ارگ نادری؛ نگینی درخشان بر تارک خراسان شمالی

مسافرانی که از جاده ها و جنگل های شمال کشور به سمت مشهد مقدس عزیمت می کنند بعد از گذر از هوای بارانی به منطقه کوهستانی شمالشرق کشور وارد می شوند و آب و هوای بهاری و مطبوع به همراه چشمه سارهای و کوه های پوشیده از ارس نگاه ها را مجذوب این نعمت های خدادادی می کند.

خراسان شمالی که دروازه ورود زائران ثامن الحجج(ع) است، آثار تاریخی فراوانی بر پیکر این خاک کشاورز خیز جای دارد و آیینه‌خانه مفخم، سنگ نگاره های تکیه نرگسلو، شهر تاریخی بلقیس، قلعه صعلوک، غارهای دستکند هنانه، چارتاقی تیموری، رباط قلی، حمام تاریخی جاجرم، قلعه جلال‌الدین و آتشکده اسپاخو تنها بخشی اندک از قدیمی ترین آثاری هستند که زائران را در مسیر مشهد به اعماق تاریخ می برند و در این مسیر که از حاشیه جنوبی شهرستان شیروان عبور می کنی به ناگه تپه ای تاریخی چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند و این تپه که به تپه نادری شهرت دارد قدمت آن به هزاره پنجم قبل از میلاد می رسد.

این تپه که درایام نوروز بدلیل نزدیکی به جاده اصلی و مکانی مناسب برای چادر برپا کردن است، روزهای شلوغی نسبت به روزهای قبل را سپری می کند.

اگر نگاهی به تاریخ این تپه باستانی داشته باشیم به خوبی متوجه قدمت این پدیده باستانی خواهیم شد و این اثر تاریخی ارزشمند با مساحت ۲۷ هزار و ۷۵۰ متر مربع در جنوب غربی شهر شیروان قرار دارد و ارتفاع تپه از سطح زمین‌های اطراف حدود ۲۰ متر است و نوع سفال‌های قرمز با نقش سیاه کشف شده از این اثرمربوط به هزاره پنجم پیش از میلاد (هفت هزار سال قبل) است و به عنوان کهن‌ترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستان‌شناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته ‌است.

طبق اظهارنظر معمرین و باستان شناسان از کانال شمالی آب قنات میرک آباد شیروان به سطح تپه انتقال می‌یافت و در آنجا آب انبار می‌شد و کانال جنوبی حکم فاضلاب را داشت.

عمارت تپه باستانی ارگ شیروان دارای شاه نشین اندرونی و بیرونی بود که از خشت خام و گل و آرچه (سرو کوهی) احداث شده بود که برج چهارگانه فقط دید اطراف را داشتند.

تپه ارگ شیروان مربوط به هزاره پنجم پیش از میلاد است و در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شماره ۷۰۳ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

با توجه به قبور زرتشتی در اطراف تپه مذکور و روستاهای قدیمی گلیان و تپه خانلق و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشیان در شیروان را تایید می‌ کند.

همچنین به عقیده باستان شناسان؛ موقعیت این تپه در محل تلاقی دو رودخانه مهم منطقه یعنی رودخانه اترک و چایلق قرار داشت، منابع سرشار آب و زمین‌ها و مراتع حاصلخیز مهم ترین عوامل تشکیل استقرارهای اولیه در شیروان بود.

پس از پایان زندگی غارنشینی و استقرار گروه‌های انسانی در دشت ها و شروع استقرارهای روستایی که حدود هشت هزار سال قبل اتفاق افتاد، بخش‌ هایی از دشت‌ ها و جلگه ‌ها که در کنار منابع آب دایمی و زمین‌های حاصلخیز کشاورزی قرار داشتند به سرعت توسط نخستین گروه‌های انسانی مسکونی شد و استقرارهای روستانشینی شکل گرفت.

در این میان یکی از مهم ترین مناطقی که توسط گروه‌های انسانی دوران نوسنگی (هشت هزار سال قبل) مورد استقرار قرار گرفت، تپه ارگ نادری شیروان بود.

شهر شیروان نیز تا پایان دوران قاجاریه همچنان در اطراف تپه ارگ نادری و محصور در برج و بارو بوده است و پس از زلزله سال ۱۳۰۸ شمسی، این محدوده به کلی ویران شد که مردم ناچار به ترک آن و استقرار در بخش های مرکزی شهر امروزی شیروان شدند.

پس از این زلزله، آواری از خشت و گل در اطراف تپه باقی ماند و بارو، برج ها و بخش حاکم نشین آن به شدت خسارت دید و پس از توسعه شهر شیروان در سال های بعد، حاشیه نشین های شهر شیروان در اطراف تپه مستقر شدند.

تپه باستانی ارگ شیروان در روزگاران گذشته محل برگزاری مسابقات کشتی پهلوانی باچوخه خراسان بود که این بنای تاریخی برای چندمین بار توسط باستان شناسان گمانه زنی شد که این تپه باستانی مهم ترین بنای تاریخی و سند هویت قدیمی ترین پایتخت شمال خراسان است.

از هزار و ۳۱۵ اثر تاریخی شناخته شده خراسان شمالی ۶۵۵ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که ۵۱۱ مورد آن اثر تاریخی، ۵۴ اثر طبیعی، ۷۵ اثر ناملموس و ۲۰ اثر منقول تاریخی است.