تاریخچه شب یلدا | از شبی نحس تا شبی خوش یمن در تاریخ ایران و جهان

«شب یلدا» یا «شب چِله» طولانی‌ترین شب سال و یکی از کهن‌ترین جشن‌های سنتی و باستانی ایرانی است. از فردای شب یلدا، «چله بزرگ زمستان» شروع می‌شود. بد نیست بدانید شب یلدا که نوید آغاز زمستان را می‌دهد به جز ایران و کشورهای فارسی زبان در برخی دیگر از کشورهای دنیا هم برگزار می‌شود. در این مقاله از فیدیلیو مگ درباره تاریخچه شب یلدا صحبت می‌کنیم و به شما می‌گوییم که تاریخ شب یلدا ۱۴۰۳دقیقا چه روزی است، هدف از شب یلدا چیست، سفره شب یلدا، رسم و رسوم شب یلدا، شب یلدا چه ماهی است و غذاها و تنقلات شب یلدا در شهرهای مختلف شب یلدا چه چیزهایی هستند. پس ما باشید تا هر آنچه باید درباره تاریخچه شب یلدا در ایران و رسم و رسوم و باورهای مربوط به شب یلدا بدانید را به شما بگوییم.

تاریخچه شب یلدا در ایران باستان

«یلدا» در اصل یک واژه «سریانی» است که دقیقا مشخص نیست که از چه زمانی وارد زبان فارسی شده است. ایرانیان باستان، شب یلدا را با عنوان «شب چله» می‌شناخته‌اند. تحقیق در مورد شب یلدا نشان می‌دهد که شب یلدا، نسبت به سایر شب‌ها طولانی‌تر است و این موضوع به خاطر اعتدال در جابه‌جایی خورشید در مدار خود، اتفاق می‌افتد.

ایرانیان از حدود ۷ هزار سال پیش، شب یلدا را جشن می‌گرفته‌اند و حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، یلدا در تقویم ایرانی‌ها به ثبت رسیده است.

در مورد فلسفه شب یلدا، عقاید گوناگونی وجود دارد. برخی بر این باورند که شب یلدا، مصادف با پیروزی نور بر تاریکی است و این شب با «شب تولد ایزد مهر یا میترا» که «ایزد خورشید» هم شناخته می‌شود، مقارن دانسته شده است.

به همین خاطر، ایرانیان باستان، شب یلدا را بهانه‌ای برای دورهمی و وقت‌گذرانی با یکدیگر می‌دانسته‌‌اند و در این شب، به شادی، بازی و فال گرفتن جهت سرگرمی، خوردن غذا و تنقلات مخصوص و خوش و بِش و وقت‌گذرانی با هم می‌پرداخته‌اند.

بد نیست بدانید جشن شب یلدا در ۹ آذر ۱۴۰۱ به‌عنوان زایش مهر (ایزد ایرانی) ثبت میراث جهانی شده‌است.

چرا شب یلدا را جشن می گیریم؛ دور کردنی نحسی و جشن گرفتن شبی مبارک

شب یلدا یک شب آیینی و باستانی ایرانی است و ریشه در باورهای ایرانیان دارد. در باور ایرانی‌ها، شب یلدا از دو سو، یک شب مهم است. شب یلدا از یک سو «شبی نحس» و از سوی دیگر «شبی مبارک» شناخته می‌شده است.

در اساطیر ایرانیان باستان معتقد به دین زرتشتی، ایزد «رَپیهوَن» ایزد گرمابخش بوده است. این ایزد در فصل تابستان، در اوج قدرت خود است و در روز آخر فصل پاییز، به دنیای زیر زمینی می‌رود و از ریشه گیاهان در زمین محافظت می‌کند و آنها را گرم نگه ‌می‌دارد تا برای فصل بهار، توان روییدن و شکفتن داشته باشند و به خاطر سرمای زمستان، خشک نشوند و نَمیرند. علاوه بر این، در فصل بهار و تابستان که چشمه‌ها دوباره شروع به جوشیدن می‌کنند، به‌خاطر تلاش‌های این ایزد در زیرِ زمین و گرما بخشیدن به دنیای زیر‌زمینی است. درواقع شب یلدا، ۴۰ روز بعد از تولد این ایزد است و روشن کردن آتش و گرم نگه داشتن زمین توسط مردم در این شب، برای نیرو بخشی به ایزد رپیهون است.

علاوه بر این، سرما و تاریکی از نماد‌های اهریمن در ایران باستان هستند. از آنجایی که شب یلدا طولانی‌تر از دیگر شب‌ها است، این مظاهر اهریمنی افزایش می‌یافته و بیشتر به چشم می‌آمده است. برای دور کردن اهریمن، تاریکی و سرما، ایرانیان دور هم جمع می‌شده‌اند و با روشن کردن آتش، این شب را کنار هم سپری می‌کرده‌اند تا نحسی و تاریکی آن کمتر شود.

یلدا به عنوان شبی خوش یُمن

به باور ایرانیان باستان، شب یلدا، شب تولد «ایزد میترا» یا «مهر» است. ایرانیان شب یلدا را تا طلوع صبح، به انتظار زاییده شدن خورشید می‌نشستند و در نیایشگاه‌های میتراییسم به دعا مشغول می‌شدند. آنها همچنین برای شکست اهریمن دعا می‌کردند و روز پس از شب یلدا به‌عنوان «روز خورشید» یا «خور روز» شناخته می‌شده است، به استراحت می‌پرداختند.

آنها در شب یلدا از میوه‌ها و تنقلاتی که برای طول سال انبار می‌کردند، می‌خوردند و خود را برای سرمای زمستان قوی و آماده نگه می‌داشتند.

ارتباط یلدا ایرانی و میترائیسم در مسیحیت

آیین میترا در اصل یک آیین ایرانی است و به واسطه مبادله اسیران رومی به تدریج به رم ایتالیا گسترش یافت. آیین مهرپرستی پس از مدتی، بین تاجران، نیروهای نظامی و امپراتوری رومی، جای خود را باز کرد و تا قرن چهارم میلادی، بیش از ۳۰۰ معبد میترایی، تنها در ایتالیا بر پا شد.

در زمان امپراتوری «کنستانتین اول» و علاقه‌ای که به مسیحیت داشت، میلاد میترا به «میلاد مسیح» تغییر پیدا کرد و روز تولد ایزد خورشید را به‌عنوان روز تولد میلاد مسیح، معرفی کرد.

یعنی تاریخ تولد مسیح را ۲۲ دسامبر، همان روز تولد ایزد مهر قرار داد. این تاریخ در محاسبه سال‌های کبیسه به مرور به ۲۵ دسامبر تغییر کرد. این در حالی است که تا قبل از آن مسیحیان روز ۶ یا ۷ ژانویه را روز تولد مسیح می‌دانستند.

هدف از برگزاری شب یلدا چیست؟

بزرگداشت آیین شب یلدا به معنی بزرگداشت رسم و رسوم و باورهای ایرانی است و از آن‌جایی که هویت فرهنگی و تاریخی هر ملت، ریشه در باورها و تاریخ آن ملت دارد، ایرانی‌ها برای محکم شدن هویت فرهنگی و تاریخی خود، شب یلدا را به رسم گذشتگان خود جشن گرفته و دور هم جمع می‌شوند.

فارغ از اینکه هنوز ایرانی‌های امروزی به عقاید دینی پیشینیان خود باور داشته یا نداشته باشند، رسومی مثل برپایی جشن و وقت‌گذرانی در کنار یگدیگر، هنوز هم پابرجاست و به ایجاد صمیمیت بیشتر آنها کمک می‌کند. علاوه بر این، برپا کردن رسم و رسوم شب یلدا، می‌تواند به طور غیر مستقیم تجربه‌های شیرین و آموزنده برای کودکان و حتی بزرگسالان را رقم بزند.

در کنار این‌ها، خوردن خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های شب یلدا می‌تواند به تقویت سلامت جسم کمک کند. همه این اهداف از دیرباز، در شب یلدا، از گذشته تا کنون، دنبال شده‌اند و هنوز هم جریان دارند.

رسم و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران

شب یلدا برای ایرانی‌های داخل و خارج از کشور، همیشه با برخی رسوم شب چله گره خورده بوده است. آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ممکن است بسته به فرهنگ هر شهر، کمی متفاوت باشد و در سفره شب چله خوراکی‌ها یا غذاهای خاصی قرار داده شود یا سرگرمی و بازی شب یلدا در شهرهای مختلف، متنوع باشد. به طور کلی، رسوم ثابت شب یلدا، شامل موارد زیر می‌شود که هنوز هم انجام همه این رسومات یا برخی از آنها، به قوت خود باقی است:

نشستن دور کرسی در شب چله

در زمان‌های باستان، مردم در شب یلدا دور آتش جمع می‌شدند و آتش علاوه بر گرمابخشی، نحسی اهریمن و تاریکی را از بین می‌برده است. ایرانی‌های قدیمی، دور کرسی جمع می‌شدند و سپس بخاری جای خود را به کرسی‌ها دارد.

داستان‌گویی و قصه‌خوانی شب یلدا

در زمان‌های قدیم، بزرگ‌تر و پیشکسوت‌های فامیل، برای کوچک‌ترها و دیگر مهمان‌هایی که در دورهمی‌ و جشن شب یلدا، حضور داشتند، خاطرات گذشته،‌ داستان‌ها و قصه‌های پندآموز، مَتَل‌ها، مَثَل‌ها و … را از کتاب‌های قدیمی مثل شاهنامه یا دیگر کتاب‌های داستانی ایرانی نقل می‌کردند.

گرفتن فال حافظ و سایر فال‌های سنتی در شب یلدا

تفال زدن به دیوان حافظ در شب یلدا، جزو جدایی‌ناپذیر رسوم شب چله است. بنا بر این رسم، بزرگ فامیل، برای دیگران، از دیوان حافظ فال می‌گیرد و اگر محتوای شعر مثبت باشد، فال را خوب و اگر تفسیر غزل، خوب نباشد، فال را بد می‌داند. البته معمولا شعرهای حافظ، مضمون عاشقانه، عارفانه و امیدوارکننده دارند که برداشت بدی از آنها نمی‌شود.

گرفتن فال‌های دیگر برای سرگرمی هم در این شب در شهرهای مختلف ایران مرسوم است. مثلا شیرازی‌ها «فال کلوک» می‌گرفتند یا همدانی‌ها برای شب چله فال «سوزن» دارند.

در گیلان هم فال «هندوانه پوس» و فال «شم شمی» بسیار محبوب است. در مازندران به خصوص در شهرهایی مثل کلاردشت «فال گردو» می‌گیرند. کرمانی‌ها هم فال «نخود» می‌گیرند. در البرز و طالقان این فال گرفتن آنقدر سنت مهمی بود که برای گرفتن فال حافظ به محلی به نام «تعبیرخانه» می‌رفتند.

رسم شاهنامه خوانی در شب چله

در کنار قصه‌گویی و داستان‌گویی، شاهنامه‌خوانی هم از دیگر رسوم شب یلدا محسوب می‌شود. معمولا شاهنامه خواندن با روش نقّالی، حس و حال دیگری دارد که هنوز هم در برخی خانواده‌ها این رسم پابرجاست.

پهن کردن سفره یلدا و تنقلات مخصوص شب چله

در سفره شب یلدا چی بذاریم؟ به سفره‌ای که ایرانی‌ها برای شب یلدا می‌انداختند و در آن خوراکی‌ها، میوه‌ها و تنقلات یلدایی می‌گذاشتند، «مِیَزد» گفته می‌شده است. رسم سفره شب یلدا یا چیدن میز یلدایی، هنوز هم بین ایرانی‌ها وجود دارد و برخی خوراکی‌ها و میوه‌ها، پای ثابت این سفره هستند.

هر کدام از این میوه‌ها و خوراکی‌ها، فلسفه‌ خاص خودشان را دارند و نماد و سمبل چیزی هستند. در سفره شب یلدا به‌طور سنتی خوراکی‌های زیر گذاشته می‌شود:

• انار: نماد خورشید و نشانه برکت، زایش و شادی؛
• هندوانه: نماد آبادانی و پیشبرد زندگی و نشانه دوستی، عشق، آسودگی؛
• آجیل شب یلدا: نماد فراوانی، برکت و شادکامی (در زمان‌های قدیم از کشمش، انجیر خشک، توت خشک، خرما، برگ زردآلو و هلو به عنوان شب چره یا چُلُسمه شب چله استفاده می‌شده است و آجیل‌های یلدا به شکل امروزی، قدمت کمتری دارند)؛
• لبو: لبوی پخته یکی دیگر از تنقلات و شب چره‌های شب چله است. چیپس لبو هم جزو تنقلاتی است که در سال‌های اخیر برای شب یلدا مرسوم شده است؛
• کدو حلوایی (معمولا در تهران، البرز، طالقان و استان‌های شمال کشور)؛
• ازگیل (معمولا در گیلان و شمال کشور)؛
• انگور؛
• سیب؛
• خرمالو؛
• شمع: در سفره شب یلدا شمع هم گذاشته می‌شود که نماد روشنی، گرما و تولد دوباره خورشید است.

غذاهای شب یلدا در شهرهای مختلف ایران

شب یلدا چی درست کنم؟ رسم پختن شام شب چله هم از رسوم قدیمی و همیشگی شب یلداست. در شهرهای مختلف ایران با توجه به رسم و رسوم آشپزی هر منطقه، غذاهای شب چله همیشه مخصوص و منحصر به فرد بوده‌اند، اگر چه برخی غذاهای شب چله هم در اغلب شهرهای ایران مشترک هستند.

ویژگی مشترک غذاهای شام شب چله، گرم بودن طبع غذا و استفاده از موادی مثل کدو حلوایی، ماهی، سبزی، انار و رب انار به عنوان یکی از نمادهای شب چله در طبخ این غذاهاست.

در این میان «انار پلو» جزو مشهورترین غذاهای شب چله است و انواع آش برای پیشگیری از سرماخوردگی در زمستان از قدیم پای ثابت سفره شام شب چله ایرانی‌ها بوده است. در ادامه نگاهی می‌اندازیم به غذاهای سنتی شب چله در شهرهای مختلف ایران.

غذاهای مخصوص شب چله در شیراز

• انار پلو شیرازی
• غم بر پلو (قنبر پلو)
• کلم پلو شیرازی
• آش کارده
• مرصع پلو
• رنگینک خرما

تنقلات شب یلدای شیرازی هم شامل آجیل شیرین، برنجک، شکر پنیر، برگه هلو، قصبک، نخودچی، کشمش، توت خشک و میوه‌های زمستانی است.

غذاهای مخصوص شب یلدا در اصفهان

• سبزی پلو با ماهی
• کوفته گندی
• آش کدو حلوایی

تنقلات اصفهانی‌ها برای شب چله «چلسمه» است که شامل آجیل و تنقلاتی مثل گندم برشته، مویز، نخودچی کشمش و شاهدانه است. «شیره با برف» هم یک خوراکی سنتی شب چله اصفهانی‌هاست.

غذاهای شب یلدا در مازندران

• خورش مرغ ناردون
• فسنجان
• ماهی سفید شکم پر (تودلی)
• کئی پلا (کدو پلو)
• خورشت مرغ ترش
• سبزی پلو با مرغ
• بورانی اسفناج

این موارد جزو غذاهای مرسوم شب چله مازندرانی‌هاست. همچنین «حلوا آغوز» یک دسر محبوب شب یلدا در استان مازندران است. ازگیل، کدو حلوایی پخته، شیرینی کنجدی پشت زیک، انواع میوه خشک، برنجک و انواع مغزها از جمله مغز گردو جزو شب‌چره‌های اصلی شب چله هستند.

غذاهای شب چله در تهران

• دمپختک (دمی باقالی زرد)
• آش انار تهرانی
• رشته پلو تهرانی
• سبزی پلو با ماهی
• آش شله قلمکار
• خورشت انار بادمجان

علاوه بر این لبوی پخته، هندوانه، آجیل شب یلدا، کدو حلوایی پخته، انواع میوه خشک، تخمه کدو، نان، شیرینی، حلوا، توت، کشمش، خرما و … جزو تنقلات تهرانی‌های قدیم در شب یلدا بوده و هنوز هم سنت میل کردن این تنقلات یلدایی پابرجاست.

غذاهای شب یلدا در تبریز

• آش خشیل
• کوفته تبریزی
• آش انار تبریزی
• آش کلم برگ
• دسر پالدا (دسری شبیه مسقطی)
• آش کشک تبریزی (گوردآش)
• آش شیر

برنج بو داده، لبوی پخته، انار، تخمه کدو، انواع میوه خشک، میوه‌های پاییز و زمستان، آجیل شب یلدا و … هم جزو تنقلات اهالی آذربایجان شرقی در شب چله هستند.

غذاهای شب چله در گیلان

• آش انار گیلانی
• خورش اناربیج
• سیر قلیه
• سبزی پلو با ماهی سفید
• ترش تره
• خورش انار مسما
• کوفته انار
• خورشت مرغ ترش گیلانی
• فسنجان رشتی

علاوه بر این‌ها آوکونوس، نان کویی کشتا، بیج آبجی، نان لاکو، کاکا، دوشاب برنج و … جزو تنقلات و شب چره‌های گیلانی شب چله هستند.

غذاهای شب یلدا در کرمان

• آش اوماچو
• زیره پلو
• کشک کدو
• لپه پلو
• انواع آبگوشت
• کله پاچه

همچنین انواع قاووت (قووتو) به خصوص قهوه قووتو، شیرینی کلمپه، هندوانه، انار سیاه دانه و سنت خوردن هفت نوع میوه برای در امان ماندن از بیماری در فصل زمستان هم جزو شب چره‌هایی یلدایی کرمانی‌هاست.

غذاهای شب یلدا در خوزستان

• سبزی پلو با ماهی
• خورشت سبزی
• ماهی شکم پر جنوبی
• قلیه ماهی
• قلیه میگو
• آش رشته
• بحتیه (شیربرنج)

آجیل شب یلدا، لبوی پخته، حلوا کشی، هندوانه، رنگینک، خشکباری مثل خرما و … هم جزو تنقلات سنتی خوزستانی‌ها در شب چله هستند.

غذاهای شب یلدا در مشهد

• آش لخشک
• رشته پلو
• کوکو شیرین مشهدی
• اشکنه قروت
• شله مشهدی
• مرصع پلو
• دیگچه مشهدی

برای دسر و تنقلات شب چله در خراسان هم «دیگچه مشهدی» پای ثابت است. علاوه بر این میوه و سبزیجاتی مثل هویج، گلابی، انگور، پرتقال، سیب، انار، زیتون سبز، خربزه و هندوانه، لبو، شلغم، لبو خشک، انواع تخمه، برگه زردآلو، برگه هلو، گردو، کشمش، بادام و … هم جزو تنقلات شب چله در مشهد و سایر شهرهای استان خراسان هستند.

در سایر شهرها و استان‌های ایران هم برای شب چله یک یا چند غذای خاص همیشه طبخ می‌شود. مثلا کرمانشاهی‌ها «دنده کباب» و «خورشت خلال»، زنجانی‌ها «خاگینه خرما»، اهالی سیستان و بلوچستان «چنگال»، سنندجی‌ها «دلمه برگ مو» و «دلمه کلم برگ»، اهالی لرستان «چلو گوشت لری» (زیر برنجی) و «قورمه سبزی» یا «سبزی پلو با ماهی»، یزدی‌ها «آش انار»، «آش شولی» و «فسنجون یزدی» و اراکی‌ها «آش لبو» میل می‌کنند.

در البرز و طالقان «انواع آش»، «دمپختک»، «سبزی پلو با ماهی» و «رشته پلو» و در قزوین «انار پلو» و «قیمه نثار» جزو اصلی‌ترین غذاهای شب یلدا در کنار انواع شب چره، آجیل و میوه‌های خشک یلدایی هستند.

چرا شب یلدا بلندتر است؟

دلیل طولانی‌تر بودن شب یلدا نسبت به شب‌های دیگر به خاطر انحراف محور زمین است. محور زمین در مدار ۲۳/۵ درجه نسبت به منظومه شمسی قرار دارد. این انحراف باعث ایجاد فصل‌ها، تنوع آب و هوایی و زاویه مناسب تابش نور خورشید به زمین می‌شود.

در شب یلدا، خورشید، رفته رفته در مدار خود به سمت اعتدال پیش می‌رود و ارتفاع خورشید نسبت به زمین افزایش پیدا می‌کند. در نتیجه، از ابتدای زمستان به بعد، طول روز نسبت به شب، بیشتر می‌شود.

برگزاری شب یلدا در سایر کشورهای دنیا

«شب چله» به جز در ایران و کشورهای فارسی زبان مثل افغانستان و تاجیکستان در برخی دیگر از کشورهای دنیا هم برگزار می‌شود. بد نیست بدانید آداب و رسوم شب چله در برخی کشورهای اروپایی، آمریکایی و آسیایی هم جالب است.

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم طبق یک روایت جالب تاریخی مسیحیان در سراسر دنیا تا قرن چهارم میلادی آخرین شب پاییز و روز نخست دی ماه (۲۱ دسامبر) را که همزمان با آغاز زمستان است را به‌عنوان تولد عیسی مسیح جشن می‌گرفتند.

این رسم تا زمانی ادامه داشت که مورخان مسیحی یک اشتباه در شمارش سال‌های کبیسه مرتکب شدند. بر اثر این اشتباه مورخان مسیحی در شمارش سال‌های کبیسه از قرن چهارم میلادی به بعد دیگر روز ۲۵ دسامبر به‌عنوان روز تولد عیسی مسیح جشن گرفته شد و این سنت تا به امروز ادامه دارد.

در ادامه مروری می‌کنیم بر برگزاری سنت و آداب و رسوم شب یلدا در کشورهای مختلف دنیا.

شب یلدا در اسکاتلند

شاید برایتان جالب باشد که بدانید «اسکاتلند» از جمله کشورهای اروپایی است که مردم شب یلدا را جشن می‌گیرند. به مراسم شب یلدا در اسکاتلند «هاگمانی» می‌گویند. یلدا در اسکاتلند از نیمه‌های شب شروع می‌شود و آتش‌بازی، خوردن غذا، شیرینی و تنقلات از جمله رسوم ثابت این شب است.

اسکاتلندی‌ها در این شب نمادی شبیه حاجی فیروز با صورت سیاه شده هم دارند که یک کاسه دستش می‌گیرد و برای گرفتن نمک، نان، شکلات و سایر تنقلات به درب خانه‌ها می‌رود. روشن کردن آتش هم از رسوم جالب شب یلدا در اسکاتلند است تا یادآور چهارشنبه سوری خودمان است.

شب یلدا در روسیه

روس‌ها آخرین روز پاییز را با آذین‌بندی خیابان‌ها، خوردن غذایی سنتی متشکل از نان، پنیر و عسل، انواع کلوچه، میوه و سایر تنقلات و همچنین دعا و نیایش در کلیساها جشن می‌گیرند. درست کردن شیرینی و کلوچه هم به شکل انسان و حیوان در جنوب روسیه در شب یلدا مرسوم است.

شب یلدا در آمریکای جنوبی

شب یلدا طولانی‌ترین شب سال است و بعد از شب یلدا روزها کوتاه و شب‌ها طولانی‌تر می‌شوند. در کشورهای آمریکایی جنوبی به زعم خودشان برای پیشگیری از کوتاه شدن روز و تاریکی زودهنگام شب یک کار بامزه انجام می‌دهند تا خورشید را از زود غروب کردن منصرف کنند.

اهالی بومی آمریکای جنوبی از جمله در پرو، بولیوی و اکوادور در آخرین روز پاییز قبل از غروب آفتاب با سر و صدا و ساز و دهل به ارتفاعات و بالای کوه می‌روند و در یک مراسم نمادین دست و پای خورشید را با طناب می‌بندند که زود غروب نکند.

«اینکاها» هم که ساکنان اولیه آمریکایی جنوبی بودند یک رسم خشن در آخرین شب پاییز داشتند و آن هم قربانی کردن حیوانات و کودکان برای «خدای خورشید» بود که از غروب کردن منصرف شود.

جالب است بدانید این رسم در اسپانیا هم در زمان‌های گذشته رایج بوده و مردم برای بستن خورشید با طناب برای اینکه غروب نکند به ارتفاعات «ماچوپیچو» می‌رفتند.

حالا دیگر رسم قربانی کردن برچیده شده است و آخرین روز پاییز با رقص و پایکوبی و جشن‌های خیابانی همراه است.

شب یلدا در ژاپن

به شب یلدا در ژاپن «توئوجی» می‌گویند. در ژاپن هم برای بدرقه پاییز و شروع زمستان یک رسم جالب وجود دارد: حمام برنج یا دوش گرفتن با آب مرکبات برای دور کردن انرژی‌های منفی. به رسم دوش گرفتن با آب مرکبات (yuzu bath) می‌گویند و این کار را می‌کنند که در طول زمستان هم سرما نخورند. امروزه با انداختن یک عدد میوه مثل پرتقال یا لیموشیرین در استخر یا وان حمام این رسم را به جا می‌آورند.

شب یلدا در ایرلند

یکی از عجیب‌ترین آداب و رسوم شب یلدا در کشور «ایرلند» برگزار می‌شود. شما با قرعه‌کشی در مسابقه تماشای خورشید از تپه 5 هزار ساله «نیوگرانج» اگر خوش شانس باشید می‌توانید جزو آن 60 نفری باشید که از میان هزاران متقاضی، طلوع خورشید را به مدت 17 دقیقه در بامداد طولانی‌ترین شب سال تماشا کنید.

شب یلدا در پاکستان

پاکستانی‌ها در شب یلدا یک تکه نان در دست می‌گیرند و ایستاده غسل می‌کنند. در پاکستان تا غروب آفتاب برای این غسل زمان دارید. شام شب یلدا پاکستانی‌ها هم یک غذای سنتی با «شکمبه بز» است.

علاوه بر این طولانی‌ترین شب سال و آغاز زمستان در کشورهایی مثل چین، کره جنوبی، افغانستان و برخی کشورهای دیگر هم با آداب و رسوم خاص، جشن و پایکوبی و خوردن غذاهای سنتی این شب هم برگزار می‌شود.

سوالات متداول درباره شب چله به عنوان بلندترین شب سال

شب چله یعنی چه؟

نام دیگر شب یلدا «شب چله» است. دلیل نامگذاری شب یلدا به شب چله این است که از فردای شب یلدا چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود و به آن شب چله می‌گویند.

بد نیست بدانید ایرانیان در زمان‌های قدیم، یک تقویم برای امور کشاورزی و دامپروری داشتند و بر اساس این تقویم دو موعد از سال را به نام چله می‌شناختند: چله تابستان که از تیر شروع می‌شد و چله زمستان که از دی‌ماه. چله‌ها هر کدام به دو دوره تقسیم می‌شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. چهل روز ابتدایی را چله بزرگ و بیست روز بعد را چله کوچک می‌گفتند.

چله بزرگ زمستان، که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود؛ شروع زمستان است که سردتر از چله کوچک است. چله بزرگ تا دهم بهمن طول می‌کشد.

بعد از چله بزرگ، چله کوچک شروع می‌شود و تا اول اسفند ادامه دارد. چله کوچک از چله بزرگ سرمای کمتری دارد و به محصولات کشاورزی و دام‌ها آسیب کمتری می‌رساند. به چهار روز پایان چله بزرگ، و چهار روز آغاز چله کوچک «چهار چهار» می‌گویند که این برهه زمانی سردترین روزهای سال هستند.

تاریخ شب یلدا ۱۴۰۳ چه زمانی است؟

شب یلدا امسال یعنی شب چله ۱۴۰۳ در روز جمعه ۳۰ آذر، مصادف با ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۴ میلادی و ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۴۴۶ قمری است.

شب یلدا چقدر بلندتر است؟

شب یلدا حدود ۱ دقیقه بلندتر از دیگر شب‌های سال است. طول شب یلدا در شهرهای مختلف ایران متفاوت است و هر چه به سمت جنوب شرق کشور برویم، طول شب کمتر می‌شود. در شهر چابهار، شب یلدا حدود ۱۳ ساعت و ۲۶ دقیقه و در شهر ماکو، طول شب یلدا حدود ۱۴ ساعت و ۳۶ دقیقه است.

شب یلدا چه ماهی است؟

شب یلدا مصادف با آخرین شب از آخرین روز آذرماه هر سال (۳۰ آذرماه) و تا طلوع آفتاب روز اول دی‌ ماه است.

چرا شب یلدا هندوانه می‌خوریم؟

هندوانه نماد تابستان است. طبق باورهای قدیمی اگر در شب یلدا هندوانه بخورید، در سراسر زمستان طولانی، در برابر سرما و بیماری ایمن خواهید بود. البته با توجه به این‌که هندوانه سرشار از ویتامین‌های A، B و C است این باور هم درست به نظر می‌رسد.

چرا در شب یلدا انار می‌خوریم؟

انار به خاطر رنگ قرمز نماد زایش، برکت و شادی است. همچنین انار سرشار از ویتامین C است و بدن را در برابر ابتلا به بیماری‌های زمستانی مقاوم می‌کند. علت اینکه در شب یلدا هم رنگ قرمز جزو رنگ‌های اصلی پوشش و لباس است همین نماد شاد بودن رنگ قرمزو سرخ، نماد زایش و گرما بودن است.

سخن پایانی

شب چله یا شب یلدا یکی از کهن‌ترین جشن‌های باستانی ایران است. شب یلدا امسال یعنی شب چله ۱۴۰۳ در روز جمعه ۳۰ آذر، مصادف با ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۴ میلادی و ۱۸ جمادی‌الثانی ۱۴۴۶ قمری است. شما شب چله را جشن می‌گیرید؟ رسم و رسوم شهر شما برای شب یلدا چیست؟ برای شب چله چه غذایی درست می‌کنید و کدام تنقلات و شب چره برای شب یلدا در شهر شما معروف است؟ خوشحال می‌شویم نظرات خود را در بخش کامنت‌های این مطلب با ما و مخاطبان فیدیلیو در میان بگذارید.