چانه‌زنی برای آتش‌بس

شنبه‌شب بود که اعضای شورای امنیت سازمان ملل بعد از یک هفته خونین در سوریه سرانجام بر سر آتش‌بسی 30 روزه در این کشور به توافق رسیدند. اما به نظر حتی قطع‌نامه سازمان ملل نیز نتوانسته مانع ادامه‌یافتن درگیری‌ها در این منطقه شود و حملات به منطقه غوطه شرقی روز گذشته نشان آن است. همین مسئله باعث شد تا روز گذشته امانوئل مکرون و آنگلا مرکل سران دو کشور فرانسه و آلمان با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، درباره اجرای آتش‌بس در سوریه به گفت‌وگو بپردازند. روسیه به‌عنوان یکی از حامیان اصلی دولت بشار اسد در هفت سال بدون تردید نقش بی‌بدیلی در جهت‌گیری دولت این کشور دارد. بنابراین متقاعد‌کردن روسیه به معنای متقاعد‌کردن دمشق خواهد بود. طبق اعلام کاخ الیزه در این گفت‌وگو که به صورت تلفنی صورت گرفته، طرفین درباره مسائلی چون اجرائی‌شدن قطع‌نامه آتش‌بس 30 روزه سازمان ملل و یک نقشه راه سیاسی برای ایجاد صلح پایدار به تبادل نظر پرداختند.
حمله به منطقه غوطه از 18 فوریه، یعنی حدود یک هفته پیش، آغاز شد. هرچند به علت حجم بالای درگیری، اعلام دقیق تلفات از سوی نهادهای حقوق‌بشری میسر نیست، اما گفته می‌شود که بیش از 500 نفر از آغاز حملات هوایی به این منطقه جان باخته‌اند. اما برخلاف انتظارها توافق بر سر آتش‌بس بیش از آنچه انتظار می‌رفت به طول انجامید. فرانسوا دلاتره، سفیر فرانسه در سازمان ملل، نیز با انتقاد از به‌تعویق‌افتادن تصویب این قطع‌نامه گفت: این انفعال می‌تواند به معنای پایان کار خود سازمان ملل باشد. درحالی‌که تلاش‌ها برای تصویب این قطع‌نامه از 22 فوریه شروع شده بود، چندین‌بار به تعویق افتاد که دیپلمات‌های غربی مسکو را عامل آن معرفی می‌کنند. در شرایطی که هر 15 عضو شورای امنیت موافق آتش‌بس بودند، اما زمان اجرائی‌شدن آن، محل اختلاف بود که همین مسئله کار تصویب آن را به درازا کشاند. در جایی که کشورهایی چون کویت و سوئد خواهان اجرای بدون تأخیر آتش‌بس بودند، روسیه خواهان آن بود که این طرح بعد از 72 ساعت اجرائی شود. روسیه اعلام آتش‌بس بلافاصله را اقدامی غیرواقع‌بینانه می‌داند و بر این باور است که تأکید بر اجرای بدون تأخیر آتش‌بس دردی از سوریه دوا نخواهد کرد. طبق گفته واسیلی نبنزیا، نماینده روسیه در سازمان ملل، تا زمانی که طرف‌های درگیر به توافق نرسند، این آتش‌بس نتیجه نخواهد داد. از نظر نبنزیا، کشورها و رسانه‌های غربی واقعیت درباره جنگ در غوطه را به‌درستی پوشش نمی‌دهند و به‌سادگی بر این واقعیت که ‌هزاران جنگجوی داعشی در این مناطق پناه گرفته‌اند، چشم می‌پوشند. بااین‌حال، قطع‌نامه شورای امنیت با حمایت تمام‌قد آمریکا همراه شده است تا تقابل روسیه و آمریکا در سوریه همچنان به قوت خود پابرجا بماند.
ابهام بزرگ
خلاف روسیه، سازمان ملل، کشورهای غربی و گروه‌های حقوق‌بشری بر این باورند که تداوم حملات در غوطه می‌تواند با توجه به جمعیت 400‌هزار نفری این منطقه، به یک فاجعه انسانی بینجامد. گفته می‌شود که 10 مرکز درمانی و بیمارستان در نتیجه حملات اخیر از کار افتاده و دیگر قادر به خدمت‌رسانی به مجروحان و بیماران نیستند. در واقع درخواست کشورهای غربی برای اجرای بلافاصله طرح آتش‌بس بعد از آن مطرح شد که خبرگزاری‌ها از کشته و زخمی‌شدن 22 نفر در جریان حمله هوایی به غوطه شرقی در روز شنبه خبر دادند. گذشته از زمان اجرای آتش‌بس، خود متن قطع‌نامه نیز محل اختلاف بود. در متن پیش‌نویس قطع‌نامه این‌طور آمده بود که آتش‌بس شامل عملیات علیه داعش، القاعده و جبهه‌النصره نمی‌شود. در مقابل، روسیه خواستار آن بود که این مسئله به گروه‌هایی که با گروه‌های فوق‌الذکر همکاری دارند نیز تعمیم داده شود. به نظر همین مسئله می‌تواند به پاشنه‌آشیل این قطع‌نامه بدل شود. در واقع در شرایطی که دولت اسد حضور گروه‌های تروریستی چون داعش و القاعده را دلیل حمله خود به این منطقه عنوان می‌کند، مشخص نیست که این توافق چگونه قرار است به این بحران پایان دهد. البته به گزارش رویترز، این طرح آتش‌بس با موافقت دو گروه شورشی در منطقه غوطه مواجه شده که برای ورود کمک‌های انسان‌دوستانه به این منطقه اعلام آمادگی کرده‌اند.
در دو بیانیه جداگانه، جیش‌الاسلام و فیلق الرحمان تضمین داده‌اند که از کاروان‌های حاوی کمک‌های بشردوستانه برای رسیدن به مناطق تحت کنترل خود محافظت می‌کنند.
در واقع به نظر همین تبصره باعث شده که دولت روسیه همچنان حملات خود به این مناطق را ادامه دهد. با وجود قطع‌نامه شورای امنیت مبنی بر اجرای بدون تأخیر آتش‌بس، طبق اعلام دیده‌بان حقوق ‌بشر سوریه، روز گذشته منطقه غوطه شرقی آماج حملات جدیدی قرار گرفت. در واکنش با ادامه‌یافتن حملات به غوطه، مارگوت والشتروم، وزیر خارجه سوئد با اشاره به اینکه اجرائی‌کردن کامل آتش‌بس ممکن است چندساعتی به طول انجامد، از افزایش فشارها برای مجاب‌کردن طرفین به این طرح خبر داده است. به گزارش رادیو اروپای آزاد، طبق اعلام گروه دیده‌بان حقوق ‌بشر سوریه مستقر در لندن، در رابطه با حملات نیروهای دولتی به منطقه غوطه شرقی تاکنون هیچ‌گونه تلفاتی گزارش نشده است. بااین‌حال، در واکنش به ادامه درگیری‌ها، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل از طرفین خواست به این آتش‌بس پایبند بمانند. طبق اعلام سازمان ملل، در صورت تداوم حملات هوایی و درگیری‌های میدانی، روند امدادرسانی و ارسال کمک‌های بشردوستانه و درمان زخمی‌ها با مشکل مواجه خواهد شد. از دیگر سو، «سانا»، خبرگزاری دولتی روسیه، از کشته‌شدن 16 شهروند در مناطق شرقی این شهر به دست شورشیان خبر داده است.
بازگشت منبج به آغوش اسد
در یک تحول میدانی دیگر در سوریه، گفته می‌شود که در توافق میان کردها و دولت بشار اسد، کنترل شهر منبج در جنوب شرق سوریه به دولت این کشور سپرده می‌شود. آن‌طور که یک مقام اطلاعاتی کرد به «اسپوتنیک» گفته، ارتش سوریه در روزهای آتی وارد این شهر خواهد شد. تحولات در سوریه بعد از حمله چند هفته پیش ترکیه به مناطق کردنشین سرعت گرفته است. همین مسئله باعث شد اتحاد نانوشته بین دولت اسد و کردها که بعد از وقوع جنگ داخلی شکل گرفته بود، بیش از پیش عیان شود و آنها را بیش از هر زمانی به یکدیگر نزدیک کند زیرا دمشق نیز مانند کردها شدیدا با عملیات نظامی ترکیه موسوم به «شاخه زیتون» مخالفت کرده است. پیش‌تر نیز دولت اسد با بازگذاشتن مسیرهای منتهی به عفرین برای ورود شبه‌نظامیان کرد از دیگر مناطق کردنشین، پالس مثبتی به کردها فرستاد. البته به نظر تحویل شهر منبج به ارتش سوریه، با هدف متمرکزکردن نیروهای کرد در مناطقی مانند عفرین صورت می‌گیرد که ترکیه علیه آنها اعلام جنگ کرده است. از دیگر سو، با خروج نیروهای کرد از این شهر ترکیه دیگر بهانه‌ای برای حمله به منبج نخواهد داشت. آنکارا پیش‌تر از گسترش حملات خود به منبج خبر داده بود. البته ترکیه نیز روز گذشته نسبت به قطع‌نامه شورای امنیت واکنش نشان داد و با استقبال از اعلام آتش‌بس اعلام کرد که به مبارزه علیه سازمان‌های تروریستی ادامه می‌دهد. لازم به توضیح است که شورشیان مسلح در سوریه درحال‌حاضر متحد ترکیه در جنگ با کردها محسوب می‌شوند. بنابراین توقف حملات به مواضع شورشیان می‌تواند خبر خوبی برای آنکارا باشد.