علائم فقر آهن در کودکان

یک متخصص کودکان ضمن مروری بر کم خونی در بیماری‌های مزمن در عین حال علاقه زیاد به خاک‌بازی، خوردن مهر نماز، برفک یخچال و موارد این چنینی را از عوارض شایع کم‌خونی و فقر آهن در کودکان دانست.
دکتر بهشته النگ با اشاره به اینکه کم خونی در بیماری‌های مزمن اغلب در افرادی دیده می‌شود که به التهاب مبتلا هستند، گفت: سطح سلول‌های قرمز خون که اکسیژن را به تمام قسمت‌های بدن می‌رسانند، در افراد مبتلا به کم خونی پایین است و این روند در مبتلایان به روماتوئید آرتریت شیوع بیشتری دارد که به طور معمول قابل درمان است.


وی در ادامه افزود: در مبتلایان به روماتیسم ، کم خونی اغلب ناشی از کمبود آهن است و مصرف مکمل‌های آهن در این افراد الزامی است. همچنین داروهای مخصوص درمان روماتیسم از جمله داروهای ضد التهاب یا استروئیدها می‌توانند باعث از دست رفتن خون و در نتیجه ناراحتی معده شوند و افزایش کم خونی را در افراد به دنبال دارند.
النگ با بیان اینکه کم خونی در مردان می‌تواند علامت بیماری‌های بدخیمی در دستگاه گوارش باشد، خاطر نشان کرد: خستگی، ضعف، سردرد، تنگی نفس، رنگ پریدگی، ناخن‌های شکننده، دست‌ها و پاهای سرد، درد قفسه سینه یا ضربان قلب نامنظم از نشانه‌های بارز کم خونی است.
وی گفت: افرادی که به صورت مزمن و طولانی مدت دچار کم خونی می‌شوند، با دارو و رژیم غذایی مداوا می‌شوند؛ به خصوص در افرادی که کم خونی با بیماری‌های زمینه‌ای تشدید می‌شود، باید رژیم غذایی خود را برای درمان کم خونی متناسب با بیماری زمینه‌ای انتخاب کنند.
این متخصص کودکان تصریح کرد: علاقه زیاد به خاک‌بازی، خوردن مهر نماز، قند، برفک یخچال، مواد نشاسته‌ای و گچ از عوارض شایع کم‌خونی و فقر آهن در کودکان است که باید هرچه سریع‌تر به آنان کمک شود؛ چرا که ممکن است کم‌خونی آنها به دلیل وجود انگل‌های روده‌ای باشد.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
کمبود آهن در کودکان می تواند رشد آن ها را تحت تاثیر قرار داده و موجب بروز آنمی یا کم خونی شود. در زیر با مقدار کافی آهن در کودکان و بهترین منابع آهن برای آن ها آشنا می شویم.

چرا دریافت آهن در کودکان اهمیت دارد؟
آهن یک ماده مغذی است که برای رشد و تکامل کودک ضروری است. آهن در کودکان به حرکت اکسیژن از ریه ها به تمام قسمت های بدن کمک می کند و عضلات را در ذخیره و استفاده از اکسیژن یاری می نماید. اگر رژیم غذایی کودک شما فاقد آهن است، او ممکن است دچار فقر آهن شود.
- کمبود آهن در کودکان ممکن است در سطوح مختلف رخ دهد، از افت ذخایر آهن در کودکان تا آنمی (وضعیتی که در آن خون فاقد مقدار کافی گلبول های قرمز سالم است). عدم درمان کمبود آهن در کودکان می تواند رشد و تکامل آن ها را تحت تاثیر قرار دهد.

کودکان به چه مقدار آهن نیاز دارند؟
نوزادان با وجود ذخایر آهن در بدن خود متولد می شوند، اما یک مقدار ثابت از آهن اضافی برای تقویت رشد و تکامل کودکان مورد نیاز است. جدول زیر راهنمای خوبی برای مقدار مورد نیاز آهن در کودکان در سنین مختلف است:
گروه سنی، مقدار آهن توصیه شده در روز
- ۱۲ تا ۷ ماه، ۱۱ میلی گرم
- 3 تا 1 سال، 7 میلی گرم
- ۸ تا ۴ سال، ۱۰ میلی گرم
- 13 تا 9 سال، 8 میلی گرم
- ۱۸ تا ۱۴ سال - دختران، ۱۵ میلی گرم
- 18 تا 14 سال - پسران، 11 میلی گرم

فاکتورهای خطر کمبود آهن در کودکان چه هستند؟
خطر کمبود آهن در کودکان و نوزادانی با شرایط زیر بالا است:
- نوزادانی که نارس متولد می شوند (بیش از سه هفته قبل از زمان مقرر)، یا هنگام تولد وزن کمی دارند.
- نوزادانی که قبل از ۱ سالگی شیر گاو یا بز می خورند.
- کودکان تغذیه کننده از شیر مادر که بعد از 6 ماهگی مقدار آهن کافی از غذاهای کمکی دریافت نمی کنند.
- نوزادانی که شیر خشک غنی نشده با آهن تغذیه می کنند.
- کودکان بین 1-5 سال که بیش از 710 میلی لیتر شیر گاو، بز یا سویا در روز مصرف می کنند.
- کودکان مبتلا به شرایط خاص مانند عفونت های مزمن یا نیاز به پرهیز غذایی
- کودکان بین سنین 1-5 سال که در معرض سرب قرار گرفته اند.
- دختران نوجوان در معرض خطر بالای فقر آهن قرار دارند، زیرا بدن آن ها در طول قاعدگی دچار فقر آهن می شود.

علل
علل زیر به کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌انجامد.

کمبود آهن در تغذیه
آهن از راه تغذیه دریافت می‌شود، اما از هر ۱۰ تا ۲۰ میلی گرم آهن هضم شده فقط یک میلی‌گرم از آن جذب می‌شود. چنانچه کودک تغذیه متعادل سرشار از آهن نداشته باشد، دچار سطحی از کم‌ خونی فقر آهن می‌شود. این عارضه در نوزادان حدوداً یک ساله مشاهده می‌شود و عموماً ناشی از مصرف بیش از حد شیر گاو و دریافت نکردن آهن کافی نیست.

تغییرات بدن
تغییراتی که در بدن رخ می‌دهد، مانند جهش‌های رشد کودکان و نوجوانان، نیازمند آهن بیشتر و تولید بیشتر گلبول‌های قرمز است.

ناهنجاری‌های دستگاه گوارش
سوء جذب آهن از عوارض جراحی‌های دستگاه گوارش محسوب می‌شود.

خونریزی
خونریزی باعث کاهش آهن خون و در نتیجه کم‌خونی فقر آهن می‌شود. خونریزی گوارشی، قاعدگی یا آسیب‌دیدگی از علل از دست رفتن خون بدن به شمار می‌رود.

نشانه ها و علائم کمبود آهن در کودکان چه هستند؟
کمبود زیاد آهن در کودکان توانایی عملکرد کودک را دچار اختلال می کند. در هر حال، بیشتر نشانه ها و علائم کمبود آهن در کودکان تا زمانی که آنمی ناشی از فقر آهن رخ دهد، ظاهر نمی شوند. اگر کودک شما فاکتورهای خطر فقر آهن در کودکان را دارد، به متخصص اطفال مراجعه کنید.
نشانه ها و علائم فقر آهن در کودکان شامل موارد زیر هستند:
- رنگ پریدگی
- خستگی
- کندی رشد و تکامل
- بی اشتهایی
- سرعت تنفس غیر طبیعی
- مشکلات رفتاری
- عفونت های مکرر
- تمایل غیر طبیعی به خوردن مواد غیر خوراکی مانند یخ، خاک، نشاسته و رنگ

پیشگیری از کمبود آهن در کودکان چگونه است؟
اگر کودک شما از شیر خشک غنی شده با آهن تغذیه می کند، مقدار کافی از آهن را دریافت خواهد کرد. اگر کودک از شیر شما تغذیه می کند، نکات زیر را برای پیشگیری از کمبود آهن در کودک در نظر داشته باشید:

نوزادان کامل
دادن مکمل آهن به کودک خود را از سن ۴ ماهگی آغاز کنید. این کار را تا زمانی که کودک بتواند دو وعده غذایی غنی از آهن مانند پوره گوشت در روز داشته باشد، ادامه دهید. اگر کودک از شیر مادر و شیر خشک در کنار هم تغذیه می کند و عمده غذای او شیر خشک است، دادن مکمل آهن به کودک را متوقف کنید.

نوزادان نارس
در مورد آهن در کودکان نارس، دادن مکمل آهن را از سن ۲ هفتگی آغاز کنید. این کار را تا سن یک سالگی ادامه دهید. اگر کودک از شیر مادر و شیر خشک در کنار هم تغذیه می کند و عمده غذای او شیر خشک است، دادن مکمل آهن به کودک را متوقف کنید.
اقدامات دیگری که می توانید برای پیشگیری از کمبود آهن در کودکان انجام دهید، شامل موارد زیر هستند:

مصرف غذاهای غنی از آهن
زمانی که کودک خوردن غذاهای جامد را آغاز می کند (بین سن ۴-۶ ماهگی) به او غذاهای غنی از آهن مانند سرلاک های غنی شده با آهن، پوره گوشت و پوره حبوبات بدهید. برای کودکان بزرگ تر، گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماهی، حبوبات و سبزیجاتی با برگ تیره بهترین منابع آهن هستند.

خودداری از مصرف بیش از حد شیر
مصرف بیش از ۷۱۰ میلی لیتر شیر در روز در کودکان بین ۱-۵ سال توصیه می شود.

افزایش جذب
ویتامین C جذب آهن در کودکان را بالا می برد. شما می توانید با دادن خوراکی های غنی از ویتامین C مانند مرکبات، توت فرنگی، گوجه فرنگی، طالبی، فلفل دلمه ای و سبزیجات با برگ تیره به افزایش جذب آهن در کودکان کمک کنید.
تشخیص
کم‌خونی فقر آهن غالباً هنگام چک‌آپ مشخص می‌شود. نوزادان نیز بهتر است تا قبل از یک سالگی آزمایش تعیین کم‌خونی ( آنمی ) بدهند، البته این غربالگری برای برخی کودکان، مانند نوزادان نارسی که میزان آهن بدنشان کمتر از نوزادان عادی است، زودتر انجام می‌شود.
چنانچه کودکان بزرگتر خسته و ضعیف به نظر برسند، متخصص اطفال احتمال کمبود آهن می‌دهد. در این حالت متخصص اطفال درباره رژیم غذایی و رشد کودک سوال می‌کند و برای اطمینان از پایین بودن هموگلوبین یا آهن خون و تایید احتمال کم‌خونی دستور آزمایش خون می‌دهد.
پزشک گاهی دستور آزمایش مدفوع می‌دهد، چون ممکن است دفع تدریجی مقدار کمی خون دلیل کم‌ خونی فقر آهن در کودکان باشد.

درمان
کودکان دچار کمبود فقر آهن معمولاً باید مکمل‌های روزانه آهن را دریافت کنند تا میزان آهن خونشان به حد مناسب برسد. مصرف مولتی ویتامین حاوی آهن و تغییر رژیم غذایی برای رفع مشکل کم‌خونی مفید است، اما کافی نیست.
قبل از شروع مصرف مکمل‌های آهن حتماً با پزشک مشورت کنید، چون دریافت آهن بیش از اندازه نیز مشکلاتی را در پی دارد. بهتر است آهن ناشتا با مقدار کمی غذا مصرف شود. هنگام مصرف مکمل‌های آهن شیر یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار به کودک ندهید، چون این خوراکی‌ها مانع از جذب آهن می‌شود. خوراکی‌هایی مانند آب پرتقال و دیگر غذاهای سرشار از ویتامین ث جذب آهن را افزایش می‌دهد.
حال کودک ظرف یک تا دو روز پس از شروع مصرف آهن بهتر می‌شود و اشتهای بیشتری نیز پیدا می‌کند. میزان هموگلوبین در طول یک ماه آینده و به موازات تولید گلبول‌های قرمز در بدن افزایش می‌یابد.
معمولاً 3 تا 6 ماه طول می‌کشد تا مکمل آهن کمبود این عنصر مهم را جبران کند، البته برخی کودکان باید مدت بیشتری تحت درمان باشند. موثر نبودن درمان معمولاً نشان دهنده این است که بدن کودک آهن را به خوبی جذب نمی‌کند یا مقدار آهن دریافتی مناسب نیست.
متخصص اطفال در این شرایط برای بررسی تغییر میزان آهن خون دستور آزمایش خون می‌دهد. کودکان دچار کم‌ خونی فقر آهن شدید باید توسط متخصص درمان شوند یا خون به آنان تزریق شود.

پیشگیری
توصیه‌های زیر را رعایت کنید تا فرزندتان دچار کمبود آهن نشود:

غذاهای سرشار از آهن تهیه کنید
پس از آن که فرزندتان شروع به خوردن غذاهای جامد کرد، یعنی معمولاً در بازه سنی ۴ تا 6 ماهگی ، به او غذاهای آهن‌دار مانند برشتوک غنی شده با آهن، پوره گوشت و پوره لوبیا بدهید. گوشت قرمز، مرغ، ماهی، لوبیا و سبزیجات با برگ سبز تیره منابع مناسبی از آهن هستند که باید آنها را در برنامه غذایی کودکان بزرگتر بگنجانید.

در مصرف شیر زیاده‌روی نکنید
به کودکان یک تا پنج ساله اجازه نوشیدن بیشتر از ۷۱۰ میلی‌لیتر شیر در روز ندهید.

جذب آهن را افزایش دهید

ویتامین ث جذب آهن از غذا را افزایش می‌دهد، بنابراین به فرزندتان غذاهای سرشار از ویتامین ث مانند مرکبات، طالبی، فلفل دلمه‌ای، گوجه فرنگی و سبزیجات با برگ سبز تیره بدهید تا آهن بیشتری را از غذا جذب کنند.