگردانش هم بود، ازدواج کرد و صاحب سه فرزند با نام های غزال، ژاله و رکسانا شد.

حتماً بخوانید:

علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج چه کسی بود؟

زندگی شاعر بزرگ معاصر نیما یوشیج علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج زاده ۲۱ آبان ۱۲۷۴ در دهکده یوش از توابع شهرستان نور استان مازندران درگذشته ۱۳ دی…

صبا به تشویق دخترانش به موسیقی چندان تمایلی نداشت و بنا به گفته دخترش غزاله که از زبان پدرش شنیده بود، صبا از نسل خود موسیقی دان نمی خواست.
صبا به دلیل تحصیل در مدرسه موسیقی، به عنوان موسیقی دان شناخته شده بود تا که در سال ۱۳۱۸ "رادیو تهران" صدای ساز و آواز او را پخش کرد و از آن پس به عنوان یگانه استاد ویولن ایران نامیده شد.

درگذشت

استاد ابوالحسن صبا سرانجام در 29 آذر 1336 در پنجاه و پنج سالگی درگذشت.

آثار ابوالحسن صبا

آثار صبا را می توان به ۲ دسته تقسیم کرد. دسته اول شامل اجراهای ویلن، سه تار و تار اوست که اغلب به صورت نوار یا صفحه در دست است. دسته دوم تصنیف ها، آهنگ های گردآوری شده محلی و آثار تئوریک می باشد که در زیر به طور خلاصه آورده شده است:

• دوره سه جلدی ویلن و (برای دوره های مختلف نوازندگی)
• دوره ۴ جلدی سنتور (برای دوره های مختلف نوازندگی)
• دوره ۱ جلدی سه تار (برای دوره های مختلف نوازندگی)

صبا آثار غیرمستقلی هم دارد که در مجموعه های دیگران به چاپ رسیده است. از آن جمله اند: سلو صفحه “ای وطن” و چهار مضراب سه گاه که در کتاب ویلن وزیری چاپ شده است.
رنگ بیات ترک که در کتاب ۲۵ قطعه ی ضربی چاپ شده و نوید بهار که در کتاب ویلن هنرستان موسیقی ملی چاپ شده است و ….
صبا در زمینه ی چهار مضراب قطعات بسیار زیبا و پرارزشی ساخته که مشهورترین آنها زنگ شتر است.

خانه موزه ابوالحسن صبا

موزه استاد صبا ۲۳۰ متر مربع مساحت دارد و در ورود به آن، یک حوض کوچک پر آب در وسط حیاط وجود دارد که زیبایی و نشاط خاصی به موزه بخشیده است. در سمت راست دالانی وجود دارد که با عبور کردن از جلوی اتاق نگهبان به آن می رسید و موزه نیز از همان جا شروع می شود. یک زیرزمین نیز وجود دارد که به حوض خانه های قدیمی شباهت داشته و در گذشته محل تدریس استاد صبا برای شاگردانش بوده است.

معماری موزه استاد ابوالحسن صبا بسیار ساده، باصفا و دلنشین است و کاملا به سبک خانه‌های قدیمی ایرانی می باشد. این خانه به وصیت استاد صبا پس از مرگش در ۲۹ آبان سال ۱۳۵۳ به موزه تبدیل شد. در این خانه ۵ اتاق، یک زیرزمین و حیاط کوچک وجود دارند.