همه چیز درباره ویروس اچ‌ام‌پی‌وی (HMPV) + علائم و شیوه درمان

ویروس اچ ام پی و (Human Metapneumovirus یا hMPV) یک ویروس تنفسی نسبتاً شایع است که می‌تواند از کودکان تا بزرگسالان را مبتلا کند و در برخی موارد، علائم شدید و قابل‌توجهی ایجاد کند. با اینکه این ویروس در مقایسه با ویروس‌هایی مانند آنفلوانزا یا سرماخوردگی کمتر شناخته شده است، اما آگاهی از علل، علائم و راه‌های پیشگیری از آن برای حفظ سلامتی خود و دیگران بسیار اهمیت دارد. در این بلاگ، نگاهی کلی به اچ‌ام‌پی‌وی، نحوهٔ انتقال، علائم بالینی، و روش‌های پیشگیری و کنترل آن خواهیم داشت. در ادامه، برای جامع‌تر شدن مطلب، توضیحات بیشتری نیز ارائه می‌دهیم.

ویروس اچ ام پی و چیست؟

اچ‌ام‌پی‌وی یک ویروس آر.ان.ای‌دار از خانوادهٔ پارامیکسوویروس‌ها (Paramyxoviridae) است. این ویروس نخستین بار در سال ۲۰۰۱ میلادی در کشور هلند شناسایی شد؛ اما بررسی‌های بعدی نشان داد که ردپای آن در انسان، بسیار قدیمی‌تر از این تاریخ است. ویروس اچ‌ام‌پی‌وی از لحاظ ساختار و عملکرد، شباهت زیادی به ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV) دارد و اغلب دستگاه تنفسی فوقانی و گاهی دستگاه تنفسی تحتانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

گرچه افراد سالم معمولاً با ابتلا به اچ‌ام‌پی‌وی، علائم خفیفی را تجربه می‌کنند و پس از گذشت چند روز تا یک هفته بهبود می‌یابند، اما سالمندان، کودکان خردسال، افرادی با بیماری‌های زمینه‌ای تنفسی و یا افراد دارای نقص سیستم ایمنی، در معرض خطر ابتلا به علائم شدیدتر و عوارض جدی‌تر این ویروس قرار دارند.

شیوه انتقال ویروس اچ ام پی و

اصلی‌ترین مسیر انتقال ویروس اچ ام پی و، قطرات تنفسی است که هنگام سرفه، عطسه یا حتی صحبت کردن فرد مبتلا در هوا پخش می‌شوند. علاوه بر این، تماس مستقیم با سطوح و اشیای آلوده به ذرات ویروس و سپس تماس دست با دهان، بینی یا چشم‌ها، می‌تواند منجر به انتقال ویروس شود.

• در محیط‌های بسته و شلوغ مانند مهدکودک‌ها، مدارس، خوابگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز نگهداری سالمندان، احتمال سرایت و شیوع ویروس بسیار بیشتر است.
• فصل خاصی مانند اواخر زمستان و اوایل بهار نیز می‌تواند زمان اوج شیوع این ویروس باشد، هرچند که در سایر فصول سال هم احتمال ابتلا وجود دارد.

علائم بالینی

علائم اچ‌ام‌پی‌وی می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و در موارد خفیف، شبیه سرماخوردگی معمولی است. شایع‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

۱. آبریزش بینی
۲. سرفه
۳. تب خفیف تا متوسط
۴. گلودرد یا گرفتگی صدا
۵. خستگی و ضعف عمومی
۶. عطسه

در برخی موارد، به‌ویژه در کودکان خردسال، سالمندان یا افرادی که دچار ضعف سیستم ایمنی هستند، اچ‌ام‌پی‌وی ممکن است باعث بروز عفونت‌های جدی‌تر دستگاه تنفسی شود، از جمله:

• برونشیت (التهاب راه‌های هوایی)
• پنومونی (ذات‌الریه)
• تنگی نفس یا خس‌خس سینه

این علائم در صورت شدید بودن، ممکن است نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری داشته باشد.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ویروس اچ‌ام‌پی‌و هستند؟

۱. کودکان زیر ۵ سال: به‌دلیل کامل نشدن سیستم ایمنی و حساسیت بیشتر دستگاه تنفسی.
۲. سالمندان بالای ۶۵ سال: با افزایش سن، سیستم ایمنی تضعیف می‌شود و امکان بروز فرم‌های شدیدتر بیماری بالاتر است.
۳. افراد دارای بیماری مزمن تنفسی: مانند آسم، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) یا فیبروز کیستیک.
۴. افراد دارای ضعف سیستم ایمنی: مبتلایان به سرطان، اچ‌آی‌وی/ایدز، دریافت‌کنندگان پیوند اعضا و افرادی که از داروهای سرکوب‌کنندهٔ ایمنی استفاده می‌کنند.

چرا کودکان و سالمندان در برابر این ویروس آسیب‌پذیرتر هستند؟

کودکان خردسال:

• سیستم ایمنی در حال رشد: کودکان زیر ۲ سال، هنوز سیستم ایمنی کاملاً بالغی ندارند و به همین دلیل در مقابل عفونت‌های تنفسی از جمله اچ‌ام‌پی‌وی، آسیب‌پذیرتر هستند.
• تجمع در مهدکودک‌ها: کودکان خردسال اغلب در محیط‌هایی مثل مهدکودک، زمان بیشتری را با هم‌سن‌وسالان خود می‌گذرانند. همین تراکم جمعیت و تماس نزدیک، انتقال ویروس را آسان‌تر می‌کند.
• مراقبت محدود بهداشتی: کودکان به‌طور طبیعی درکی از اهمیت شستن دست‌ها، پوشاندن دهان در هنگام عطسه یا سرفه، و عدم لمس صورت ندارند و این امر خطر ابتلا را بالاتر می‌برد.

سالمندان:

• تضعیف سیستم ایمنی با افزایش سن: سیستم ایمنی افراد مسن، معمولاً ضعیف‌تر از بزرگسالان جوان عمل می‌کند. این امر امکان پیشروی بیماری و تبدیل شدن آن به فرم‌های شدید عفونت تنفسی (مانند ذات‌الریه) را افزایش می‌دهد.
• بیماری‌های زمینه‌ای: بسیاری از سالمندان مبتلا به بیماری‌های مزمن قلبی، ریوی یا دیابت هستند. این بیماری‌ها می‌توانند شدت عفونت اچ‌ام‌پی‌وی را افزایش دهند.
• محیط‌های مشترک زندگی: زندگی در مراکز نگهداری سالمندان، خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی را بالا می‌برد؛ چراکه افراد در فاصلهٔ نزدیک با یکدیگر زندگی می‌کنند و ویروس به‌سرعت در این فضاها منتقل می‌شود.

شیوه تشخیص اچ‌ام‌پی‌وی

تشخیص این ویروس عموماً بر اساس علائم بالینی و سپس آزمایش‌های تکمیلی صورت می‌گیرد. مهم‌ترین روش تشخیصی، گرفتن سواب از بینی و حلق (نازوفارنکس) و انجام آزمایش تست مولکولی (PCR) به‌منظور شناسایی مواد ژنتیکی ویروس است. روش‌های سرولوژیک نیز ممکن است برای بررسی پادتن‌های اختصاصی اچ‌ام‌پی‌وی مورد استفاده قرار گیرند.

• در مواردی که علائم تنفسی شدید است، رادیوگرافی قفسه سینه برای بررسی وجود برونشیت یا ذات‌الریه درخواست می‌شود.
• در مراکز درمانی پیشرفته، ممکن است از تست‌های سریع ویروسی نیز بهره گرفته شود؛ هرچند دقت آن‌ها در مقایسه با PCR معمولاً کمتر است.

روش‌های پیشگیری

گرچه واکسن تأییدشده‌ای برای اچ‌ام‌پی‌وی وجود ندارد، اما می‌توان با رعایت توصیه‌های بهداشتی، احتمال ابتلا و گسترش ویروس را کاهش داد:

۱. شستن مکرر دست‌ها: شست‌وشوی درست دست‌ها با آب و صابون به‌مدت حداقل ۲۰ ثانیه، یک روش بسیار مؤثر و ساده در کاهش ابتلا به ویروس است.
۲. استفاده از ماسک: در محیط‌های شلوغ یا زمانی که علائم تنفسی دارید، ماسک بزنید تا ویروس کمتری در محیط پخش شود.
۳. پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه: استفاده از دستمال کاغذی یا سرفه/عطسه در آرنج خم‌شده، مانع از پخش ذرات عفونی در هوا می‌شود.
۴. ضدعفونی سطوح و اشیا: دستگیره‌های در، گوشی موبایل، میز کار و سایر سطوح پرتماس را مرتباً تمیز و ضدعفونی کنید.
۵. اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار: به‌ویژه در دورهٔ اوج شیوع ویروس، از بوسیدن، در آغوش گرفتن یا دست دادن با افراد مبتلا خودداری کنید.
۶. تقویت سیستم ایمنی: داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل، مصرف کافی مایعات، خواب منظم و ورزش سبک می‌تواند در تقویت ایمنی بدن نقش مهمی داشته باشد.

درمان و مراقبت‌های حمایتی

در حال حاضر، درمان اختصاصی یا واکسن تأییدشده‌ای برای اچ‌ام‌پی‌وی در دسترس نیست. روند درمان بیشتر بر پایهٔ تسکین علائم و مراقبت‌های حمایتی است. برخی از روش‌های پیشنهادی برای بهبود شرایط بیمار عبارت‌اند از:

۱. استراحت کافی و پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین تا زمان بهبود.
۲. مصرف مایعات فراوان مانند آب، آب‌میوهٔ طبیعی و سوپ به منظور جبران آب ازدست‌رفته و کمک به عملکرد بهتر دستگاه ایمنی.
۳. استفاده از مسکن‌ها و تب‌برهای بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن (با مشورت پزشک) برای کاهش تب و درد.
۴. استفاده از اسپری‌های ضداحتقان بینی در صورت گرفتگی بینی و مشکل تنفس؛ هرچند نباید در مصرف آنها زیاده‌روی کرد.
۵. رعایت اصول ایزولاسیون خانگی در صورت ابتلا به بیماری برای جلوگیری از سرایت ویروس به اطرافیان.

در موارد شدید، مانند بروز مشکل تنفسی حاد یا علائم ریوی جدی، لازم است بیمار در بیمارستان بستری شود تا حمایت تنفسی، از جمله اکسیژن‌درمانی یا سایر مراقبت‌های تخصصی، به‌موقع ارائه شود.

آیا اچ‌ام‌پی‌وی یک ویروس جدید است؟

همان‌طور که گفته شد، اچ‌ام‌پی‌وی در سال ۱۳۸۰ خورشیدی (۲۰۰۱ میلادی) توسط پژوهشگرانی در هلند شناسایی شد. مطالعات تکمیلی نشان داده‌اند که این ویروس از دهه‌ها پیش (و حتی شاید قرن‌ها قبل) در میان انسان‌ها وجود داشته است.

به عبارت دیگر، اچ‌ام‌پی‌وی صرفاً تازه کشف شده است، اما ویروس جدیدی محسوب نمی‌شود. بسیاری از محققان معتقدند که این ویروس به احتمال زیاد در کنار سایر ویروس‌های تنفسی در جوامع انسانی حضور داشته و در مقاطعی موجب بروز عفونت‌های تنفسی در گروه‌های مختلف جمعیتی شده است.

ویروس اچ ام پی و چگونه پخش می‌شود؟

اچ‌ام‌پی‌وی، مانند بسیاری از ویروس‌های تنفسی دیگر، عمدتاً از طریق قطرات تنفسی منتشر می‌شود. وقتی فرد آلوده سرفه یا عطسه می‌کند، ذرات ریز حاوی ویروس در هوا پخش می‌شوند و دیگران می‌توانند از طریق تنفس این ذرات یا تماس با سطوح آلوده، مبتلا شوند. به همین دلیل است که در محیط‌های بسته و شلوغ – نظیر مهدکودک‌ها، مدارس، خوابگاه‌ها یا خانه‌های سالمندان – شیوع ویروس بالاتر است.

علاوه بر این، تماس مستقیم با مخاط بینی یا دهان فرد مبتلا نیز می‌تواند انتقال ویروس را تسهیل کند. به‌ویژه اگر دست فرد پس از تماس با صورت، به درستی شسته نشود. بنابراین، شست‌وشوی مکرر دست‌ها و رعایت بهداشت تنفسی (مثل سرفه یا عطسه درون دستمال یا آرنج) نقش بسیار مهمی در مهار گسترش ویروس دارد.

نکات تکمیلی درباره ویروس اچ‌ام‌پی‌و

• اچ‌ام‌پی‌وی (Human Metapneumovirus) یکی از ویروس‌های شایع تنفسی در سراسر جهان است و با آنکه ممکن است نام آن برای بسیاری از افراد ناآشنا باشد، می‌تواند نقشی مهم در عفونت‌های تنفسی فصلی داشته باشد.
• علائم این ویروس غالباً با سرماخوردگی اشتباه گرفته می‌شود و در بیشتر افراد طی یک هفته تا ۱۰ روز برطرف می‌شود. اما در گروه‌های پرخطر، بیماری می‌تواند به‌شدت گسترش یابد و منجر به بستری شدن شود.
• باتوجه‌به عدم وجود واکسن و درمان اختصاصی، بهترین راه مقابله با اچ‌ام‌پی‌وی، پیشگیری و رعایت اصول بهداشتی است.
• تلاش‌های پژوهشی برای تولید واکسن یا داروهای ضدویروسی اختصاصی همچنان ادامه دارد و در آینده ممکن است شاهد ارائهٔ روش‌های جدیدی برای پیشگیری یا درمان قطعی اچ‌ام‌پی‌وی باشیم.

همان‌طور که اشاره شد، این مطلب صرفاً جنبهٔ آموزشی و اطلاع‌رسانی داشته و جایگزین تشخیص یا درمان تخصصی پزشکی نیست. اگر علائم تنفسی شدید یا طولانی‌مدت دارید، حتماً با پزشک مشورت کنید تا راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.

سوالات متداول درباره ویروس اچ‌ام‌پی‌و (Human Metapneumovirus)

۱. ویروس اچ‌ام‌پی‌و چیست؟

پاسخ: اچ‌ام‌پی‌و یک ویروس آر‌ان‌ای‌دار از خانواده پارامیکسوویروس‌ها است که نخستین بار در سال ۲۰۰۱ میلادی در هلند شناسایی شد. این ویروس عمدتاً دستگاه تنفسی فوقانی و گاهی تحتانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند از کودکان تا بزرگسالان را مبتلا کند.

۲. ویروس اچ‌ام‌پی‌و چگونه منتقل می‌شود؟

پاسخ: اصلی‌ترین مسیر انتقال اچ‌ام‌پی‌و از طریق قطرات تنفسی است که هنگام سرفه، عطسه یا صحبت کردن فرد مبتلا در هوا پخش می‌شوند. همچنین تماس مستقیم با سطوح آلوده و سپس تماس دست با دهان، بینی یا چشم‌ها می‌تواند منجر به انتقال ویروس شود.

۳. چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به اچ‌ام‌پی‌و هستند؟

پاسخ: گروه‌های پرخطر شامل کودکان زیر ۵ سال، سالمندان بالای ۶۵ سال، افراد دارای بیماری‌های مزمن تنفسی مانند آسم یا COPD، و افرادی با ضعف سیستم ایمنی مانند مبتلایان به اچ‌آی‌وی/ایدز یا دریافت‌کنندگان پیوند اعضا هستند.

۴. علائم بالینی اچ‌ام‌پی‌و چیستند؟

علائم اچ‌ام‌پی‌و می‌تواند شامل آبریزش بینی، سرفه، تب خفیف تا متوسط، گلودرد یا گرفتگی صدا، خستگی و عطسه باشد. در موارد شدیدتر، ممکن است برونشیت، ذات‌الریه و تنگی نفس رخ دهد.

۵. چگونه می‌توان از ابتلا به ویروس اچ ام پی و پیشگیری کرد؟

روش‌های پیشگیری شامل شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون، استفاده از ماسک در محیط‌های شلوغ، پوشاندن دهان و بینی هنگام سرفه یا عطسه، ضدعفونی سطوح و اشیاء پرتماس، اجتناب از تماس نزدیک با افراد بیمار و تقویت سیستم ایمنی بدن از طریق تغذیه سالم و ورزش است.

۶. آیا واکسن یا درمان خاصی برای ویروس اچ ام پی و وجود دارد؟

در حال حاضر واکسن تأییدشده‌ای برای اچ‌ام‌پی‌و وجود ندارد و درمان بیشتر بر پایه تسکین علائم و مراقبت‌های حمایتی انجام می‌شود. استفاده از مسکن‌ها، مصرف مایعات کافی، استراحت و در موارد شدید نیاز به مراقبت‌های پزشکی تخصصی ممکن است ضروری باشد.

۷. آیا ویروس اچ ام پی و یک ویروس جدید است؟

اچ‌ام‌پی‌و در سال ۲۰۰۱ میلادی شناسایی شد، اما مطالعات نشان می‌دهند که این ویروس مدت‌ها قبل از آن در انسان‌ها وجود داشته است. بنابراین، اگرچه اخیراً شناسایی شده است، اما جدید محسوب نمی‌شود.

۸. چگونه می‌توان تشخیص داد که فرد به اچ‌ام‌پی‌و مبتلا شده است؟

تشخیص اچ‌ام‌پی‌و معمولاً بر اساس علائم بالینی و سپس انجام آزمایش‌های تکمیلی مانند تست PCR برای شناسایی مواد ژنتیکی ویروس انجام می‌شود. در موارد شدید، رادیوگرافی قفسه سینه نیز ممکن است درخواست شود.

۹. چرا کودکان و سالمندان در برابر اچ‌ام‌پی‌و آسیب‌پذیرتر هستند؟

کودکان زیر ۲ سال سیستم ایمنی کاملاً بالغ ندارند و در محیط‌های جمعی مانند مهدکودک‌ها بیشتر در معرض ویروس قرار می‌گیرند. سالمندان نیز به دلیل تضعیف سیستم ایمنی با افزایش سن و وجود بیماری‌های زمینه‌ای، بیشتر در معرض ابتلا به فرم‌های شدیدتر بیماری هستند.

۱۰. در صورت ابتلا به ویروس اچ ام پی و چه کار کنیم؟

پاسخ: در صورت ابتلا به اچ‌ام‌پی‌و، توصیه می‌شود استراحت کافی، مصرف مایعات فراوان، استفاده از مسکن‌ها و تب‌برها، رعایت اصول ایزولاسیون خانگی و در صورت بروز علائم شدید، مراجعه به مراکز درمانی برای دریافت مراقبت‌های تخصصی ضروری است.

۱۱. ویروس اچ ام پی و چگونه پخش می‌شود و چه محیط‌هایی بیشتر در معرض شیوع آن هستند؟

اچ‌ام‌پی‌و عمدتاً از طریق قطرات تنفسی و تماس مستقیم منتقل می‌شود. محیط‌های بسته و شلوغ مانند مهدکودک‌ها، مدارس، خوابگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز نگهداری سالمندان بیشترین احتمال شیوع ویروس را دارند، به ویژه در فصول سرد سال مانند اواخر زمستان و اوایل بهار.

۱۲. آیا اچ‌ام‌پی‌و می‌تواند منجر به عوارض جدی شود؟

بله، در گروه‌های پرخطر مانند کودکان خردسال، سالمندان و افراد دارای ضعف سیستم ایمنی، ویروس اچ ام پی و می‌تواند منجر به عفونت‌های جدی‌تر دستگاه تنفسی مانند برونشیت، ذات‌الریه و تنگی نفس شود که نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارند.

۱۳. چه نکات تکمیلی درباره ویروس اچ‌ام‌پی‌و وجود دارد؟

ویروس اچ ام پی و یکی از ویروس‌های شایع تنفسی است که علائم آن غالباً با سرماخوردگی اشتباه گرفته می‌شود. با توجه به عدم وجود واکسن و درمان اختصاصی، پیشگیری و رعایت اصول بهداشتی کلیدی‌ترین راه مقابله با این ویروس است. تحقیقات برای تولید واکسن یا داروهای ضدویروسی اختصاصی همچنان ادامه دارد.

۱۴. چگونه می‌توان به افزایش آگاهی درباره اچ‌ام‌پی‌و کمک کرد؟

اشتراک‌گذاری تجارب و پرسش‌های خود در بخش نظرات، آگاهی‌رسانی و آموزش دیگران درباره علائم، راه‌های پیشگیری و اهمیت رعایت بهداشت می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی در مورد اچ‌ام‌پی‌و کمک کند و از انتشار ویروس جلوگیری نماید.

۱۵. آیا اچ‌ام‌پی‌و همان کرونا است؟

خیر، ویروس «اچ ام پی و» و ویروس «کرونا» (SARS-CoV-2) دو ویروس متفاوت هستند. هرچند هر دو از خانواده‌های ویروسی تنفسی هستند و برخی علائم مشابه مانند سرفه و تب دارند، اما ساختار ژنتیکی، روش‌های انتقال و اثرات بالینی متفاوتی دارند. ویروس کرونا مسئول بیماری کووید-۱۹ است که در سال‌های اخیر باعث شیوع جهانی شده است، در حالی که اچ‌ام‌پی‌و عمدتاً باعث عفونت‌های تنفسی خفیف تا متوسط در کودکان و بزرگسالان می‌شود. همچنین واکسن‌ها و درمان‌های مخصوصی برای کووید-۱۹ توسعه یافته‌اند که برای اچ‌ام‌پی‌و هنوز در دست تحقیق و توسعه هستند.