روایت کارمندان بی‌بی‌سی درباره ماشین جنگی رسانه‌ای انگلیس

بی بی سی به خصوص در حافظه تاریخی ایرانیان به عنوان یک رسانه مرموز شناخته می‌شود. رسانه‌ای که نه تنها در جنگ روانی برای پیشبرد اهداف انگلیس تلاش می‌کند بلکه در بزنگاه‌های خاص حتی به عنوان یک ابزار برای کودتا نیز تبدیل می‌شود.

این شبکه در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت نقشی توطئه آمیز را ایفا کرد. این نقش علیه کل نهضت و به طور مشخص آیت‌الله کاشانی و دکتر محمد مصدق به عنوان بانیان این حرکت بود. در کودتای انگلیسی - آمریکائی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نیز که به کودتای «آژاکس» مشهور شد و به سرنگونی دولت مصدق و بازگرداندن شاه به قدرت انجامید، عملکرد بی‌بی‌سی فارسی، بسیار تعیین کننده بود.

در آن زمان بی‌بی‌سی فارسی شایعه‌ای مبنی بر ارتباط مصدق با کمونیست‌های ایرانی مطرح ساخته بود. در اسناد افشا شده از کانال ۴ رادیو بی‌بی‌سی در سال ۱۳۸۴ خورشیدی مشخص شد که در نیمه شبی که عملیات کودتا قرار بود آغاز شود، مجری آن رادیو به هنگام اعلام ساعت، واژه «دقیقا» را بر زبان جاری کرده بود. بعدا مشخص شد این واژه به عنوان «کلمه رمز آغاز کودتا» بوده است. به این ترتیب عملیات کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در پی پخش این کلمه رمز توسط رادیو فارسی بی‌بی‌سی، آغاز شد.

«کرمیت روزولت»، مامور سیا و فرمانده عملیات کودتا، در کتاب خاطراتش، با اشاره به دیدار خود با محمدرضا شاه در آستانه کودتای ۲۸ مرداد می‌نویسد: «حرف‌های بسیاری برای گفتن داشتم. خبر داشتم که ژنرال زاهدی گزینه مطلوب شاه برای جانشینی مصدق است. اما مهم‌ترین نکته‌ای که عرض کردم این بود که: «من به نمایندگی از چرچیل و آیزنهاور خدمت اعلی‌حضرت رسیده‌ام. برای اطمینان از این موضوع رئیس جمهور آیزنهاور شخصاً نمایندگی بنده را با بیان یک جمله در سخنرانی فردا در سانفرانسیسکو تأیید می‌کنند. این سخنرانی در کمتر از ۲۴ ساعت آینده ایراد می‌شود و رئیس جمهور این جمله را می‌گویند. نخست وزیر چرچیل نیز با بی بی سی هماهنگ کرده است که در اعلام نیمه شب بی بی سی تغییری جزئی داده شود تا حضرتعالی از این بابت خیالتان راحت باشد. فردا شب گوینده بی بی سی به جای آن که بگوید الان نیمه شب است خواهد گفت: الان (مکث) دقیقاً نیمه شب است.»

شعار کارمندان بی بی سی برای روز دروغ خاص

رادیو بی‌بی‌سی فارسی در آن زمان در نیمه شب برنامه نداشته، اما بنا بر حرف روزولت این پیام باید از بخش انگلیسی سرویس جهانی پخش شده باشد. پژوهشگرانی مانند «مجید تفرشی» مصرند که این پیام از رادیو انگلیسی سرویس جهانی بی‌بی‌سی پخش شده است: «شاه علاقه به سرویس جهانی داشت و آن را گوش می‌کرد.»

مجید تفرشی درباره بکارگیری بی بی سی به عنوان یک ابزار خاص برای پیشبرد اهداف انگلیس وغرب می‌گوید: «یک شعار همیشه میان کارمندان بی‌بی‌سی بوده که «بی‌بی‌سی ۹۹ مورد راست می‌گوید برای این که صدمین مورد را که دروغ می‌گوید هیچ کس در درستی آن دروغ تردید نکند.» یک سیاست دیگر رسانه‌هایی مثل بی‌بی‌سی این است به جای دروغ گویی صریح می‌توان در مواقعی قسمت‌هایی را با انگیزه‌های مختلف، کمرنگ یا پررنگ نشان بدهید. من معتقدم رسانه بی‌غرض وجود ندارد، مهم آن است که چقدر هوشمندانه کار خود را اجرا کند.»

وی می‌افزاید: «موضوع مشهور ارسال پیام رمز از سوی سازمان‌های خارجی حامی سرنگونی مصدق از طریق رادیوی بی‌بی‌سی برای شاه، در جریان حوادث مرداد ۱۳۳۲ به منظور کسب اطمینان شاه از جدی بودن لندن برای سرنگونی مصدق مطمئن شود، درست است. برخلاف آن که برخی از روسای ایرانی بخش فارسی در جلسات مختلف گفته‌اند، که فرستادن این پیام دروغ است، زیرا بخش فارسی هیچ وقت نیمه شب برنامه نداشته است، این موضوع صحت دارد و رادیوی چهار بی‌بی‌سی داخلی هم در برنامه‌ای به آن پرداخته است. ایشان متوجه نیست که این پیام در برنامه انگلیسی بی‌بی‌سی فرستاده شد. بامزه این است که محققان و کارشناسان بریتانیایی بی‌بی‌سی تردیدی در این موضوع ندارند.»

شبکه چهار رادیو بی بی سی در روز ۲۲ آگوست ۲۰۰۵ برنامه‌ای از سری برنامه‌های موسوم به «داکیومنت (سند)» با عنوان «یک کودتای خیلی بریتانیایی» پخش کرد. در این برنامه که توسط مایک تامپسون مجری و برنامه‌ساز مشهور این شبکه تولید شده بود، اعلام شد که گوینده بی بی سی با اعلام جمله «اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» به جای جمله همیشگی «اکنون ساعت ۱۲ نیمه شب است» پیامی رمزی به شاه و همراهانش برای اطمینان بخشیدن به آنان و نشان دادن آمادگی لندن برای عملیات کودتا داد.

«یرواند آبراهامیان» تاریخ نویس نیز این موضوع را تصدیق می‌کند و می‌گوید: «بی‌بی‌سی این پیام را به شاه فرستاده است. منابع مختلف و دست‌اول گفته‌اند چنین پیامی فرستاده شده است.»

وی در کتاب که در زمینه کودتای ۲۸ مرداد نوشته در خصوص ذهنیت ایرانیان آن زمان درباره انگلیس می‌گوید‌: «سوء ظن ایرانیان نسبت به انگلیس حتی توجه فرستاده روزولت را هم جلب کرده بود. ایرانیان به انگیزه‌ها یدو کشور بریتانیا و روسیه سوء ظن دارند و بر این اعتقادند که ماهیت وجودی ایران در آینده به عنوان ملتی مستقل در معرض تهدید قرار گرفته است ... نگرش نسبت به بریتانیای کبیر در میان مقامات ایرانی و البته آن دسته از مردم ایران که در موقعیت ارزیابی اوضاع و احوال کشور هستند، بسیار تند و تیز استشدت این احساس نسبت به روسیه اصلا این قدر نیست. ایرانیان آشکارا بریتانیا را متهم کرده و بر این نظرند که رفتار بریتانیایی‌ها در مورد ایران همانند رفتار نازی‌ها در اروپاست.»

در گزارش تهیه شده از سوی بی بی سی برای بخش دیپلماسی عمومی کمیسیون روابط خارجی پارلمان بریتانیا در تبیین برنامه‌های کنونی و آینده آن شبکه برای ایرانیان نیز چنین ذکر شده است: «بسیاری در ایران بی بی سی را ابزاری برای مداخله امپراتوری بریتانیا... [می‌دانند]و بسیاری از ملی گرایان گزارش‌های بی بی سی را برای ایفای نقشی کلیدی در طرفداری از شاه و مخالفت با مصدق مورد انتقاد قرار می‌دهند.»