معضلی به نام حاشیه نشینی در تهران/اقدامات «شعاری» است

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- الهه آهنگر: اجتماعی بودن انسان ها امری است که تمامی جامعه شناسان بر آن اتفاق نظر دارند، زندگی اجتماعی دیروز، تبدیل به شهر نشینی های امروزی شده است و در این بین کلان شهرهایی با جمعیت های بسیار زیاد ایجاد و زندگی مردم دچار تحول های اساسی نسبت به گذشته شده است.

خوب و یا بد بودن شهرنشینی موضوع مورد بحث در این گزارش نیست، اما یکی از معضلات موجود شهرنشینی، زندگی در حاشیه شهرها و یا همان «حاشیه نشینی» است، پدیده ای که طبق آمارها ۱۱ میلیون نفر از جمعیت ۷۵ میلیون نفری کشور با آن درگیر هستند.

تهران، یکی از کلان شهرها و پر جمعیت ترین مناطق جهان و پایتخت کشورمان است، که به دلیل سیاست های گذشته و انجام مهاجرت های متعدد جمعیت زیادی در خود و نیز در استانی به همین نام و متشکل از ۱۶ شهرستان جای داده است، در این شرایط، افرادی که به دلیل توانایی مالی کم تر، قادر به حضور در شهرها نیستند، به اطراف شهر رفته و با زندگی در شرایطی که مولفه های استاندارد زندگی را ندارد، حاشیه نشینی را رقم زده اند.

برخی از محققان، رشد معضلات و آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد، جرائم و بیماری ها در حاشیه نشینی را بیش از حد معمول می دانند و معتقدند این آسیب ها گاهی آن قدر زیاد است، که خود شهرها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، در مقابل برخی دیگر اعتقادی به تعاریف سنتی حاشیه نشینی نداشته و معتقدند سکونت گاه های غیر رسمی، در فقدان آموزش وفرهنگ سازی شکل گرفته و آسیب های اجتماعی را رقم می زند.

استاندار تهران توصیه ها در خصوص مقابله با حاشیه نشینی را نمی شنود

معضل حاشیه نشینی یا به تعبیری زندگی در سکونت گاه های غیر رسمی در استان تهران به عنوان مرکز کشور، آن قدر نگران کننده است، که سید حسین هاشمی، استاندار سابق تهران، در مراسم تودیع خود و معارفه محمد حسین مقیمی به عنوان استاندار پایتخت، مقابله با این آسیب اجتماعی را به وی توصیه کرد.

وی زمانی که در حال ارائه گزارش عملکرد خود در مراسم معارفه و برشمردن معضلات جدی استان تهران بود، گفت: کسری های استان تهران از بسیاری از مناطق محروم بیشتر است، یکی از مشکلاتی که در استان تهران با آن مواجه هستیم حاشیه نشینی است، که از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

اهمیت حل مشکل حاشیه نشینی در حدی است، که محمدرضا عارف، رییس مجمع نمایندگان استان تهران در مجلس شورای اسلامی نیز بخش قابل توجهی از سخنان خود در آیین معارفه محمد حسین مقیمی به عنوان استاندار تهران را به حاشیه نشینی اختصاص داد و گفت: وضعیت حاشیه نشینی در استان تهران نامطلوب است.

اما علی رغم این هشدارها و توصیه ها در جلسه معارفه همچنان مشاهده می کنیم که امروز و با گذشت حدود ۲ ماه از سکان داری مقیمی بر استان پر اهمیت تهران، اقدام قابل توجهی در این زمینه مشاهده نمی شود.

به نظر می رسد، استاندار تهران، نمی خواهد هشدارها را بشنود و اقدامی عملی صورت دهد، هشداری که محسن علیجانی، دبیر مجمع نمایندگان استان تهران نیز چند روز قبل و در جلسه شورای اداری قرچک به تکرار آن پرداخت و گفت: تهران ۳ میلیون حاشیه نشین دارد و باید با تلاش همه دستگاه ها و نهادهای مسئول و با تخصیص اعتبار کافی در زمینه حل معضل حاشیه نشینی گام برداریم.

حاشیه نشینی چه ایرادی دارد و چرا مسئولان متعدد نسبت به آن اخطار داده و بر رفع آن تاکید دارند، این سوالی است که یک پژوهشگر و جامعه شناس استان تهران در پاسخ به آن به خبرنگار مهر گفت: حاشیه نشینی ریشه بسیاری از آسیب های اجتماعی مانند تکدی گری، کارتن خوابی، کودکان کار، اعتیاد و ... است و متاسفانه هر روز شاهد گسترش تبعات حاشیه نشینی در تهران هستیم.

اقدامات اخیر در مبارزه با حاشیه نشینی «شعاری» است

محسن سلگی در ادامه قدمت حاشیه نشینی در کشور را ۳ دهه اخیر دانست و گفت: البته پیش از آن نیز حاشیه نشینی وجود داشت، اما هرگز به این شدت نبود، حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ، شیوه ای از زندگی است که با هیچ کدام از زندگی شهری و روستایی در کشور تطابق ندارد.

وی اقدامات اخیر در مبارزه با حاشیه نشینی را «شعاری» دانست و افزود: متاسفانه دستگاه ها و ادارات مرتبط اقدامی جدی در مقابله با این معضل خطرناک انجام ندادند و علی رغم کمبود امکانات در استان تهران، به دلیل بیکاری در مناطق محروم کشور، هم چنان شاهد روند مهاجرت از روستاها و شهرهای کشور به این استان و تشدید حاشیه نشینی هستیم.

این پژوهشگر ادامه داد: زمانی که افراد از اصل و ریشه خود فاصله گرفته و وارد یک منطقه غریب می شوند، راحت تر گرفتار اعتیاد، روابط ناهنجار اجتماعی، استفاده ابزاری از کودکان، خرید و فروش نوزادان، سرقت و یا حتی قتل و دیگر جرائم خواهند شد و در بسیاری از این مواقع نیز جرائم مذکور از حاشیه ها به شهر صادر می شود.

وی اشتغال زایی در روستاها، تسهیل زندگی، تبلیغات و اطلاع رسانی و ... را از عوامل جلوگیری از مهاجرت ها و تشدید حاشیه نشینی خواند و گفت: برای درمان حاشیه نشینی نیز باید کارهای فرهنگی، بهداشتی، تربیتی و نظارتی در حاشیه ها صورت پذیرد، حل قطعی حاشیه نشینی تنها با مهاجرت معکوس میسر است.

سلگی در پایان گفت: بخواهیم یا نخواهیم بیش از ۲۰ درصد جمعیت استان تهران را حاشیه نشین ها تشکیل می دهند و باید به ارائه خدماتی در حد شهرها در حاشیه ها صورت پذیرد.

حل معضل حاشیه نشینی نیاز به زمان بیشتری دارد

برخی از مسئولین اعتقاد دارند، که حل معضل حاشیه نشینی نیاز به زمان بیشتری دارد، سید محمود میرلوحی، عضو شورای اسلامی شهر تهران یکی از این افراد است، که می گوید: رفع معضلات و آسیب های اجتماعی در تهران نیاز به گذشت زمان دارد، چرا که این معضلات حاصل چند دهه بوده است.

وی بیکاری را مهم ترین عامل حاشیه نشینی خواند و گفت: بسیاری از متکدیان و حاشیه نشین ها در شهر و روستای خود دارای زمین های کشاورزی هستند اما به دلیل بیکاری و در پی ایجاد شغل و کسب درآمد به سوی تهران آمده اند و این مهاجرت حاصل برخی سیاست های غلط و برنامه ریزی های نامناسب است.

عضو شورای شهر تهران همچنین در پاسخ به این سوال که مدیریت شهری تهران تاکنون چه اقدامات عملی برای حل معضل حاشیه نشینی انجام داده است، گفت: شهردار تهران وعده حل معضلات و آسیب های اجتماعی را داده است، اما همان طور که گفتم حل این مساله زمان بر است.

تفسیر فعلی حاشیه نشینی برای ۴۰ سال پیش است

مدیر کل فرهنگی اجتماعی استانداری تهران یکی دیگر از مسئولینی است، که معتقد به حل تدریجی آسیب های اجتماعی است و نیز تعریف سنتی حاشیه نشینی را قبول ندارد، او در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: من به عنوان یک متخصص، با این تعریف و تفسیری که از حاشیه نشینی در کشور می شود، موافق نیستم، تفسیر فعلی حاشیه نشینی برای ۴۰ سال پیش است، که به حومه شهرها که فاقد خدمات اولیه مانند آب، راه، مخابرات و حمل و نقل عمومی هستند، حاشیه می گفتند، اما در تهران فعلی حاشیه نشینی به آن معنا نداریم، می توانیم بگوییم مناطق کم تر توسعه یافته اجتماعی و فرهنگی، اما از نظر خدمات رسانی دیگر نمی توان حواشی را فاقد خدمات دانست.

سیاوش شهریور که از مرداد ماه سال ۹۳ اداره امور فرهنگی اجتماعی عالی ترین نهاد دولتی استان تهران را بر عهده دارد، افزود: در حال حاضر اگر به شهرستان بهارستان، کهریزک و یا شهرهای جدیدی که پس از انقلاب ایجاد شده اند، بروید، می بینید که آسفالت، تلفن، آب، برق و خدمات عمومی که در بهترین نقطه تهران وجود دارد، در آن مناطق نیز است، بله، ممکن است کوچه ای نیز خراب باشد و یا قسمتی به دلیل ساخت و ساز غیر مجاز برق و آب و ... دریافت نکرده باشد، اما واقعیت این است که ما باید تعریف خود را عوض کنیم و این مناطق را کم تر توسعه یافته بدانیم.

آسیب های اجتماعی مختص حاشیه ها نیست

وی از آن دسته افرادی است، که آسیب های اجتماعی را مختص حاشیه ها نمی داند و می گوید: مشکلات مناطق کم تر توسعه یافته نیز مشکل همه کشور است، امروز آسیب های اجتماعی مانند طلاق، که در سعادت آباد که احتمالا وضع مالی خوبی دارند، وجود دارد، در مناطق کم تر توسعه یافته نیز وجود دارد.

شهریور ادامه داد: این تفسیر غلطی است، که حاشیه نشین ها را دارای آسیب هایی بیش از سایر مناطق بدانیم، طلاق در شمیرانات نصف به نصف است، اما در مناطق حاشیه ای وضع بهتری در خصوص طلاق داریم و ۴ به یک است، در بخش هایی از مناطق حاشیه ای اعتیاد و یا حتی مفاسد اخلاقی از بالای شهر و مناطق مرفه کم تر است، به علت فقر ممکن است، در آن مناطق کلونی هایی در زمینه ارتکاب جرائم مانند فروش مواد مخدر تشکیل شود، که این کلونی ها می تواند در وسط شهر نیز باشد، من با این تفسیر مخالفم که تله های فقر و فساد تنها در حاشیه ها باشد، امروز به همت انقلاب اسلامی در تمام روستاها برق، آب و گاز است و حاشیه نشینی عملا معنای گذشته خود را ندارد.

مردم مناطق کم تر توسعه یافته نیازمند آموزش و توانمندسازی هستند

وی که به شدت به جرم خیز بودن سکونت گاه های غیررسمی معتقد است، افزود: تعریفی که در این حوزه داریم به نام مناطق حاشیه ای است و به عنوان سکونت گاه های غیر رسمی معرفی می شوند، باید یک واقعیت را در نظر گرفت، که مردم مناطق کم تر توسعه یافته حاشیه شهرها نیازمند آموزش، مداخله و توانمندسازی هستند، یعنی ما باید به کمک ساکنین این مناطق که از روستاها و شهرستان های اطراف مهاجرت کردند، برویم و آن ها را برای کاریابی در شهرها و تحمل مشکلات شهری آموزش دهیم، نسل اول این افراد، به شدت دارای منزلت و حرمت بوده و مذهبی هستند، اما نسل دوم و سوم آن ها باید برای یک زندگی شهری در تمام حوزه ها آموزش ببینند.

مدیر کل فرهنگی اجتماعی استانداری تهران با بیان این که ۸۰ درصد شهر نشینی های حال حاضر کشور در ۵۰ الی ۶۰ سال اخیر ایجاد شده است، گفت: ۵۰ سال پیش حدود ۶۵ درصد جمعیت ایران ساکن روستاها بودند و ترکیب جمعیتی در دهه های اخیر متفاوت شده است و به هر صورت باید یک تصویر و یک نگاه دیگر داشت.

شهریور با بیان این که من به وقوع اعتیاد و دیگر جرائم اعتقاد دارم، گفت: اما این جرائم مختص مناطق حاشیه نشین نیست و به جرات می گویم، بسیاری از مناطق حاشیه نشین ما در اطراف تهران، خیلی اصولی تر، اخلاقی تر و کم آسیب تر نسبت به مناطق مرکزی هستند، بله، ممکن است درصد باسوادی، کم تر باشد و وضعیت مالی ضعیف تری داشته باشد، اما عدم توسعه متوازن ملی در ایران طی ۶ برنامه قبل و بعد از انقلاب سبب شده که جمع کثیری از برادران و خواهران ما از اطراف کشور بیایند و در تهران ساکن شوند و جمعیت فراوانی در تهران داشته باشیم.

تا زمانی که شغل و رفاه متوازن در کشور فراهم نکنیم مهاجرت به تهران طبیعی است

وی مشکل امروز تهران را بحران آب شرب، خدمات دهی، اشتغال و دیگر مشکلات این چنینی دانست و گفت: ما باید شغل ایجاد کرده و به فکر تامین آب آشامیدنی و ارائه خدمات و تامین اجتماعی ساکنان پایتخت باشیم.

شهریور موج عظیم مهاجرتی را سبب ایجاد سکونت گاه های غیررسمی خواند و اضافه کرد: راهکاری برای کم شدن این سکونت گاه های غیر رسمی اندیشیده شده، در کشور بخشی از مهاجرت اقتصادی و بخش دیگری نیز فرهنگی است، چرا که همه فرزندان این کشور تقاضای رفاه و شهرنشینی و آموزش بهتر و بیشتر را دارند و خواهان زندگی در شهرهای بزرگ تر هستند و مشکلات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و شخصی همگی عواملی هستند که دست به دست هم داده اند تا سبب شوند شخص بخواهد از امکانات شهری برای زندگی بهتری بهره ببرند.

وی در خصوص اظهار نظرهایی مبنی بر ضرورت افزایش هزینه زندگی در تهران برای آغاز مهاجرت معکوس، گفت: طبق قانون اساسی نمی توان به مردم گفت که حتما در روستا زندگی کنند و طبق قانون حق انتقال و تحرک برای را مردم به رسمیت شناخته ایم و همه مردم می توانند در هر کجای کشور که بخواهند زندگی کنند، اما به جای افزایش هزینه زندگی در تهران باید به توسعه متوازن دیگر نقاط کشور فکرد کرد، ما در حدود ۱۵ الی ۱۶ استان زاگرس نشین به اندازه یک استان مثل اصفهان و شیراز و خراسان بنگاه تولیدی و اشتغال زا نداریم و مردم مجبورند، برای اشتغال و کار مهاجرت کنند.

به هر تقدیر، باید توجه داشت، که مسئولین در حالی از زمان بر بودن حل معضلات اجتماعی صحبت می کنند، که دوره مدیریت بسیار سریع تر از تصور می گذرد و باید با انجام اقدامات سنجیده و به هنگام، طوری عمل شود تا نیازی به توصیه به مقابله با این معضلات به مسئول جدید در مراسم تودیع نباشد.

باید کاستی های حاشیه ها مورد بررسی دقیق قرار گرفته و با ارائه آموزش هایی در خور، در جهت کاهش آسیب های اجتماعی گام برداریم.