خصوصی‌سازی تماشاخانه‌های فارس؛ تهدید یا فرصت؟

تئاتر یک ضرورت اجتماعی‌ و فرهنگی است که سبک و سیاقش هرگز قدیمی نشده و قدرت و اثربخشی شگرف این هنر اندیشه‌ساز بر اجتماع و فرهنگ جامعه انکارناپذیر است. هنری که روی صحنه جان می‌گیرد و به قوه تخیل تماشاگران روح و جانی تازه می‌بخشد.

پیشینه درخشان و دیرینه فارس در عرصه تئاتر
این هنر در استان فارس از قدمت و پیشینه دیرینه‌ای برخوردار است. تاریخ پرشکوه این سرزمین، حکایت از نام‌آورانی دارد که هر یک به فراخور همت و توان خویش، این هنر را در سراسر استان گسترش داده و مقبولیت خاص و عام را برانگیخته‌اند. بدون شک حیات هنر نمایش در این استان پهناور، وامدار هنرمندان برجسته‌ای همچون محی‌الدین لایق، رحیم هودی، احمد سپاسدار، مهدی فقیه، کاظم روزی‌طلب، نادر شهسواری و مرهون نسل جدیدی است که همواره در تلاش و تکاپو بوده‌ و هستند تا چراغ تئاتر فارس را همچنان روشن و پُرفروغ نگاه دارند.

مشکلات سالن‌های تئاتر در شیراز
در طول این سال‌ها سالن‌های قدیمی ابوریحان، لایق، استاد هودی و سالن‌های نوبنیادی از جمله سالن پورشکیبایی، سپاسدار و مهدی فقیه محمل ماندگاری خاطرات پُرشور اهالی تئاتر بوده‌اند. سالن‌هایی که این روزها با مشکلات بسیاری از نظر فنی دست و پنجه نرم می‌کنند. فرسودگی این اماکن فرهنگی و نبود تجهیزات و امکانات استاندارد و مناسب در سالن‌های نمایش فارس، فعالان این عرصه را با محدودیت زیادی مواجه کرده است. این در حالی است که اما و اگرهای واگذاری این مکان‌ها به بخش خصوصی نیز به این مشکلات دامن زده است.

آغاز بحث واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی
بحث واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی از سال ۹۵ مطرح شد. در اردیبهشت ماه سال ۹۵ نمایندگان مجلس با توجه به ضرورت مرمت بناهای تاریخی و فرهنگی به دستگاه‌های اجرایی اجازه دادند بهره‌برداری از این اماکن را با تعیین کاربری به بخش خصوصی واگذار کنند. بر اساس این ماده الحاقی؛ باتوجه به اهمیت و ضرورت مرمت بناهای تاریخی و فرهنگی و احیای بافتهای ارزشمند کشور، به تمامی‌دستگاههای اجرایی اجازه داده شد بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی- فرهنگی را با تعیین کاربری و در چهارچوب ضوابط و مقررات مشخص به بخش خصوصی و تعاونی واگذار کنند.

واگذاری اماکن فرهنگی به بخش غیردولتی با هدف چابک‌سازی و کوچک‌سازی دولت
در سال ۹۶ وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی در رابطه با وضعیت واگذاری اماکن فرهنگی و هنری به بخش خصوصی اعلام کرد که بحث واگذاری اماکن فرهنگی دولتی، به عنوان یک دستورالعمل و بخشنامه دولتی مطرح است و وظیفه سازمان‌ها و مجموعه‌های دولتی، چابک سازی و کوچک‌سازی دولت است و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در واگذاری اماکن فرهنگی و هنری خود را ملزم به اجرای مصوبه دولت می‌داند، اما باید در مسیر واگذاری، دو مسئله رضایت هنرمندان و هموارسازی مسیر فرهنگ و هنر و کوچک‌سازی دولت را باهم پیش ببرد.

شیوع کرونا و نیاز به امهال و بخشودگی اجاره اماکن فرهنگی
اجرایی کردن این قانون همچنان موافقان و مخالفانی را به همراه داشت تا اینکه در فروردین ماه سال ۹۹ و با توجه به تعطیلی اماکن و فضاهای فرهنگی و هنری و ورزشی، این پیشنهاد در دولت مصوب شد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت ورزش و شهرداری‌ها در مورد اماکن واگذارشده به بخش‌ خصوصی مجاز باشند تا نسبت به امهال یا بخشودگی اجاره در دوره تعطیلی یا افزایش دوره بهره‌برداری اقدام کنند.

اجرای طرح واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی در استان فارس
بحث واگذاری اماکن فرهنگی به بخش غیردولتی در یک مقطع زمانی به صورت آگهی منتشر شد اما آن گونه که باید محقق نشد. چندی پیش مدیر کل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اعلام کرد که مجموعه تالار و نگارخانه های شهر از مجتمع های فرهنگی و هنری و اداره ها جدا هستند و این اداره کل تمام تلاش خود را برای واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی به کار گرفته است و امسال موضوع واگذاری ۱۵ مجتمع را داریم که مراحل اولیه کار انجام شده است و در بخش دوم نیز آگهی خواهیم کرد تا مجتمع ها را واگذار کنیم تا بتوانند در حفظ و نگهداری آنها فعال تر از ادارات باشند؛ چون موضوع تعمیر، تجهیز و نگهداری هزینه هایی را دارد که در چند سال گذشته بسیار تقلیل یافته و به دست ما نرسیده است، به همین دلیل بخش خصوصی را وارد عرصه کردیم تا بتوانند مجتمع ها را پویا نگهدارند. به اعتقاد سهرابی بخش دیگری از فعالیت مجتمع های فرهنگی و هنری، حضور انجمن های مستقر در شهرستان هاست، اما در بیش از دو سال وجود کرونا و بی رونقی فعالیت های فرهنگی و هنری، باعث شد کمتر کار انجام شود و سیاست وزارتخانه و اداره کل این هست که ما بتوانیم واگذاری ها را انجام دهیم و دولت به نظارت، حمایت و پشتیبانی از فعالیت های هنری در بخش خصوصی برگردد.

مخالفت برخی از اهالی هنر به اجرای طرح واگذاری
این در حالی است که به گفته شماری از هنرمندان و اهالی تئاتر، استان فارس سالهاست که از کمبود سالن نمایشی و نبود سالن مناسب و استاندارد برای انجام تمرینات رنج می‌برد و با اجرایی شدن قانون واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی مشکلات آنها دوچندان خواهد شد.
هنرمندان تئاتر فارس یکشنبه در اختتامیه سی و دومین جشنواره تئاتر استانی در بیانیه‌ای با عنوان « بگذارید تئاتر نفس بکشد، ما را خانه خراب نکنید» به طرح این مشکل پرداختند و خواستار رسیدگی مسئولین به مشکلات افراد فعال در این عرصه شدند.
نوید جعفری نویسنده و کارگردان در این مراسم به نمایندگی از هنرمندان تئاتر فارس، اظهار کرد: در دوران منحوس کرونا هنرمندان تئاتر افزون بر تحمل مشکلات عمومی که همه مردم با آن دست به گریبان بودند، غم‌های متعددی را با همه دشواری‌ها تاب آوردند و با اینهمه اجازه ندادند چراغ صحنه و نخ اتصال هنر و مخاطبان گسسته شود.
وی ادامه داد: اجراهای متعدد تئاتر خیابانی با موضوعات مدافعان سلامت، دفاع مقدس، فرهنگ شهروندی و کتاب خوانی و همچنین اجراهای مجازی و حضور گروه‌های فعال استان فارس در جشنواره های تئاتر ملی و بین المللی گواه عزم راسخ هنرمندان عاشق تئاتر در راه فرهنگ و هنر ایران اسلامی است. این در حالی بود که حمایتی در خور و شایسته از هنرمندان فعال در این عرصه به عمل نیامد.
جعفری اضافه کرد: با اینکه هنر تئاتر همواره دِین خود را در همه مقاطع و تحولات اجتماعی ادا کرده است همچنان هنرمندان خصوصا اهالی تئاتر در سراسر کشور از اولین حقوق خود محروم هستند.
وی بیان کرد: انجمن هنرهای نمایشی فارس در طی دوران سیاه کرونا شاید تنها انجمنی بود که همچنان به وظایف همیشگی خود عمل کرده و طی سه دهه اخیر بهترین تعامل سازنده را با متولیان فرهنگ و هنر داشته است اما متأسفانه همواره برای دسترسی به ساده ترین خواسته‌های معقول خود در تنگناهای شدید قرار گرفته است.
جعفری عنوان کرد: نبود بودجه، تعطیلی پی در پی سالنها، مشکلات معیشتی از یک سو و نبود امکانات زیربنایی برای اجرا از سوی دیگر هنرمندان تئاتر فارس را همچنان می آزارد.

تعطیلی تماشاخانه استاد سپاسدار به دلیل مشکلات ایمنی
وی یادآوری کرد: در حالی که تماشاخانه استاد سپاسدار به دلیل مشکلات ایمنی تعطیل می شود، از سرنوشت تالار مرکزی خبری در دست نیست و مجموعه تئاتر شهر شیراز هم به عنوان قدیمی‌ترین بنای تاریخی تئاتر در فارس و کشور در محاصره معتادان متجاهر و بازار فروش اشیا مسروقه و استعمال علنی مواد مخدر قرار دارد.
جعفری افزود: در حالی که اکثر شهرستانهای فارس از شمال تا جنوب با کمبود سالن های مناسب اجرا مواجه هستند با خبری مبنی بر واگذاری سالن‌های نمایش به بخش خصوصی روبه رو شدیم. متأسفانه همین اندک سالن هایی که اکثرا از امکانات اولیه هم بی بهره هستند قرار است به بخش خصوصی و شرکت هایی که عملا نسبتی به هنر ندارند واگذار شود تا هنرمند بی چیز ما، بی‌خانه هم شود.
وی اضافه کرد: در عجیب ترین اتفاق ممکن حتی تماشاخانه استاد هودی واقع در بوستان آزادی که طی ۵ دهه اخیر با انعقاد یک تفاهم نامه به عنوان وقف و استفاده رایگان هنرمندان تئاتر به ما داده شده است هم سر از فهرست مازاد و مزایده در می آورد و این تنها صدای ماست که شنیده نمی شود.
جعفری بیان داشت: با همه این مشکلات باید در غم خانه بسوزیم و بسازیم دم بر نیاوریم، باید از همه توان از هر طریقی از راه خواهش و گفتگو وپیگیری وارد شویم و باز به سر خط و نقطه آغاز برگردیم که گویا هیچ پاسخی نیست و تأسف بارتر آنکه حتی وعده ها هم به آسانی فراموش می شود تا باز ما سوگوار از دست دادن سالنی شویم که خانه ۵۰ ساله تئاتر این دیار است.
نائب رئیس انجمن هنرهای نمایشی فارس عنوان داشت: هنرمندان تئاتر استان در همه این سالها در چارچوب قوانین کشور فعالیت کرده و با هر قول شفاهی و بی هیچ دستخطی دست به تولید و اجرا زده‌اند و همواره در کنار متولیان و مسئولان فرهنگی بی هیچ چشمداشت و کمکی ایستاده‌اند تا چراغ فرهنگ و هنر خاموش نشود.
وی درخواست کرد: امروز تنها یک خواسته از مسئولین داریم که ما را خانه خراب نکنید. بگذارید تئاتر نفس بکشد، بگذارید تنها سالن های باقی مانده تئاتر در استان همچنان شاهد اجرای تئاتر و مملو از نفس مخاطبان باشد. بگذارید با همان دستان خالی، سقفی برای فعالیت داشته باشیم.

اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس مجری قانون است نه قانون‌گذار
اهالی تئاتر فارس در حالی از مشکلات قانون واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی و ورود افراد غیرفرهنگی به این عرصه گلایه دارند که معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس معتقد است واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی یک مصوبه قانونی است و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس نقشی در قانونگذاری ندارد بلکه مجری قانون است.
بهروز مرامی در گفتگو با ایرنا اظهار کرد: قانون واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی ابتکار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نبوده و نیست. این تصمیم در گذشته برای اماکن ورزشی نیز اتخاذ شده است. البته من قصد ندارم به مقایسه حوزه فرهنگ و ورزش بپردازم اما هدفم از بیان این موضوع اشاره به اجرایی شدن این قانون در سالهای گذشته است.
وی ادامه داد: بسیاری از اهالی هنر از واگذاری اماکن و سالن‌های فرهنگی به افرادی که سابقه فرهنگی ندارند گلایه‌مند هستند. دلیل مخالفت افراد فعال در عرصه تئاتر با واگذاری اماکن فرهنگی به بخش خصوصی این است که گروه‌های نمایشی تاکنون برای انجام تمرینات یا اجرای نمایش در سالن‌های وابسته به فرهنگ و ارشاد اسلامی هزینه‌ای را متحمل نمی‌شدند و به صورت رایگان از این اماکن بهره می‌برند اما در شرایط کنونی و با واگذاری این اماکن به بخش خصوصی این افراد باید هزینه‌ای را برای استفاده از سالن‌های نمایشی متقبل شوند.
مرامی اضافه کرد: متأسفانه هنرمندانی که در این حوزه فعال هستند درآمد چندانی برای پرداخت این مبالغ ندارند و مشکل این افراد در دوران کرونا که با پنجاه درصد ظرفیت سالن‌های نمایش پذیرای تماشاچیان هستیم دوچندان شده است اما اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مجری قوانین است و نمی‌تواند اجرای قوانین تصویب شده را زیر پا بگذارد.
وی بیان داشت: بدون شک آوردن چنین دلایلی برای اهالی هنر و به ویژه کسانی که از طریق فعالیتهای هنری امرار معاش می کنند و تنها منبع در آمد آنها اجرای نمایش است، قابل پذیرش، خوشایند و قانع کننده نیست.
مرامی عنوان داشت: البته این موضوع نیز نباید نادیده گرفته شود که دولت برای نگهداری و ترمیم سالن‌ها از بودجه اندکی برخوردار است. این در حالی است که با واگذاری این اماکن به بخش غیردولتی و با اقدامات و راهکارهایی که توسط بخش خصوصی به منظور درآمدزایی برای توسعه این مکان‌ها صورت می‌گیرد شاهد بهترشدن شرایط اماکن فرهنگی و سالن‌های نمایشی از نظر امکانات خواهیم بود.

استفاده از پتانسیل بخش خصوصی به منظور توسعه اماکن فرهنگی
وی یادآور شد: یکی از تعهداتی که بخش خصوصی باید به آن عمل کند این است که سالن‌های فرهنگی به صورت استاندارد و به روز نگهداری شود. در حقیقت استفاده از پتانسیل بخش خصوصی کمک شایانی به توسعه اماکن فرهنگی می‌کند.
این مقام مسئول اضافه کرد: استان فارس با توجه به پیشینه فرهنگی بسیار خوبی که دارد از نظر تعداد سالن‌های نمایش و زیرساخت‌های فرهنگی در وضعیت مطلوبی به سر نمی‌برد و می‌توان گفت که سرانه فضاهای فرهنگی استان فارس کمتر از میانگین کشوری است.
وی اظهار داشت: این سالن‌ها از امکانات و تجهیزات استاندارد و مناسبی برای انجام فعالیت‌های حرفه‌ای در عرصه نمایش برخوردار نیستند و حتی از ظرفیت محدودی برای حضور تماشاچیان در زمان اجرای نمایش بهره می‌برند.
معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: سالن‌های نمایش در شهر شیراز جوابگوی نیازهای کنونی اهالی تئاتر نیستند و امکانات موجود در این اماکن فرهنگی برای اجرای نمایش‌ در سی یا چهل سال پیش که از تعداد گروه‌های نمایشی کمتری برخوردار بودیم و گروه‌ها از نظر کمی و کیفی توسعه پیدا نکرده بودند، مناسب است.

نبود بودجه دولتی برای تجهیز و ترمیم اماکن فرهنگی فارس
معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس اظهار داشت: به مرور زمان هم شاهد فرسودگی این سالن‌ها بودیم. هرچند اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی وظیفه رسیدگی به وضعیت سالن‌های تحت مالکیت خود را دارد اما به لحاظ قانونی بودجه جداگانه‌ای برای تعمیر و نگهداری سالن‌های نمایش تعریف نشده است و باید از اندک بودجه‌هایی که به همت سازمان مدیریت و برنامه ریزی تأمین می‌شود برای ترمیم این اماکن فرهنگی بهره ببریم.
مرامی بیان داشت: البته بخش عمده‌ای از این بودجه‌ها نیز تخصیص پیدا نمی کند و اگر هم پرداخت شود جوابگوی ترمیم، نگهداری و حل مشکلات اماکن فرهنگی نیست. لذا از این طریق هم نمی‌توانیم اقدام اساسی بری رفع مشکلات سالن‌های نمایشی انجام دهیم.
وی عنوان داشت: برای خلق یک هنرنمایشی موفق از هنرمندان انتظار می‌رود کارهای خوبی را ارائه دهند. بسیاری از هنرمندان بر این باور هستند که ایده‌های خلاقانه‌ای برای تولید یک نمایش موفق دارند اما عدم وجود زیرساخت‌های لازم و نبود مکان مناسب برای تمرین موجب بی‌انگیزگی و دلسردی آنها از ادامه فعالیت‌هایشان می‌شود. بدون شک خواسته‌ها و مطالبات هنرمندان ما در عرصه نمایش مطالبات به‌حقی است که باید به جدیت پیگیری شود.
مرامی ادامه داد: هنرمندان برای استفاده از مجموعه‌های تحت پوشش اداره کل فرهنگ و ارشاد از این اداره انتظار حمایت دارند اما اداره کل ارشاد هم باید مجری سیاست‌های دولت باشد. این موضوع باعث ایجاد نوعی تناقض شده است.

تأمین تجهیزات فنی سالن ابوریحان در دستورکار
معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس اضافه کرد: البته جناب آقای مهدی ابدالی معاون اجرایی اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه جشنواره استانی تئاتر فارس، قول و وعده تأمین تجهیزات فنی سالن ابوریحان در شیراز را داد که ما نیز پیگیری های لازم برای تحقق این وعده را انجام خواهیم داد.
مرامی بیان کرد: تالار مرکزی شیراز یک پروژه ملی محسوب می‌شود و راه‌اندازی چندین سالن ویژه نمایش در این مجموعه پیش‌بینی شده است که امیدواریم با ساخت این مجموعه و همچنین استفاده از سالن‌هایی که شهرداری راه‌اندازی می‌کند شاهد توسعه زیرساخت‌های فرهنگی و جوابگوی مطالبات اهالی هنر باشیم.
وی با اعتقاد به اینکه توسعه زیرساخت‌های فرهنگی کمک شایانی به رشد کمی و کیفی فعالیت‌های هنری می‌کند، گفت: مسئولان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در حال حاضر از وضعیت موجود سالن‌هایی که در اختیار این اداره‌کل قرار دارند راضی نیستند. وضعیت سالن‌های نمایش از نظر ما هم رضایت‌بخش نیست. امیدواریم با تزریق بودجه و اقدامات سازنده دولت بتوانیم پاسخگوی بخشی از انتظارات افراد فعال در عرصه نمایش باشیم و زیرساخت‌های لازم را برای ادامه حیات هنر نمایش در استان فارس آماده کنیم.

استان فارس ۳۴ مجتمع فرهنگی و هنری فعال دارد که اداره های فرهنگ و ارشاد اسلامی در آنها مستقر هستند؛ همچنین در ۳۱ شهرستان از ۳۶ شهرستان استان اداره های فرهنگ و ارشاد اسلامی مشغول فعالیت هستند. این در حالیست که واگذاری این مجتمع‌ها و اماکن فرهنگی به بخش خصوصی تیغ دولبه است که می‌تواند پیامدهای منفی به دنبال داشته باشد. با توجه به سابقه اجرای ناموفق برخی سیاست‌های دولتی در سالیان گذشته، بیم آن می‌رود که روند واگذاری اماکن فرهنگی به سرنوشت مشابه دچار شده و حوزه فرهنگ و هنر با آسیب‌های جبران‌ناپذیری مواجه شود. از این رو باید در این واگذاری‌ها به بخش خصوصی دقت و نظارت ویژه‌ای صورت بگیرد و این اقدام در چارچوب قانون انجام شود.