13 مهمترین علائم و نشانه کمبود پتاسیم در بدن

پتاسیم یکی از مواد معدنی ضروری است که نقش‌های مهمی در بدن ایفا می‌کند. این ماده‌ی معدنی به تنظیم انقباضات ماهیچه‌ای، حفظ سلامتی کارکرد عصبی، و تنظیم تعادل مایعات بدن کمک می‌کند. در عین حال، رژیم غذایی کم پتاسیم به ندرت باعث ایجاد کمبود پتاسیم یا هیپوکالمی می‌شود. کمبود پتاسیم به وضعیتی گفته می‌شود که سطح پتاسیم در خون کم‌تر از ۳.۵ میلی‌مول بر لیتر باشد.

در عوض، کمبود پتاسیم هنگامی رخ می‌دهد که بدن به طور ناگهانی مقدار زیادی از مایعات‌اش را از دست بدهد. علت‌های شایع بروز کمبود پتاسیم عبارت هستند از استفراغ مزمن، اسهال، تعریق بیش از اندازه، و از دست دادن مقدار زیادی خون.

بنابراین، کمبود پتاسیم در صورتی ایجاد می‌شود که پتاسیم به اندازه‌ی کافی از طریق رژیم غذایی به بدن نرسد یا به علت بروز اسهال یا استفراغ مزمن، مقدار زیادی پتاسیم از بدن خارج شود. علائم این وضعیت به شدت کمبود پتاسیم بستگی دارد، ولی ممکن است شامل افزایش فشار خون، یبوست، مشکلات کلیوی، ضعف ماهیچه‌ها، خستگی مفرط، و مشکلات قلبی باشد.

در این مقاله، به برخی از علائم احتمالی کمبود پتاسیم اشاره می‌کنیم. هم‌چنین، به بیان مطالبی درباره‌ی زمان مناسب برای ملاقات با پزشک، تشخیص بیماری، درمان، و منابع غذایی پتاسیم نیز خواهیم پرداخت.

در ادامه، به ۱۳ مهمترین علائم و نشانه کمبود پتاسیم در بدن اشاره می‌کنیم.

۱. ضعف و خستگی مفرط

ضعف و خستگی مفرط معمولا نخستین نشانه‌های کمبود پتاسیم هستند.

کمبود این ماده‌ی معدنی از طرق مختلف می‌تواند باعث بروز ضعف و خستگی مفرط شود.

نخست این‌که پتاسیم به تنظیم انقباضات ماهیچه‌ای کمک می‌کند. هنگامی که سطوح پتاسیم خون کاهش می‌یابند، ماهیچه‌ها انقباضات ضعیف‌تری خواهند داشت.

هم‌چنین، کمبود این ماده‌ی معدنی بر چگونگی کاربرد مواد مغذی در بدن نیز تاثیر می‌گذارد، و به این ترتیب، می‌تواند به بروز خستگی مفرط منجر شود.

برای نمونه، برخی شواهد نشان می‌دهند، کمبود پتاسیم می‌تواند در تولید انسولین نیز اختلال ایجاد کند، و باعث افزایش سطوح قند خون شود.

به طور خلاصه، از آن‌جا که پتاسیم به تنظیم انقباضات ماهیچه‌ای کمک می‌کند، کمبود این ماده‌ی معدنی ممکن است باعث ضعف این انقباضات شود. هم‌چنین، برخی شواهد نشان می‌دهند، کمبود پتاسیم می‌تواند در فرایند کنترل مواد غذایی داخل بدن، از جمله قند، اختلال ایجاد کند؛ این مسئله ممکن است به بروز خستگی مفرط منجر شود.

۲. گرفتگی و اسپاسم ماهیچه

گرفتگی‌های ماهیچه‌ای ناشی از انقباضات ناگهانی و غیر قابل کنترل ماهیچه‌ها هستند.

این وضعیت ممکن است هنگامی اتفاق بیفتد که سطوح پتاسیم در خون کاهش یابد.

پتاسیم موجود در سلول‌های ماهیچه به رد و بدل کردن پیام‌های مغزی برای تحریک انقباضات ماهیچه‌ای کمک می‌کند. هم‌چنین، این ماده‌ی معدنی با خروج از سلول‌های ماهیچه، باعث پایان یافتن انقباضات می‌شود.

هنگامی که سطوح پتاسیم خون کاهش یابد، مغز نمی‌تواند این پیام‌ها را طور موثر رد و بدل کند؛ در نتیجه، انقباضات ماهیچه‌ای ممکن است طولانی‌تر از حد معمول، و باعث گرفتگی ماهیچه شوند.

در مجموع، پتاسیم به آغاز و پایان انقباضات ماهیچه‌ای کمک می‌کند. کاهش سطوح پتاسیم خون می‌تواند بر این تعادل تاثیر بگذارد، باعث بروز انقباضات غیر قابل کنترل و طولانی مدتی شود که به آن‌ها گرفتگی‌های ماهیچه‌ای می‌گوییم.

۳. مشکلات گوارشی

مشکلات گوارشی علت‌های زیادی دارند؛ یکی از آن‌ها ممکن است کمبود پتاسیم باشد.

پتاسیم به رد و بدل کردن پیام‌های مغز به ماهیچه‌های موجود در دستگاه گوارش کمک می‌کند. این پیام‌ها باعث تحریک انقباضاتی می‌شوند که به حرکت و پیشروی غذا در مجاری گوارشی، و در نتیجه، به هضم شدن آن‌ها کمک می‌کنند.

وقتی سطوح پتاسیم خون کاهش یابد، مغز نمی‌تواند این پیام‌ها را به طور موثر رد و بدل کند.

از این رو، انقباضات دستگاه گوارشی ممکن است ضعیف شوند‌، و حرکت غذا در مجاری گوارشی کند شود. این وضعیت ممکن است باعث بروز مشکلات گوارشی نظیر نفخ و یبوست شود.

به علاوه، برخی از مطالعات نشان داده‌اند، کمبود شدید پتاسیم می‌توان باعث فلج کامل معده و روده شود.

با وجود این، دانشمندان طی برخی مطالعات دیگر به این نتیجه رسیدند که ارتباط میان کمبود پتاسیم و فلج دستگاه گوارشی آن‌چنان شفاف نیست.

به طور خلاصه باید گفت، کمبود پتاسیم ممکن است باعث بروز نفخ و یبوست شود، زیرا می‌تواند سرعت حرکت غذا را در طول مجاری گوارشی آهسته کند. برخی شواهد نشان می‌دهند، کمبود شدید پتاسیم می‌تواند به فلج دستگاه گوارشی منجر شود؛ اگرچه این ادعا هنوز تایید نشده است.

۴. تپش قلب

آیا تا به حال ضربان قلب‌تان به طور ناگهانی سخت‌تر، سریع‌تر، یا نامنظم شده است؟

این وضعیت را با نام تپش قلب می‌شناسند، و معمولا با استرس یا اضطراب در ارتباط است. با وجود این، تپش قلب می‌تواند نشانه‌ای کمبود پتاسیم نیز باشد.

زیرا ورود و خروج پتاسیم به سلول‌های قلب به تنظیم ضربان کمک می‌کنند. کاهش سطوح پتاسیم خون می‌تواند جریان پتاسیم را به داخل و خارج سلول‌های قلب دچار اختلال کند؛ و در نتیجه، باعث بروز تپش قلب شود.

به علاوه، تپش قلب ممکن است نشانه‌ای از آریتمی قلبی یا ضربان نامنظم قلب باشد که این وضعیت نیز با کمبود پتاسیم در ارتباط است. آریتمی قلبی، بر خلاف تپش قلب، ممکن است با وضعیت‌های قلبی خطرناکی در ارتباط باشد.

به طور خلاصه باید گفت، پتاسیم با تنظیم ضربان قلب کمک می‌کند، و کاهش سطوح این ماده‌ی معدنی ممکن است باعث بروز علائمی نظیر تپش قلب شود. هم‌چنین، تپش قلب نیز ممکن است علامتی از آریتمی قلبی با ضربان نامنظم قلب باشد که همین بیماری نیز نشانه‌ای از وضعیت‌های قلبی خطرناک است.

۵. درد و سفتی ماهیچه

هم‌چنین، درد و سفتی ماهیچه‌ نیز می‌تواند یکی دیگر از علائم کمبود شدید پتاسیم باشد.

این علائم ممکن است نشان‌دهنده‌ی تجزیه‌ی سریع ماهیچه باشند که به نام رابدومیولیز شناخته می‌شود.

پتاسیم موجود در خون به تنظیم جریان خون در ماهیچه‌ها کمک می‌کند. وقتی سطوح پتاسیم به شدت پایین می‌آید، عروق خونی منقبض می‌شوند و جریان خون را در ماهیچه‌ها محدود می‌کنند.

به این ترتیب، سلول‌های ماهیچه‌ای اکسیژن کم‌تری دریافت می‌کنند؛ این مسئله باعث پارگی و نشت آن‌ها می‌شود.

این وضعیت به رابدومیولیز منجر می‌شود که با علائمی نظیر درد و سفتی ماهیچه همراه است.

به طور خلاصه، درد و سفتی ماهیچه ممکن است یکی دیگر از نشانه‌های کمبود پتاسیم باشد و در اثر تجزیه‌ی سریع ماهیچه (رابدومیولیز) ایجاد شود.

۶. گزگز و بی‌حسی

آدم‌های مبتلا به کمبود پتاسیم ممکن است دائما دچار گزگز و بی‌حسی شوند.

به این وضعیت خواب‌رفتگی گفته می‌شود و معمولا در دست‌ها، بازوها، ساق پا، کف پا رخ می‌دهد.

پتاسیم برای سلامت دستگاه عصبی بسیار ضروری است. کاهش سطوح پتاسیم در خون می‌تواند باعث ضعف پیام‌های عصبی، و در نتیجه، به گزگز و بی‌حسی منجر شود.

با این‌که گاهی اوقات تجربه‌ی چنین علائمی نمی‌تواند باعث نگرانی شود، ولی گزگز و بی‌حسی دائمی دست‌ها و پاها ممکن است نشانه‌ای از یک وضعیت جدی باشد. اگر دچار خواب‌رفتگی مداوم می‌شوید، بهتر از به سرعت نزد پزشک بروید.

به این ترتیب، گزگز و بی‌حسی مداوم ممکن است نشانه‌ای از بروز اختلال در کارکرد عصبی ناشی از کمبود پتاسیم باشند. چنان‌چه دچار گزگز و بی‌حسی مداوم در دست‌ها، بازوها، یا پاهای‌تان شده‌اید، باید نزد پزشک بروید.

۷. مشکل در تنفس

کمبود شدید پتاسیم می‌تواند به بروز مشکلات تنفسی نیز منجر شود؛ زیرا پتاسیم به رد و بدل کردن پیام‌هایی جهت تحریک ریه‌ها به باز و بسته شدن کمک می‌کند.

هنگامی که سطوح پتاسیم خون شدیدا کاهش می‌یابد، ریه‌های نمی‌توانند به شکل مناسبی باز و بسته شوند. این وضعیت به تنگی نفس منجر خواهد شد.

هم‌چنین، کاهش پتاسیم خون از طریق ایجاد اختلال در ضربان منظم قلب نیز می‌تواند به تنگی نفس منجر شود. در این وضعیت، خون کم‌تری از قلب به سایر نقاط بدن پمپاژ می‌شود.

خون اکسیژن را به تمام نقاط بدن می‌فرستد، بنابراین، ایجاد اختلال در جریان خون ممکن است به تنگی نفس منجر شود.

هم‌چنین، کمبود شدید پتاسیم ممکن است کارکرد ریه را مختل کند؛ این وضعیت می‌تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد.

در مجموع، پتاسیم به باز و بسته شدن ریه‌ها کمک می‌کند؛ بنابراین، کمبود این ماده‌ی معدنی ممکن است به تنگی نفس منجر شود. هم‌چنین، کمبود شدید پتاسیم می‌تواند به توقف کارکرد ریه منجر شود؛ این وضعیت بسیار خطرناک خواهد بود.

۸. تغییرات خلقی

کمبود پتاسیم با تغییرات خلقی و خستگی ذهنی نیز در ارتباط است.

کاهش سطوح پتاسیم خون ممکن است در ارسال پیام‌هایی که به حفظ کارکرد بهینه‌ی مغز کمک می‌کنند، اختلال ایجاد کند.

برای نمونه، نتایج یک مطالعه نشان دادند، ۲۰ درصد از بیماران مبتلا به اختلالات روانی دچار کمبود پتاسیم هستند.

در عین حال، در خصوص ارتباط میان کمبود پتاسیم و وضعیت‌های خلقی شواهد محدودی در دست هستند. پیش از ارائه‌ی هرگونه توصیه در این خصوص باید پژوهش‌های بیش‌تری صورت گیرد.

به طور خلاصه باید گفت، کمبود پتاسیم با تغییرات و اختلالات خلقی در ارتباط است. با وجود این، ارتباط میان کمبود پتاسیم و بروز اختلالات خلقی هنوز تایید نشده است.

۹. فلج ماهیچه‌ای

آدم‌های مبتلا به هیپوکالمی شدید یا کمبود شدید پتاسیم ممکن است دچار فلج ماهیچه‌ای شوند. هنگامی که سطوح پتاسیم در بدن به شدت کاهش یابد، ماهیچه‌ها قادر نخواهند بود به درستی منقبض شوند و ممکن است تمام ماهیچه‌ها به یک باره متوقف شوند.

۱۰. پر ادراری

کلیه‌ها مسئول دفع مواد زائد از بدن و تنظیم سطوح مایعات و الکترولیت‌های خون از قبیل سدیم و پتاسیم هستند. کلیه‌ها این مسئولیت را از طریق دفع مواد زائد و الکترولیت‌های اضافه از بدن به صورت ادرار انجام می‌دهند.

کمبود متوسط یا شدید پتاسیم می‌تواند در توانایی کلیه‌ها جهت ایجاد تعادل در سطوح مایعات و الکترولیت‌های موجود در جریان خون اختلال ایجاد کند؛ این مسئله می‌تواند افزایش میزان ادرار منجر شود؛ به این وضعیت پر ادراری گفته می‌شود.

۱۱. افزایش فشار خون

کاهش پتاسیم خون می‌تواند به افزایش فشار خون منجر شود؛ به خصوص در آدم‌هایی که مصرف سدیم یا نمک بالایی دارند. پتاسیم نقش مهمی در شل شدن عروق خونی ایفا می‌کند؛ شل شدن عروق خونی به کاهش فشار خون در آدم‌ها کمک می‌کند.

به علاوه، پتاسیم به حفظ تعادل سطوح سدیم در بدن کمک می‌کند. رژیم غذایی مملو از سدیم به عنوان یکی از علت‌های شایع افزایش فشار خون به شمار می‌رود. پزشکان معمولا توصیه می‌کنند، آدم‌های مبتلا به فشار خون بالا میزان مصرف سدیم را کاهش و میزان مصرف پتاسیم را افزایش دهند.

۱۲. ضعف ماهیچه‌ها

کمبود پتاسیم می‌تواند بر تمام ماهیچه‌های بدن، از جمله ماهیچه‌های بازوها و پاها اثر منفی بگذارد؛‌ و به ضعف عمومی و گرفتگی ماهیچه‌ها منجر شود.

معمولا با مقدار اندکی پتاسیم از طریق عرق از بدن خارج می‌شود؛ به همین خاطر، پس از انجام فعالیت‌های سنگین ورزشی یا قرار گرفتن در محیط‌های بسیار گرم معمولا دچار ضعف یا گرفتگی ماهیچه می‌شویم.

۱۳. یبوست

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، پتاسیم نقش بسیار مهمی در ارسال پیام از مغز به ماهیچه‌ها و تنظیم انقباضات ماهیچه‌ای دارد. کاهش سطوح پتاسیم می‌تواند بر ماهیچه‌های روده‌ها نیز تاثیر بگذارد، و باعث کاهش سرعت حرکت مواد غذایی و مواد زائد در مسیر روده‌ها شود. این وضعیت می‌تواند به بروز یبوست و نفخ منجر شود.

ملاقات با پزشک

آدم‌های مبتلا به هیپوکالمی یا کمبود پتاسیم باید نزد پزشک بروند.

ابتلا به این وضعیت در میان آدم‌های مبتلا به بیماری التهابی روده و بیماری‌های گوارشی که باعث بروز اسهال یا استفراغ شدید یا مداوم می‌شوند، بسیار شایع‌تر است. مصرف برخی از داروهای خاص نظیر ملین‌ها یا داروهای ادرارآور نیز می‌توانند خطر ابتلا به کمبود پتاسیم را افزایش دهد.

در صورت مواجهه با علائم هیپوکالمی یا کمبود شدید پتاسیم از قبیل فلج ماهیچه‌ای، مشکلات تنفسی، یا بی‌نظمی در ضربان قلب باید فورا با اورژانس تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس بروید.

تشخیص بیماری

پزشک با انجام یک آزمایش خون ساده می‌تواند به سطوح پتاسیم موجود در خون بیمار پی ببرد. طی این آزمایش مقدار اندکی نمونه‌ی خون از سرخرگ‌ دست یا بازوی بیمار گرفته می‌شود.

پزشک معالج، جهت تشخیص علت اصلی بروز کمبود پتاسیم به بررسی سابقه‌ی پزشکی و داروهای مصرف بیمار می‌پردازد.

گاهی اوقات، پزشک ممکن است به انجام آزمایش‌های دیگری نیز بپردازد، از جمله

الف. آزمایش خون جهت بررسی سطوح سایر الکترولیت‌های خون نظیر فسفر، کلسیم، و منیزیوم
ب. آزمایش ادرار جهت تشخیص میزان پتاسیم خروجی از بدن از طریق ادرار

بسته به علائم و سابقه‌ی پزشکی بیماری ممکن است پزشک معالج به انجام برخی آزمایش‌های دیگر نیز بپردازد.

جمع‌بندی

آدم‌های اندکی به میزان توصیه شده در طول روز پتاسیم مصرف می‌کنند.

با وجود این، مصرف اندک پتاسیم به ندرت باعث بروز کمبود پتاسیم می‌شود. این وضعیت معمولا هنگامی رخ می‌دهد که بدن میزان زیادی از مایعات‌اش را از دست بدهد.

برخی از نشانه‌ها و علائم شایع کمبود پتاسیم عبارت هستند از ضعف و خستگی مفرط، گرفتگی‌های ماهیچه، درد و سفتی ماهیچه، گزگز و بی‌حسی، تپش قلب، دشواری در تنفس، مشکلات گوارشی، و تغییرات خلقی.

چنان‌چه گمان می‌کنید دچار کمبود پتاسیم شده‌اید، حتما نزد پزشک بروید؛‌ زیرا این وضعیت می‌تواند عواقب بسیار خطرناکی برای سلامتی‌تان داشته باشد.

خوشبختانه، به سادگی با افزایش مصرف مواد غذایی غنی از پتاسیم، از قبیل برگ چغندر، سیب زمینی هندی، لوبیا سفید، صدف، سیب زمینی معمولی، سیب زمینی شیرین، آووکادو، لوبیا پینتو، و موز می‌توانید سطح پتاسیم موجود در خون‌تان را بالا ببرید.

ترجمه: تحریریه سایت کسب و کار بازده – امیر رضا مصطفایی

منبع:healthline

۱۳ مهمترین علائم و نشانه کمبود پتاسیم در بدن