پرونده ی ناپیدای هویدا

[دربارۀ اعدام‌های وابستگان پهلوی] واکنش‌های استاد مطهری در این بخش پنهان بود. ایشان چندین بار به آقای خلخالی تلفنی تذکر دادند. من خودم یکی دو بار را شاهد بودم. مثلا در مورد اعدام هویدا معتقد بودند که نباید عجله شود. تلاش کردند که با امام تماس بگیرند و آن شب موفق نشدند و تصمیم داشتند صبح با امام صحبت کنند اما هویدا را‌‌ همان شب اعدام کرده بودند...معتقد بودند که نباید عجله شود. فضا طوری بود که گاهی کار دست امام هم نبود. شهید مطهری در یک سخنرانی که‌‌ همان روز‌ها داشتند گفتند برخی از جوانان هستند که می‌گویند گلوله هم حیف است که ما خرج این‌ها می‌کنیم. در حالی که از نظر اسلام حتی حقوق یک مجرم هم باید محفوظ باشد و ما حق نداریم بیش از مجازاتی که دادگاه اسلامی برای یک مجرم در نظر گرفته، مجازات کنیم. این رویکرد شهید مطهری بود. بالاخره در پشت صحنه تا جایی که توان داشت سعی کرد جلوی تندروی‌ها را بگیرد اما واقعیت این است که شرایط روزهای اول انقلاب به گونه‌ای بود که گاهی حتی اگر امام هم دستور می‌داد که اعدامی صورت نگیرد، برخی کاری می‌کردند که قبل از آنکه دستور امام برسد یا رسانه‌ای شود، طرف اعدام شده باشد و امام در برابر عمل انجام شده قرار بگیرد. (1)

مستند ناپیدای هویدا

مدیر شبکه «مستند» سیمای جمهوری اسلامی، زمانی که داشت مستند «هویدا؛ زندگی، زمانه و مرگ» را در کنداکتور برنامه‌ها قرار می‌داد احتمالا فکر می‌کرد که این فیلم جنجالی شود. این اتفاق افتاد و این مستند زوایا و فیلم‌های دیده‌نشده‌ای از زندگی امیرعباس هویدا نخست‌وزیر ۱۳ ساله پهلوی دوم را به تصویر ‌کشید. سیاستمداری که تصویر درهم‌ریخته روزهای آخر زندگی‌اش در زندان هیچ شباهتی به مردی با پیپ و عصا و گل ارکیده نداشت.

این مستند همراه با تصاویری از آرشیوهای مختلف تلویزیونی زندگی امیرعباس هویدا را بررسی کرده است؛ تصاویری از گفت‌وگوهای مختلف هویدا در طول ۱۳ سال نخست‌وزیری تا فیلمی دیده‌نشده از دادگاه او.

پخش این مستند در سال ۹۶ واکنش‌های زیادی را برانگیخت؛ برخی آن را مستندی جسور و برخی آن را مستند غیرقابل واقعی دانستند. روزنامه کیهان آن را مستندی افشاگر و اغواگر نامید و درباره آن نوشت: «علیرغم همه تلاش و سعی قابل تقدیر دوستان خانه مستند انقلاب اسلامی در ساخت مستند «هویدا؛ زندگی، زمانه و مرگ»، به نظر می‌رسد که برخی از نکات محوری زندگی و کارنامه سیاه این صدراعظم مرموز مغفول مانده و بعضی از مسائل نیز (علیرغم گفت‌و‌گو با اساتید معتبری همچون قاسم تبریزی و ابراهیم ذوالفقاری) متاسفانه توسط برخی کارشناسان نه چندان موثق، وارونه‌نمایی شده است.»

مصطفی شوقی، کارگردان و نویسنده این مستند به ایسنا گفت: «هویدا یک شخصیت خاص، بحث‌برانگیز و همواره همراه با افسانه‌سرایی‌های زیادی از سوی موافقان و مخالفانش بوده است. البته نوع دادگاهی شدن و سرانجام زندگی‌اش هم این مساله را تشدید کرده است. در همین راستا من و همکارانم سعی کردیم که در میانه این دو گروه بایستیم و تنها روایت تاریخ کنیم.»

شوقی با بیان اینکه «بیش از یک سال بر روی پروژه هویدا کار کرده‌ایم» درباره میزان دسترسی به منابع اصلی و معتبر برای ساخت این مستند، گفته: «در حوزه مستندهای تاریخی آنچه که اهمیت دارد، این است که اگر راجع به یک شخصیت تاریخی فیلمی ساخته می‌شود حتما باید ارزش افزوده‌ای داشته باشد. به نظر کارشناسان و دوستانی که کار هویدا را دیده‌اند، این اتفاق در مستند هویدا افتاده است. ما تصاویر منحصربه‌فردی را به نمایش گذاشتیم و بیش از ۵۰ درصد از آن برای بار اول است که پخش می‌شود. فیلم دادگاهی شدن او برای بار اول با همکاری آرشیو مرکزی صداوسیما از محرمانگی خارجی شد. آن چیزی که مستند هویدا را متمایز می‌کند تصاویر منحصربه‌فرد، عکس‌ها و روایت‌های جدیدی است که برخی از آن‌ها قرار بوده بعد از مرگ افراد منتشر شود، اما امروز بعد از سی سال این‌ها از آرشیو خارج شده‌اند.»

به گفته شوقی: «نسخه‌ای که در جشنواره حقیقت پخش شده، یک نسخه ۸۳ دقیقه‌ای و سینمایی است که من به آن نسخه ژورنالیستی می‌گویم. نسخه تلویزیونی این مستند هم در چهار قسمت تهیه شده است. نسخه تلویزیونی این مستند یک نگاه تحلیلی و تاریخی به ماجرا دارد و ما در نسخه سینمایی بیشتر به مرگ هویدا می‌پردازیم و ۴۰ دقیقه آخر آن به نوع دادگاهی شدن، مرگ و حتی محل دفن او پرداخته است.»

پی نوشت:
1-‍ خاطره علی مطهری از شب اعدام هویدا، سایت خبرگزاری تابناک به نقل از روزنامه مصاحبه روزنامه ی اعتماد
2- مستند «هویدا» فیلم دادگاه او برای اولین بار پخش شد، تاریخ ایرانی