طرح‌هایی برای بازپس‌گیری شهر از خودرو؛ از «سوپربلوک» تا «شهر 15دقیقه‌ای»

حدود صد سال است که خودروها، شهرها را به تصرف درآورده‌اند و بخش زیادی از فضاهای شهری به خیابان‌ها و پارکینگ‌ها اختصاص داده شده است. خودروها که روزی برای راحتی مردم وارد فضاهای شهری شدند، حالا بلای جان شهرنشینان شده‌اند و هر روز نفس شهروندان را تنگ‌تر می‌کنند.

بنا بر آمار سازمان بهداشت جهانی، هر سال ۱.۳میلیون نفر بر اثر حوادث رانندگی فوت می‌کنند. همچنین حدود یک‌میلیارد خودرو در جهان وجود دارد که اصلی‌ترین عامل آلودگی هوا هستند؛ بحرانی که سالانه موجب مرگ ۷میلیون نفر می‌شود. بروز این مشکلات سبب شده است مردم و مسئولان شهری در برخی شهرها، طرح‌های مختلفی برای محدود کردن استفاده از خودروها اجرا کنند؛ از حذف پارکینگ‌ها گرفته تا افزایش مسیر دوچرخه‌سواری. مجریان این طرح‌ها می‌گویند می‌خواهند شهرها را از خودروها بازپس بگیرند و به مردم بازگردانند.

خیابان‌هایی که به‌تدریج از خودروها خالی می‌شوند

بارسلونا از موفق‌ترین شهرهای بدون خودرو است که از سال ۲۰۱۶ با اجرای طرح «سوپربلوک» محله‌های شهری آن متحول شده است.

در این طرح، تردد خودروها در خیابان‌ها و کوچه‌های داخل هر بلوک محدود و به خارج از بلوک هدایت شده و فضا برای پیاده‌روی و تفریح مردم فراهم است. با اینکه ورود خودرو به این بلوک‌ها منع نشده، اما تردد برای رانندگان دشوار است.۷۵درصد فضاهایی که قبلا کاملا به‌خودروها تعلق داشت، حالا به عابران و دوچرخه‌سواران اختصاص دارد.

مطالعات نشان می‌دهند با اجرای این طرح، پیاده‌روی ۱۰درصد و دوچرخه‌سواری ۳۰درصد در این بلوک‌ها افزایش پیدا کرده است.

مقامات بارسلونا امسال تصمیم گرفته‌اند در ادامه طرح سوپربلوک، در برنامه‌ای ۱۰ساله تردد خودروها را در این شهر محدودتر کنند تا هم آلودگی هوا کمتر شود و هم فضای سبز و اماکن عمومی شهری توسعه پیدا کند.

طبق این برنامه یک خیابان از هر سه‌خیابان، تبدیل به فضای سبز شده و اولویت به پیاده‌ها و دوچرخه‌سواران داده می‌شود. ۲۱ فضای عمومی در تقاطع‌ها ایجاد می‌شود و به این ترتیب هر شهروند حداکثر ۲۰۰ متر از فضای عمومی یا پارک‌های کوچک فاصله خواهد داشت.

پیش‌بینی می‌شود این طرح ۳۷.۸ میلیون یورو در طول ۱۰ سال آینده هزینه داشته باشد. در دوران پساکرونا، ایجاد فضای عمومی بیشتر برای مردم، طرح توسعه پیاده‌روها و مسیرهای دوچرخه‌سواری، بستن موقت خیابان‌ها و پارکینگ‌ها در بارسلونا شدت گرفته است. شهرداری پاریس نیز اجرای طرح «شهر ۱۵ دقیقه‌ای» را از مدت‌ها قبل آغاز کرده است.

براساس این طرح، افراد می‌توانند همه نیازهای روزانه خود شامل تردد به محل کار، خرید و تفریح را فقط در ۱۵ دقیقه با پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا با استفاده از سیستم حمل‌ونقل عمومی برطرف کنند. به این ترتیب با هدف تمرکززدایی، ساختمان‌های اداری، تجاری و مسکونی در دل هر محله در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند تا دسترسی به آن‌ها راحت‌تر باشد.

کارلوس مورنو، استاد دانشگاه پاریس که از این طرح به‌عنوان «شهر مجاورت‌ها» یاد می‌کند، می‌گوید: شهر ۱۵دقیقه‌ای کمک می‌کند تا با ترکیب کارکردهای اجتماعی، شهر به محل پویاتری تبدیل شود. وقتی محل کار و فروشگاه‌ها در دسترس قرار می‌گیرند، خیابان‌ها نیز به‌تدریج از خودروها خالی و آلودگی هوا نیز کمتر می‌شود. به این ترتیب فضا برای درختکاری، ایجاد مسیر دوچرخه‌سواری و امکانات تفریحی و ورزشی فراهم شده و خیابان‌ها به محل امنی برای مردم تبدیل می‌شوند.

توسعه پیاده‌راه‌ها و پیاده‌روی در دستور کار شهرداری تهران

«پیاده‌رو» اصطلاحی است که برای توصیف میزان قابلیت یک شهر یا محله نسبت به فعالیت عابران پیاده به‌کار می‌رود. با توجه به تعریف ارائه‌شده توسط موسسه اجتماعی پیاده‌روی (WALC)، در شهرها و مناطق «پیاده‌رو تمرکز اصلی بر انسان‌ها و نه وسایل نقلیه قرار دارد.

در این مناطق، مکان‌هایی ایجاد شده است که از لحاظ اجتماعی، محیطی و اقتصادی بسیار پر جنب و جوش و فعال باشد. WALC موسسه‌ای است که برای بهبود سلامتی و رفاه جوامع تلاش می‌کند و هدف آن ایجاد محیط‌هایی فعال و حمایت از زندگی سالم با محوریت انسان است.

با این حال تعداد شهرهایی که به این سمت روی می‌آورند هنوز بسیار کم هستند چراکه شهرهای امروزی طراحی و ساختاری خودرومحور دارند و نمی‌توان در آن‌ها به‌راحتی پیاده‌روی کرد. بنابراین درک این واقعیت که در مسیر پیاده‌روسازی یک شهر مشکلات فراوانی وجود دارد از اهمیت بسیاری برخوردار است. ورود خودروها و سرمایه‌گذاری‌های گسترده در سیستم‌های بزرگراهی شهرها سبب شده است محل زندگی و کار افراد کیلومترها از یکدیگر فاصله داشته باشد.

چندی پیش معاون توسعه حمل‌ونقل پاک و آموزش سازمان حمل‌ونقل و ترافیک از برنامه‌ریزی برای توسعه پیاده‌راه‌ها و پیاده‌روی در تهران خبر داد. کامران اخباری در این زمینه اعلام کرد: در حوزه توسعه حمل‌ونقل پاک به دنبال استفاده بیشتر شهروندان از «میکروموبیلیتی‌ها» هستیم که شامل دوچرخه، موتور برقی و اسکوتر می‌شوند و به موازات آن، توسعه پیاده‌راه‌ها و پیاده‌روی را نیز در دستور کار داریم.

وی با اشاره به اینکه کل سفرهای روزانه شهر تهران، حدود ۲۰میلیون سفر و حدود ۲۰درصد آنها زیر ۵کیلومتر است، افزود: تمرکز اصلی ما مدیریت سفرهای کوتاه است که قابلیت انجام با دوچرخه، موتور برقی، اسکوتر و پیاده‌روی را دارند.

در بررسی اهداف سفرهای کوتاه‌مدت، مشخص شد که ۴۱درصد این سفرها شغلی، ۲۹درصد آموزشی، ۱۶درصد برای خرید و ۱۴درصد تفریحی هستند. البته ۴۰درصد این سفرها با خودرو شخصی و مابقی با سایر مُدهای حمل‌ونقلی انجام می‌شوند.

وی با بیان اینکه آموزش در حوزه ترافیک به عنوان تکلیفی مهم شامل دو محور آموزش شهروندی و مشارکت‌های مردمی و امور ترویجی است، تصریح کرد: آموزش، یکی از سه رکن مثلث مدیریت ترافیک است و نهادینه کردن مفاهیم ایمنی ترافیک و کاهش تصادفات و نیز برگزاری دوره‌ها و برنامه‌های آموزشی و فرهنگی ازجمله برنامه‌های ما در این حوزه هستند.