ارتباط همترازی زحل و مشتری با ستاره افسانه‌ای کریسمس و تولد مسیح چیست؟

گفته شده که هنگام تولد مسیح، در اتفاقی نادر ستاره کریسمس آسمان را نورانی کرد. در کمال شگفتی اتفاق مشابهی هم‌زمان با کریسمس پیش رو رخ خواهد داد که در این مطلب به بررسی آن می‌پردازیم.

ستاره کریسمس (Christmas Star) پدیده‌ای فضایی و بسیار نورانی بوده که طبق برخی روایات از تولد مسیح در ۲۰۲۰ سال پیش، آسمان شب را به هنگام به دنیا آمدن این پیامبر نورانی کرد. به تازگی هم ستاره شناسان اعلام کرده‌اند که در کریسمس ۲۰۲۱ اتفاقی مشابه رخ می‌دهد و به همین دلیل قصد داریم تا ماجرای مورد نظر، روایت‌های نقل شده و دلیل اصلی به وجود آمدن این پدیده را بررسی کنیم.

نام دیگر این پدیده، ستاره بیت اللحم (Start of Bethlehem) بوده و با وجود دردسرهای فراوانی که در سال جاری میلادی به خاطر همه‌گیری و مشکلات دیگر گریبان گیر بشر شدند، به نظر می‌رسد که در انتهای سال ظاهر شدن این ستاره نادر منظره‌های شگفت‌انگیزی را در آسمان شب به وجود خواهد آورد.

البته این تنها اتفاقی نبوده که در ۲۰۲۰ ستاره شناسان حرفه‌ای و آماتور را هیجان زده کرد، اما به نظر می‌رسد که پس از پدیده مورد نظر اتفاق مهم دیگری در سال جاری رخ نمی‌دهد. دلیل اصلی به وجود آمدن چنین روشنایی همترازی زحل و مشتری بوده که هر ۲۰ سال یک بار اتفاق می‌افتد. در واقع این دو سیاره غول پیکر یک مرتبه در هر دو دهه، هم‌راستا با یکدیگر قرار می‌گیرند و از دید تماشاچیان ساکن زمین، به نظر می‌رسد که زحل و مشتری در فاصله‌ای فوق‌العاده نزدیک قرار گرفته‌اند.

ماجرای ستاره کریسمس

چند هفته پیش در گجت نیوز مقاله‌ای در مورد این هم‌ترازی منتشر کردیم که در آن داستان‌های قدیمی ارتباط داده شده به این پدیده مورد توجه قرار نگرفتند. با این حال در مقاله پیش رو جزئیات بیشتری را در مورد روایت‌های نسبت داده شده به داستان ستاره کریسمس بررسی می‌کنیم.

در ابتدا باید گفت که دلیل اصلی جنجالی شدن همترازی زحل و مشتری که از ۲۱ دسامبر تا روز کریسمس امسال رخ می‌دهد، فاصله بسیار نزدیک و موقعیت خاص دو سیاره مورد نظر است. با اینکه هر ۲۰ سال یک بار این دو جرم آسمانی همتراز می‌شوند، از هشت‌صد سال پیش تاکنون پیش نیامده که فاصله زحل و مشتری به حدی کم شود که از دید ما، نور دریافتی از سیاره‌ها همانند یک ستاره واحد و پرنور به نظر برسد.

همین اتفاق باعث شده تا نام ستاره کریسمس برای پدیده مورد نظر انتخاب شود؛ در واقع از آنجایی که مردمان باستان هر جرم نورانی موجود در آسمان را با نام ستاره دسته‌بندی می‌کردند، چنین اسمی برای پدیده کریسمس ۲۰۲۰ و زمان به دنیا آمدن عیسی مسیح انتخاب شده است؛ اما نوری که در ۲۵ دسامبر امسال در آسمان دیده خواهد شد و نوری که طبق روایت‌ها، به هنگام تولد مسیح در آسمان دیده شد، انعکاس روشنایی خورشید روی سطح زحل و مشتری بوده که به شکل یک ستاره بسیار درخشان دیده خواهد شد.

همترازی سیاره‌ای

البته وقتی صحبت از نزدیکی سیاره‌ها به میان می‌آید، منظور کم شدن فاصله بین دو جرم از زاویه دید ما زمینی‌ها بوده، چرا که زحل و مشتری هرکدام در دو مدار مجزا به دور خورشید می‌چرخند و قرار نیست که در کریسمس امسال، از لحاظ فیزیکی به یکدیگر نزدیک شوند. در اصل نرخ گردش این سیاره‌ها هم با یکدیگر مساوی نبوده و در حالی که مشتری هر ۱۲ سال یک بار به دور خورشید می‌چرخد، زحل برای تکمیل یک دور گردش باید مسافت مورد نظر را در ۳۰ سال زمینی طی کند.

ستاره شناسان اعلام کرده‌اند که در پدیده ستاره کریسمس امسال برخلاف همترازی‌های معمولی مشتری و زحل که هر ۲۰ سال یک بار رخ می‌دهند، این دو سیاره به اندازه یک پنجم قطر ماه کامل از هم فاصله خواهند داشت و از دید ما زمینیان و به خصوص به چشم کسانی که تلسکوپ ندارند، به نظر می‌رسد که دو سیاره واقعا یک ستاره فوق‌العاده نورانی و بزرگ هستند.

البته اگر تلسکوپ شما به اندازه کافی قوی باشد، می‌توان از طریق آن دو جرم آسمانی را از هم تشخیص داد و از همان فاصله، حلقه‌های دور زحل و قمرهای مشتری را هم به خوبی دید. جالب است بدانید که همترازی زحل و مشتری شب یلدا سال ۱۳۹۹ که طولانی‌ترین شب سال در کل نیمکره شمالی زمین بوده، هم‌زمان است.

ستاره کریسمس و تولد مسیح

اما ارتباط این ماجرا به تولد مسیح چیست؟

بررسی‌های برخی ستاره شناسان نشان داده که در زمان تولد مسیح، سیاره زحل و مشتری به یکدیگر نزدیک نبوده‌اند، اما داستان‌های نقل شده و افسانه‌هایی که به موضوع ستاره بیت اللحم ارتباط داده ‌شده‌اند، همترازی مشتری و زحل را دلیل اصلی درخشندگی موجود در شب به دنیا آمدن مسیح می‌دانند.

با این وجود در کنار درخت کریسمس و بابانوئل و سایر نمادهای سال نو میلادی، ستاره کریسمس هم به عنوانی یکی از مهم‌ترین سمبل‌های این جشن‌ها در سراسر دنیا به حساب می‌آید و در بسیاری از اوقات، در بالاترین نقطه درخت کریسمس ستاره‌ای به یاد ستاره بیت اللحم قرار داده می‌شود. داستان اصلی به زمانی برمی‌گردد که سه مرد دانا (The Three Wise Men) که در انجیل هم به آن‌ها اشاره شده، در شب به دنیا آمدن مسیح به سوی محل وضع حمل مریم مقدس می‌رفتند؛ وقتی که این سه مرد (نقاشی زیر)، سوار بر شتر در بیابان در حرکت بودند، ستاره‌ای درخشان در بالای منزل مورد نظر می‌درخشید که طبق روایات مسیحیان، همان ستاره بیت اللحم بود.

البته این‌طور که به نظر می‌رسد، بحث ستاره بیت اللحم بیشتر از همه در تبلیغات مربوط به کریسمس و کارت‌های تبریک و برنامه‌هایی که در این رابطه ساخته می‌شوند، بزرگ شده و در واقعیت، اشاره فوق‌العاده مختصری در کتاب مقدس مسیحیان به درخشش این ستاره نورانی در آسمان شده است.

در بخش “Matt. 2:9” انجیل کینگ جیمز که اصلی‌ترین منبعی بوده که در آن به ستاره کریسمس اشاره شده، از حرکت جسم درخشان مورد نظر صحبت شده است. بر اساس نوشته‌های این قسمت از انجیل، سه مرد دانا در ابتدا ستاره بیت اللحم را در شرق دیدند و سپس، بعد از گذر ستاره از جلوی آن‌ها، این جسم نورانی بالای بدن نوزاد تازه به دنیا آمده (مسیح) قرار گرفت.

تفسیر متون باستانی گوناگون

اگر این متن را به معنای واقعی کلمه بررسی کنیم، می‌توان گفت که هیچ پدیده طبیعی با چنین شرایطی در آن زمان وجود نداشته و نمی‌توان گفت که همترازی زحل و مشتری و یا هر سیاره دیگری چنین وضعیتی را به وجود آورده است.

با این حال وقتی در نظر می‌گیریم که نویسنده این متن خود به صورت عینی شاهد ماجرا نبوده، می‌توان این احتمال را مطرح کرد که توصیف مورد نظر واقعی نیست و کمی حس هنرمندانه به آن اضافه شده است. در این شرایط پدیده‌های طبیعی و فضایی گوناگونی می‌توانند در آن شب روشنایی مورد نظر را به وجود آورده باشند. از طرف دیگر در متون قدیمی و یونانی هم کلمه ستاره تنها مختص اجرام آسمانی درخشان نبوده و به اجسام و اجرام مختلفی اطلاق می‌شده است.

برخی می‌گویند که شاید منظور سه مرد دانا از ستاره کریسمس یک شهاب سنگ یا گوی آتشین بوده که در آسمان منفجر شده و نور فراوانی را به وجود آورده است؛ با این حال چنین پدیده‌ای در مدت زمانی بسیار کوتاه رخ می‌دهد و از طرف دیگر، تعداد زیادی از ساکنان آن منطقه به غیر از سه مرد دانا باید آن را می‌دیده‌اند. در آن دوران که نورهای مصنوعی دیدن آسمان شب را دشوار نکرده بود، پدیده‌ای مانند انفجار شهاب سنگ آن‌قدرها هم عجیب نبوده و مردم به صورت مرتب شاهد این نوع درخشش‌ها بوده‌اند.

به این ترتیب نمی‌توان انتظار داشت که طبق توصیف سه مرد دانا، یک ستاره دنباله‌دار یا جرمی مشابه آن‌ها را به سمت منزل مریم مقدس هدایت کرده است.

ابهاماتی در مورد زمان تولد مسیح

اجرام آسمانی دیگری هم هستند که می‌توانند درخشش مورد نظر سه مرد دانا را به وجود آورده باشند، اما مشکل اصلی این بوده که زمان دقیق تولد مسیح مشخص نیست. متخصصان می‌گویند که به دلیل اشتباهی که توسط یکی کشیش، چند صد سال پس از این تولد رخ داده، مردم آن زمان به غلط تصور می‌کردند که مسیح ۴ سال بعد از تاریخ واقعی ثبت شده، به دنیا آمده است.

به این ترتیب امروزه می‌دانیم که تولد مسیح حداقل تا سال ۴ قبل از میلاد رخ نداده و شاید این پیامبر کمی زودتر از این تاریخ متولد شده است. به علاوه کارشناسان با قطعیت می‌گویند که مسیح در روز ۲۵ دسامبر به دنیا نیامده و درون انجیل هم اشاره دقیقی به این تاریخ وجود ندارد. حتی برخی از انجیل شناسان گفته‌اند که بر اساس توصیف‌های موجود در مورد زمان تولد مورد نظر، به احتمال قوی تولد عیسی مسیح در فصل بهار و بین سال‌های ۴ تا ۷ قبل از میلاد بوده است.

اسناد زیادی در مورد اتفاقات ستاره شناسی آن زمان وجود ندارد، اما تاریخ نگاره‌های چینی و کره‌ای به ما می‌گویند که در سال‌های ۴ و ۵ قبل از میلاد ستاره‌های دنباله‌دار در آسمان بوده‌اند. با این وجود نکته مهم این است که چنین اجرام آسمانی چه از نظر چینی‌ها و چه از نظر مردمانی مانند سه مرد دانا، نشانه‌ای از حضور شیطان و بدیمنی بوده‌اند و به احتمال قوی اگر سه مرد مورد نظر چنین جرمی را در آسمان می‌دیدند، راه خود را کج کرده و هرگز به سمت محل تولد مسیح نمی‌رفتند.

پیام ستاره کریسمس

احتمال دیگری که شاید وجود ستاره کریسمس را توجیه کند، پدیده ابر نو اختر (Supernova) یا همان انفجار پایانی عمر یک ستاره است. اسناد باستانی چینی به ما می‌گویند که در بهار سال ۵ قبل از میلاد، چنین انفجاری رخ داده و به مدت دو ماه هم روشنایی آن در آسمان دیده شده، اما طبق توصیف‌های انجیل، موقعیت این انفجار با مسیری که سه مرد دانا طی می‌کردند همخوانی نداشته است.

همچنان کسانی هستند که پدیده مورد نظر را به همترازی مشتری با سیاره‌هایی مانند مریخ یا زحل ارتباط می‌دهند و اسنادی از چنین اتفاقاتی در بین سال‌های ۶ تا ۵ قبل از میلاد وجود دارد. با این حال تا زمانی که شواهد قوی و محکمی در میان متون باستانی کشف نشوند، نمی‌توان از بروز پدیده ستاره بیت اللحم از طریق همترازی مشتری و زحل اطمینان داشت.

دانش بشر تاکنون از ارائه توضیح برای آنچه توصیف شده عاجز بوده، تاریخ‌دانان مدرک موثقی برای پرده‌برداری از اسرار پدیده مورد نظر در دست ندارند و اطلاعات موجود در متون مذهبی هم آن‌قدر دقیق نیستند که بتوان آن‌ها را با دانش بشری تطبیق داد. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که در صورت واقعی بودن یا نبودن ستاره کریسمس پیام به جا مانده از این پدیده که بسیاری آن را به صلح و دوستی روی زمین ارتباط داده‌اند، همچنان پابرجاست و اهمیت این پیام از هر توضیح علمی و غیر علمی مهم‌تر خواهد بود.