8 تیر؛ روز مبارزه با سلاح‌ های شیمیایی

تاریخچه روز مبارزه با سلاح‌ های شیمیایی

آنچه در زیر مطالعه خواهید کرد، مروری بر تاریخ استفاده رژیم عراق از این سلاح‌ها در طول جنگ تحمیلی است.

حملات شیمیایی ارتش بعث در سال‌های ۱۳۶۰ و ۶۱ که مقارن با عملیات‌های پیاپی رزمندگان اسلام بود گسترش یافت. در سال ۱۳۶۰ عراق ۶ بار از این سلاح مرگبار و غیرانسانی استفاده کرد؛ حملات باز در همان منطقه (جبهه‌های جنوب) و از همان نوع تاول‌زا بود. این بار ۱۰۱ نفر به شهادت رسیدند.

در سال ۱۳۶۵ عراق در مناطق شلمچه، سردشت، خوزستان، بصره، کردستان، دیاله و ایلام ۴۳ بار از سلاح شیمیایی استفاده کرد؛ این حملات ۹۴۴۰ مصدوم ۴۴۲ شهید این به جا گذاشت.

در سال پایانی جنگ، ۳۴ حمله شیمیایی در مناطق غرب، شمال غرب و جنوب ثبت شده‌است. آخرین بار این حملات شیمیایی بعد از قرار داد ۵۹۸ در تاریخ سوم شهریور در عملیات بازپس‌گیری «فاو» بود. بر اساس آمارهای رسمی نهادهای مسئول در این رابطه، تعداد کل شهدای حملات شیمیایی در طول جنگ حدود ۲۶۰۰ شهید، تعداد کل مصدومان نظامی و غیرنظامی حملات شیمیایی ۱۰۷ هزار نفر و تعداد جانبازان شیمیایی (که در حال حاضر تحت پوش بنیاد جانبازان هستند) حدود ۴۵ هزار نفر است.

جالب است بدانید که بکارگیری سلاح های شیمیایی از سوی عراق در حالی صورت می‌گرفت که این کشور جزء ۱۲۰ کشور امضا کننده پروتکل ژنو درباره منع استفاده از سلاح‌های سمی، خفه‌کننده و ترکیبات باکتریولوژیک قرار داشت. پروتکل ۱۹۲۵ ژنو که طی قطعنامه ۲۶۱۲ (۱۲)B سازمان ملل مجدداً به تصویب رسیده‌است، صراحتاً استفاده از سلاح‌های شیمیایی را منع می‌کند.

به نوشته هفته نامه اشپیگل چاپ آلمان، یک کارخانه تولید گاز خردل و اعصاب (تابون) می‌تواند سالیانه ۱.۷۶۰.۰۰۰ تن مواد خام شیمیایی را به گازهای کشنده خردل و تابون مبدل سازد؛ در حالی که در کارخانه تولید سلاح‌های شیمیایی سامرا، ۴ خط تولید مشغول ساخت ۴ نوع ماده ضد عصبی مرگ‌زا بود و مواد اولیه هر یک از خطوط تولید از کشورهای غربی به اسم گازهای حشره‌کش خریداری می‌شد! تولید هفتگی آن جمعاً حدود ۱۰ هزار تن بود.

رادیوی صدای عراق در تاریخ ۳۰ مهر ۱۳۸۰ اعلام کرد: در جنگ با ایران از پودر سیاه زخم استفاده می‌نموده و در طول ۸ سال جنگ هر هفته اقدام به تولید ۳ هزار لیتر ماده مادر در تولید پودر سیاه زخم کرده‌است.

بر اساس تحقیقات به عمل آمده اغلب گاز مرگ‌زای تابون در زمان حمله به رزمندگان ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت. مواد این گاز به فاصله چند ثانیه تجزیه شده و هیچ اثری از آن در محیط باقی نمی‌ماند.

پزشکان انگلیسی می‌گویند: بازماندگان بمباران شهر حلبچه که بیش از ۵ هزار کشته داشت به بیماری‌های روانی، پوستی و مغزی بسیار خطرناک مبتلا شده و تعداد بیماران سرطانی در آن‌ها بسیار زیاد است. این سلاح‌ها دارای تأثیر موروثی بوده و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود.

کنفرانس خلع سلاح ژنو

در سال ۱۹۲۵ در کنفرانس خلع سلاح ژنو، عهدنامه­‌های (پروتکل منع کاربرد سلاح­‌های شیمیایی و بیولوژیک) به تصویب ۴۰ کشور جهان رسید؛ مشکل عمده در پروتکل ژنو این بود که هیچ اشاره‌­ای به ممنوعیت ساخت، تولید، ذخیره‌سازی، آزمایش، نقل و انتقال و خرید و فروش سلاح‌­ها نشده بود. به همین دلیل در کمتر از دو دهه پس از تصویب این قانون، جهان شاهد کاربرد وسیع‌­تر این سلاح‌­ها در جنگ جهانی دوم و پس از آن بود.

پس از آن کنوانسیون ۱۹۷۲ ژنو، مبنی بر ممانعت از توسعه، تولید و ذخیره‌سازی سلاح­‌های باکتریولوژیک (بیولوژیک) و توکسینی (سمی) و کاربرد آن‌ها مطرح گردید. کشورهای شرکت کننده در این کنوانسیون متعهد شدند که عوامل بیولوژیک جنگی خود را نابود کرده و یا همه آن‎ها را برای مقاصد صلح‌جویانه، تغییر کاربری دهند؛ البته این کنوانسیون در سال­‌های بعد، به دفعات، حول محورهای فوق و پروتکل الحاقی، بازنگری و بررسی شد.

با این حال، تولید و بکارگیری سلاح‌­های شیمیایی و میکروبی در چند دهه اخیر، از سوی کسانی که خود مدعی خلع این سلاح­‌ها هستند، همچنان ادامه داشته و قربانیان اصلی این سلاح، مردم بی­‌دفاع هستند.

انواع سلاح های شیمیایی

وی ایكسVX

سمی ترین سلاح شیمیایی است و به شكل مایع چسبناك و بی رنگی است كه به آرامی به گاز بی رنگ و بو تبدیل می شود. وی ایكس با تحریك اعصاب موجب تشنج و فلج رگ های خونی و ریه ها می شود.

مقدار 10 میلی گرم از این ماده بر روی پوست برای مرگ كافی است و قربانیان درنهایت بر اثر خفگی می میرند.عراق توانایی ساخت بیش از 200 تن وی ایكس را داشته و هرگز نیز آمار واقعی آن میزانی كه عراق ادعا می كند نابوده كرده، به دست نیامده است.

 سارین

همانند وی ایكس مایع بوده و به سرعت تبخیر می شود. سارین همچونVX موجب ناتوانی، فلج و در پایان خفگی می گردد. فرقه [ژاپنی] «آنوم» در متروی توكیو به سال 1995 با پخش سارین 12 تن [از شهروندان این كشور] را به كام مرگ فرستاد. عراق در ابتدا به بازرسان تسلیحاتی اعلام كرده بود كه 112 تن از این ماده سمی را تولید كرده اما بعدها ادعا كرد این میزان 790 تن بوده است. این كشور همچنین نوعی بمبهای تركیبی تولید می كرد كه حامل 2 محفظه جداگانه مواد شیمیایی بوده و پس از انفجار در تركیب با یكدیگر سارین ایجاد می كرده است. عراق به ساخت هزاران راكت،گلوله های توپ و بمبهای محتوی سارین و استفاده از آنها علیه ایرانی ها در جنگ با این كشور طی دهه 1980 میلادی اعتراف كرده و [همچنین] عقیده بر این است كه [این تسلیحات] علیه شهروندان عراقی كرد نیز به كار گرفته شده است.

 گاز خردل

گاز خردل در حالت معمولی مایعی بی رنگ است. عنصر خردل به گاز تبدیل می شود و ممكن است بی بو بوده یا با بوی تند خردل یا سیر استشمام شود. خردل به هنگام تماس [با بدن فرد] بافت ها را از بین می برد، زخم هایی شبیه تاول ایجاد می كند و منجر به آسیب ریه ها و چشم ها می شود. خردل اغلب مرگ آور نیست اما می تواند سبب كوری، مشكلات تنفسی و دیگر آسیبها [ی جسمانی] شود كه برای سال ها دردآور خواهند بود.

این گاز برای اولین بار در جنگ جهانی اول مورد استفاده قرار گرفت. بغداد دو دسته آمار از میزان تولید این گاز اعلام كرده است: [اولین بار میزان تولید خود را] 3 هزار و 80 تن [اما دربار دوم] 2 هزار و 850 تن اعلام كرد. عراق به استفاده گسترده از گاز خردل علیه [نیروهای] ایرانی در طول جنگ با ایران در دهه 1980 اعتراف كرده است. بغداد به سازمان ملل اعلام داشته كه بالغ بر 550 گلوله توپ حاوی گاز خردل را پس از جنگ 1991 خلیج فارس نابود كرده است.

 سیاه زخمANRHRAX

3 دسته سیاه زخم بیماری زا وجود دارد: پوستی، گوارشی و ریوی یا تنفسی. مرگ آورترین نوع آن – و تنها نوعی كه به عنوان سلاح شناخته شده – سیاه زخم تنفسی است كه با علایم شبیه آنفولانزا شروع می شود اما در نهایت ریه ها را پر از مایع می كند و منجر به مرگ می شود.

تنها میزان كمی از پودر سیاه زخم در برخی افراد مستعد آلوده شده برای ایجاد عفونت مرگبار كافی است.عراق اعتراف كرده بود كه 2 هزار و 200 گالن از میكروب سیاه زخم - كه چنانچه افراد به صورت مؤثر به آن آلوده شوند برای كشتن میلیون ها نفر كافی خواهد بود - تولید كرده است.

بازرسان تسلیحاتی می گویند عراق همچنین از دهه 1990 میلادی در تلاش برای تولید نوع مرگبارتر سیاه زخم خشك (پودری) بوده است. این نوع پودر از هواپیما امكان پخش دارد.

 بوتولینوم توكسین

نوعی سم پست كه از باكتری «كلاستریدیوم بوتولیندم» به دست می آید و یكی از مرگبارترین سموم شناخته شده، به شمار می رود . میزان بسیار كمی از آن، در حدی كه غذا با این باكتری تماس پیدا كند، می تواند موجب گرفتگی عضلات معده، تاری دید و ضعف عضلانی گردد و تا فلج و مرگ نیز پیش رود. بوتولینوم چنانچه به شكل تولید شده باشد – به ویژه هنگامی كه استنشاق صورت گیرد – با فلج و مرگ سریع همراه خواهد بود.

میزان 70 بیلونیوم گرم از این سم برای كشتن كافی است. بغداد اعتراف كرده بود كه بالغ بر 5 هزار و 300 گالن از سم بوتولینوم توكسین را تهیه نموده كه بیشترین این میزان در كلاهك موشك ها و دیگر تسلیحات قرار داده شده بود.

افلاتوكسین

نوعی سم تولید شده از قارچی به نام «Aspergillius flavus» و از دسته قارچ هایی است كه در غلات پرورش پیدا می كنند. افلاتوكسین به طور بالقوه عامل سرطان زایی است كه موجب سرطان كبد می شود. این سم در مقادیر بالا می تواند سبب درد شكمی، تورم ریه ها و مغز، تشنج، كما و در نهایت مرگ شود.رژیم بعث عراق اعتراف كرده بود كه بیش از 520 گالن افلاتوكسین تولید نموده و در كلاهك موشك ها و بمبها جاسازی كرده است.

آثار واقسام سلاح های شیمیایی

از این سلاحها برای كشتن افراد و وارد كردن صدمات بسیار جدی و یا ایجاد انواع معلولیت ها در انسان استفاده می شود. این سلاحها بر اساس اثرات مختلفی كه بر بدن افراد می گذارد، به 3 دسته تقسیم بندی می شوند. دسته اول سلاحهایی هستند كه روی سیستم عصبی بدن تأثیر می گذارند.

در این دستهGA،GB،GD،GF وVX (متیل فسفو بوتیوئیك اسید، گاز سارین) قرار دارند. دسته دوم، اثرات خود را روی پوست به جا می گذارند و شاملHD (گاز خردل گوگرد)،HN (خردل نیتروژن)،L وCX هستند. دسته سوم نیز باعث اختلال سیستم تنفسی بدن می شوند. در این گروه گازهای بی رنگCG وDP، كلرین (CL) و فسفوكلرین (Ps) وجود دارند. از سلاحهای شیمیایی كه روی اعصاب اثر می گذارند، قبل و در طول جنگ دوم جهانی استفاده های بی شماری شده است.

دسته ی اول: سلاح‌هایی هستند که روی سیستم عصبی بدن تأثیر می‌گذارند. این مواد از نظر شیمیایی وابسته به حشره‌کش‌های آلی فسفره هستند. این دسته از سلاح‌های شیمیایی مانع از عمل آنزیم استیل کولین استراز می‌شوند. وقتی مواد شیمیایی این دسته وارد بدن شوند، غلظت استیل کولین را در بدن به بیش از حد لازم می‌رسانند. ریه‌ها و چشم‌ها به سرعت این مواد را جذب کرده و در کمتر از یک دقیقه بر سیستم عصبی بدن تأثیرات قابل توجهی می‌گذارند. علائم آن به صورت آبریزش بینی، ترشح زیاد بزاق، تنگی قفسه سینه، کوتاهی تنفس، تنگی مردمک چشم، انقباض عضلانی و یا حالت تهوع و انقباض شکم ظهور می‌کند. در این دسته GA، GB، GD، GF و VX (متیل فسفو بوتیوئیک اسید، گاز سارین) قرار دارند.

دسته دوم: اثرات خود را روی پوست به جا می‌گذارند و شامل HD (گاز خردل گوگرد)، HN (خردل نیتروژن)، L و CX هستند. سلاح‌های شیمیایی که روی پوست تاول و سوختگی ایجاد می‌کنند، ماندگاری فراوانی در محیط دارند. این مواد روی چشم‌ها، پوشش مخاطی، ریه‌ها، پوست و اجزای خون اثر گذاشته و اگر از طریق تنفس وارد ریه‌ها شوند، بر شدت تنفس اثرات منفی می‌گذارند همچنین اگر توسط غذا بلعیده شوند، سبب اسهال و استفراغ می‌شوند.

خردل‌ها جزء این دسته هستند و به خاطر خواص فیزیکی‌شان، مقاومت و ماندگاری بسیار زیادی در سرما و دما‌های معتدل دارند. اگر دو دقیقه از تماس یک قطره خردل با پوست بگذرد، صدمات جبران‌ناپذیری به این عضو وارد می‌شود.

CX نیز جزء این گروه است؛ پودری کریستالی شکل که در دما‌های ۳۹ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد ذوب شده و در دمای ۱۲۹ درجه سانتی‌گراد به جوش می‌آید. این ماده را با افزودن موادی خاص، در دمای اتاق به حالت مایع در می‌آورند. CX دارای بوی بسیار نامطبوعی است؛ در غلظت‌های کم باعث سوزش شدید چشم شده اما در غلظت‌های بالا به پوست حمله کرده و چند میلی‌گرم آن سبب درد و سوزش زیاد و زخم‌های بد می‌شود. برای پیشگیری از اثر این مواد سربازان باید به لباس‌ها و ماسک‌های حفاظتی مجهز باشند.

دسته سوم: این مواد به شدت به بافت ریه آسیب می‌رسانند. فسفوژن که خطرناک‌ترین عضو این گروه است، برای اولین بار در سال ۱۹۱۵ استفاده شد. این ماده گازی بی‌رنگ بوده که در دمای ۲/۸ درجه سانتی‌گراد جوش می‌آید؛ بنابراین بسیار فرار و ناماندگار است. ولی چون غلظت بخار آن ۴/۳ برابر هواست، به مدت طولانی در گودال‌ها و دیگر مناطق پست زمین باقی خواهد ماند. غلظت زیاد آن پس از چند ساعت سبب مرگ شده و در غلظت‌های کم سرفه، اختناق، احساس تنگی قفسه سینه، حالت تهوع و سردرد و ... ایجاد می‌شود. در این گروه گاز‌های بی رنگ CG و DP، کلرین (CL) و فسفوکلرین (Ps) وجود دارند.

هدف از روز مبارزه با سلاح‌ های شیمیایی